اتاق‌هایی برای تفکر

در دنیای امروز فرآیند سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در سطوح مختلف، به سازماندهی ویژه‌ای نیاز دارد. تحولات سریع جهانی و ابعاد روزافزون توسعه از عواملی هستند که ضرورت تدوین سریع …

در دنیای امروز فرآیند سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در سطوح مختلف، به سازماندهی ویژه‌ای نیاز دارد. تحولات سریع جهانی و ابعاد روزافزون توسعه از عواملی هستند که ضرورت تدوین سریع سیاست‌ها و الگوهای تصمیم‌گیری را به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مشخص می‌کنند؛ امری که بدون استفاده وسیع از ایده‌های نو و مستندسازی و جمع‌بندی تجارب و نظرات خبرگان و افراد خلاق میسر نیست. اتاق فکر (Think tank) نوعی سازمان ویژه برای تفکر و پژوهش در زمینه سیاست‌سازی و تصمیم‌سازی است که بر اصل جمع‌اندیشی یا ایده‌پردازی جمعی استوار است.

اتاق‌های فکر با انجام مطالعات بین رشته‌ای و با به کارگیری کارشناسان متعدد، خوراک فکری لازم را در حوزه‌های مختلف برای مدیران و سیاستگذاران جامعه تامین می‌کنند. نیاز به دستیابی به اطلاعات مفید و قابل بهره‌برداری و ضرورت ارائه دیدگاه‌های راهبردی برای سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان در عصر جدید منجر به رشد مراکز و نهادهایی شده است که از آنها به عنوان اتاق فکر یاد می‌شود. تغییرات سریع، شتاب غیرقابل وصف توسعه فناوری، پیچیدگی، تخصصی بودن و حجم بالای اطلاعات تولید شده، از ویژگی‌های اصلی دنیای امروز است. تصمیم‌گیری در چنین فضایی یکی از اساسی‌ترین چالش‌های پیش‌روی مدیران می‌باشد. مجموعه شرایط روز دنیا سبب شده است شیوه‌های سنتی مدیریت نتواند کارآیی لازم را در توسعه ایفا نماید و لازم است که مدیران نیز به سمت شیوه‌های نو جهت‌گیری و حرکت نمایند. تغییر شیوه مدیریت نیازمند تغییر نگرش مدیریت است، اما این تغییر به تنهایی برای حرکت به سمت مدیریت نوین کافی نیست. در کنار تغییر نگرش لازم است از ابزارهای جدید مدیریت نیز استفاده شود. بهره‌گیری از پتانسیل اتاق‌های فکر یکی از ابزارهای جدید مدیریتی می‌باشد. در مدیریت و شکل‌گیری سیاست خارجی ایالات متحده اتاق‌های فکر از اهمیت فراوانی برخوردار می‌باشند. با این حال این مراکز آن چنان که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. پدیده اتاق‌های فکر در یکصد سال گذشته در شکل‌دهی سیاست‌های سلطه‌طلبانه ایالات متحده نقش به‌سزایی داشته‌اند. از این‌رو می‌توان اینگونه استدلال کرد که شناخت رفتارهای خارجی این کشور مستلزم شناخت این‌گونه نهادهاست.

در همین رابطه کتابی تحت عنوان «اتاق‌های فکر و سیاست خارجی آمریکا» توسط انتشارات مرکز پژوهشی آموزشی کوثر در پاییز گذشته و در ۱۷۴ صفحه با شمارگان ۳۰۰۰ جلد به چاپ رسید که نویسندگان آن «علیرضا رضاخواه و علیرضا ثمودی» در ۵ فصل مجزا به بررسی «عوامل شکل‌دهنده سیاست خارجی ایالات‌متحده»، «اتاق‌های فکر؛ تعاریف و تاریخچه‌»، «اتاق‌های فکر؛ ساختارها و گرایش‌ها»، «مطالعه موردی (تعامل اتاق‌های فکر با نهادهای تصمیم‌گیری آمریکا)» و «معرفی اتاق‌های فکر در آمریکا» پرداخته‌اند. نویسندگان در این کتاب تعاریف مختلفی از نویسندگان و صاحب نظران درباره «اتاق‌های فکر» ارائه کرده‌اند که در شیواترین آنها مک گان، نویسنده آمریکایی اتاق فکر را این‌گونه تعریف می‌کند: «سازمان‌هایی که تحقیقات سیاسی خود را به‌منظور ارائه مشاوره در امور مختلف در اختیار مردم و دولتمردان قرار می‌دهند تا تصمیمات به نحو احسن گرفته شود.» (ص۵۸)

این کتاب، در ادامه پس از ارائه دسته‌بندی‌های مختلف اتاق‌های فکر در ایالات متحده، ارائه گزینه‌ها و ایده‌های خلاق در امور سیاسی، تربیت کادر متخصص برای حضور و نقش آفرینی در ساختارهای حکومتی، ایجاد بستر مناسب برای تحقق گفتگو‌های سازنده در بین نخبگان سیاسی؛ آشنا ساختن مردم با مسائل جهانی و همچنین کمک به تلاش‌های رسمی برای حل و فصل مناقشات را ۵ شیوه تاثیر‌گذاری این موسسات بر سیاست خارجی آمریکا معرفی می‌کند. از نکات ارزشمند کتاب می‌توان به ارائه معیارهایی برای ارزیابی نفوذ اتاق‌های فکر اشاره کرد. در فصل سوم کتاب ۳ شاخص کلی که نمایانگر تاثیر اتاق‌های فکر می‌باشند تحت عنوان شاخص‌های درخواست، شاخص‌های مقبولیت و شاخص‌های منابع ارائه شده است. فقدان منبع فارسی در حوزه اتاق‌های فکر این اثر را ارزشمندتر ساخته، از این رو خواندن آن به متخصصان و علاقه‌مندان حوزه سیاستگذاری و مطالعات آمریکا توصیه می‌شود.