البشیر در برابر شورش های قومی ـ سیاسی

به نظر می آید دولت خارطوم چندان تهدید این بحران را برحاکمیت خویش جدی نگرفت و باور نمی کرد که قدرت آتش شورشیانی که به پیشرفته ترین جنگ افزارهای ساخت غرب مجهز هستند تا دروازه های خارطوم برسد

شورش های دارفور چنان که انتظار می رفت به سکوی جنگی برای براندازی دولت انقلابی عمر البشیر تبدیل شد. از ابتدا اغلب ناظران بر این باور بودند که جنگ در دارفور استعداد تبدیل شدن به پاشنه آشیل حکومت سودان را دارد. زیرا همه بازیگران غربی و شرکت های چند ملیتی که به منابع زیرزمینی سودان و موقعیت استراتژیک آن به عنوان بزرگترین کشور آفریقا و یکی از گلوگاه های خاورمیانه چشم طمع داشتند یا از ایدئولوژی و نظام سیاسی خارطوم نگران بودند پشت صحنه شورش سودان صف بسته اند. کشوری که دارای منابع سرشار انرژی و نفت خام هست که عمدتاً در مناطق جنوبی واقع است و تولید آن در سال ۲۰۰۴ به حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسید.

به هر حال به نظر می آید دولت خارطوم چندان تهدید این بحران را برحاکمیت خویش جدی نگرفت و باور نمی کرد که قدرت آتش شورشیانی که به پیشرفته ترین جنگ افزارهای ساخت غرب مجهز هستند تا دروازه های خارطوم برسد. اما گزارش ها حاکی از آن است که آتش دارفور که استانی در غرب سودان است چشم انداز یک جنگ داخلی را در عمق سرزمینی سودان ایجاد کرده است. مقامات مسئول سودان اعلام کردند صدها تن از شورشیان دارفور برای نخستین بار به حومه پایتخت این کشور رسیدند و با نیروهای دولتی درگیر شدند. هم اکنون پایتخت سودان نیز که تاکنون دور از معرکه نزاع مانده بود بوی باروت را حس کرده است و نیروهای ارتش سودان در خیابان های شهر خارطوم مستقر شده و ضمن ایجاد پست های بازرسی، مقررات منع آمد و شد شبانه را اعمال می کنند.

درگیری های شدیدی در شهر «ام دورمان» در نزدیکی خارطوم پایتخت سودان بین ارتش این کشور و شورشیان زیر بیرق گروه موسوم به جنبش عدالت و برابری پیش می روند رخ داده است. گروه حریف البشیر دراین میدان یعنی عدالت و برابری قدرتمندترین گروه شورشی نظامی در دارفور است. جنبش عدالت و مساوات در اعلام هدف از یورش خود به خارطوم به صراحت گفته است که مبارزه با دولت البشیر را تا روی آوردن نظام دلخواه ادامه خواهد داد. عدالت و مساوات پس از ساقط کردن چند هواپیمای ارتش سودان که دارفور را بمباران می کردند توانست از مرز دارفور فراتر رفته و وارد شهر ام دورمان شود و بخش هایی را تحت سیطره خود در آورد و اکنون برای اقدام بعدی آماده می شوند.

سخنان سخنگوی شورشیان درباره علت انتقال درگیری ها به خارطوم نیز به خوبی گویای چشم انداز این جنگ است. او می گوید: این امر نتیجه طبیعی سرسختی های دولت سودان و عدم تمایل آن به برقراری سازش در دارفور است. ما با این کار می خواستیم به ملت سودان و البشیر نشان دهیم که نزاع دارفور به دارفور محدود نخواهد شد و در آنجا پایان نخواهد یافت. در حال حاضر گزارش های ضد و نقیضی از صحنه جنگ شنیده می شود.

دولت سودان با اعمال مقررات آمد و شد در خارطوم، اعلام کرده برخی از شورشیان تسلیم شده اند و خارطوم توانسته اقتدار نظامی خویش را بر پایتخت و شهرهای پیرامون مستقر سازد. با وجود این، ابو زومام رهبر شورشیان جنبش عدالت و مساوات گفته صدها تن از مبارزان وی به ام دورمان رسیده اند: «ما وارد ام دورمان شده ایم و نیروهای ما با حدود هفتصد خودرو قصد دارند ساختمان رادیوی دولتی را در این شهر تسخیر کنند. »

چنان که از آرایش صحنه جنگ پیداست انتظار نمی رود که بحران به این زودی گریبان خارطوم را رها کند. از یک نظر گروه شورشیان به انواع حمایت های منطقه ای وفرا منطقه ای پشتگرم هستند و دراین میدان جنگ آنها منافع چند قدرت خارجی را نمایندگی می کنند. از طرف دیگر تجربه جنگ دارفور که طی نزدیک به ۵ سال بیش از ۲۰۰ هزار کشته و میلیون ها آواره برجای گذاشته است گویای آن است که نزاع های قومی در این حوزه آفریقا به سهولت فروکش نمی کند. براساس گزارش سازمان ملل از سال ۲۰۰۳ میلادی بیش از دویست هزار تن در منطقه دارفور سودان جان باخته اند و دو میلیون و ۵۰۰ هزار تن نیز به اردوگاه های آوارگان فرار کرده اند. دارفور بخشی در غرب سودان است که از سال ۲۰۰۳ در آن درگیری ها آغاز شده است. اهالی دارفور اکثراً آفریقایی تبار و پیرو دین اسلام هستند. آنها از نحوه اختصاص بودجه دولتی ناخرسندند و دولت را متهم کرده اند که در این زمینه، بین آنان و اهالی عرب تبار منطقه تبعیض قائل می شود. آفریقایی تباران دارفور، که گروه های مسلحی را برای مقابله با دولت مرکزی تشکیل داده اند، مدعی اند که دولت گروه های عرب تبار ایجاد کرده و آنها را برای سرکوب آفریقایی تباران به کار می برد. البته کشور سودان از سال ۱۹۵۶ که استقلال خود را از انگلیس به دست آورد به استثنای یک دوره ۱۰ساله بین سال های ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بوده است.

سازمان ملل متحد می گوید که در طول این جنگ های داخلی، که طولانی ترین جنگ داخلی آفریقا است، بیش از دو میلیون نفر جان خود را از دست داده اند و حدود چهار میلیون نفر نیز آواره شده اند.

از میان بازیگران خارجی هم اکنون بیش از همه ایالات متحده، انگلیس و فرانسه دراین منطقه ایفای نقش می کنند. حضور این ترکیب از دولت ها و نیروی متحد غرب موجب شده که سودان به کانون رویارویی دو گروه از دولت انقلابی و جریان های غربگرا و قوم گرا تبدیل شود. بویژه پس از ۱۱ سپتامبر آمریکایی ها برای کشاندن قدرت های غربی به دو مستمسک توسل جسته اند اول گرایش اسلامی دولت سودان و البشیر ودوم اشاره به حضور و فعالیت هایی که زمانی بن لادن و هوادارانش دراین کشور داشته اند. هنوز خارطوم وارد رویارویی با قدرت های پشت صحنه بحران نشده است.

مقامات سودان دراولین اقدام فقط برای قطع منابع حمایتی این گروه چاد را به تسلیح و تحریک این گروه شورشی برای حمله به خارطوم متهم کرده و رابطه خویش با این کشور را قطع کرده اند. دولت چاد اکنون روابطی عمیق از یک سو با اروپا دارد واز طرف دیگر با شورشیان بویژه جنبش عدالت و مساوات. جنبشی که زمانی فعالیت های خود را به منطقه دارفور محدود کرده بود اما با جلب حمایت های خارجی در سال گذشته این جنبش فعالیت های خود را به برخی مناطق دیگر نیز گسترش داد. درهر حال روابط میان چاد و سودان که مرز مشترک طولانی با یکدیگر دارند مدت ها تیره بود، هم اکنون وارد وضع انفجار گونه شده است. البته چاد نیز به طور متقابل مقامات مسئول سودان را به حمایت از شورشیان مسلحی که در ماه فوریه به شهر انجامنا پایتخت چاد حمله کردند، متهم کرده است.

به هر حال نزاع سودان با همسایگان آن را می توان آزمونی تازه برای حکومت البشیر به حساب آورد. از سال ۱۹۸۹ که البشیر، رئیس جمهور سودان شد او دوره ای پرچالش پشت سرنهاده و جالب است که در دوره حکومت البشیر بین این کشور با چاد در سال ۲۰۰۵ جنگ درگرفت.

گره جدی بحران سودان این است که هیچ میانجی بی طرف و مؤثری در آن وارد نمی شود. نزاع کنونی سودان در واقع به یکی دیگر از نزاع های تراژیک آفریقا تبدیل شده است که هیچ مرجع حل منازعه برای آن وجود ندارد. در حال حاضر نیز که جنگ به خارطوم کشیده شده از یک سو فرانسه، سران عرب و سازمان ملل خواستار تسریع استقرار نیروهای مختلط سازمان ملل و اتحادیه آفریقا در دارفور و از سرگیری گفت و گوهای سیاسی شده اند، اما نیروهای مختلط سازمان ملل و اتحادیه اروپا که قرار بود به عنوان بازوی صلح در این منطقه بحران خیز عمل کنند تنها ۹ هزار نفر آنها تاکنون در دارفور مستقر شده اند و وعده داده شده است که به ۲۶ هزار نفر برسند اما مشکل اصلی آنجا است که این نیروها در میدان عمل تابع تصمیم هایی هستند که بازیگران پشت صحنه دارفور می گیرند؛ بازیگرانی که منافع شان نه تنها در خاتمه جنگ نیست بلکه عزم آن دارند که این بحران را تا مرحله روی کار آوردن دولت مطلوبشان در خارطوم و تغییر ترتیبات امنیتی در شمال آفریقا تداوم بخشند.

س. حیدرپور