موی سپید را فلکم رایگان نداد

تا ۴ دهه دیگر تعداد سالمندان ایران به بیش از ۲۶ میلیون نفر می رسد

دستی که می‌لرزد، پایی که درد می‌کند، چشمی که نمی‌بیند، پوستی که چروک خورده و دلی که.... خدا نکند شکسته باشد. نگاهش به افق است، همان دوردستی که تنها پای خاطره به آن باز می‌شود و تنها یاد می‌تواند دوباره به آن سر بزند. نگاهش به دور دست خسته است و منتظر! شاید در انتظار من، شاید در انتظار تو و شاید هم اصلا منتظر نیست اما هرچه هست کوله‌باری است از تجربه.

● سالمندی، توفیقی اجباری

با حذف روز سالمند از تقویم شمسی و اضافه شدن نهم مهر به عنوان روز جهانی سالمندان به تقویم‌ها، سال ۲۰۱۲ از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) به نام سالمندی و سلامت نامگذاری شده است. این نامگذاری بیانگر اهمیت این دوره از زندگی است. سالمندی دوره‌ای است که به هر حال گریبان هر کودک و نوجوانی که شانس زندگی را سالیان دراز با خود داشته، خواهد گرفت.

با پیشرفت علم، افراد مدت طولانی تری زندگی کرده و به‌ناچار باید با تغییرات پیچیده جسمی، روحی ـ روانی و اجتماعی که همراه با فرآیند سالمندی حادث می‌شود، سازگار شوند. تطابق موفقیت‌آمیز با سالمندی منوط به توانایی شخص برای ادامه و استمرار روش‌های مناسب زندگی در طول حیات، حفظ شیوه زندگی فعال و یافتن جانشین‌های مناسب برای فعالیت‌های دوران میانسالی است.

● پدیده جهانی

سالمندی پدیده‌ای جهانی است و همچون دوره جوانی یکی از مراحل زندگی به شمار می‌آید، با این تفاوت که جوانی سرشار از انرژی و تلاش است، اما سالمندی، در پی تحلیل قوا منجر به کاهش میزان فعالیت‌های فیزیکی می‌شود. دوران پیری برای همه به یک منوال نمی‌گذرد و بسته به ارزش‌های اجتماعی متفاوت است. در بعضی جوامع، سالمندی اوج منزلت است، اما در برخی جوامع وضع به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. برای مثال در بین سرخپوستان و اسکیموها، وقتی افراد پیر می‌شوند، قبیله خود را ترک می‌کنند. به هر حال سالمندی با پاره‌ای نیازها همراه است که در همه جوامع دنیا یکسان است و به سه گروه اصلی تقسیم می‌شود:

ـ نیازهای بهداشتی ـ درمانی

ـ نیازهای اجتماعی ـ اقتصادی

ـ نیازهای روانی

مطالعات انجام شده در برخی کشورها از جمله ژاپن نشان داده افراد سالمندی که اعتقادات مذهبی دارند از سلامت روحی ـ روانی و جسمی بیشتری بهره‌مند بوده و نسبت به کسانی که باورهای مذهبی کمتری دارند یا اصلا اعتقادات مذهبی ندارند، در مقابله با فشارهای روحی ـ روانی توانایی آنها بیشتر است.

این افراد سریع‌تر می‌توانند به وضعیت روحی ـ روانی و جسمی پیش از وقوع اضطراب و تنش برگشته و حتی فشار خون آنها کمتر افزایش پیدا خواهد کرد. اعتقادات و اعمال مذهبی پاسخ‌های آرام‌کننده را در فرد تسریع می‌کند و از طریق کاهش احساس ترس و اضطراب و تعدیل حس تنهایی می‌تواند برای فرد سالمند بسیار مفید باشد.

اعتقاد به زندگی پس از مرگ در فرد احساس آرامش ایجاد می‌کند و اضطراب را در سالمندی کاهش می‌دهد. فراگیری یک حرفه جدید یا اشتغال روزانه نیز می‌تواند سازگاری فرد را افزایش دهد. تغذیه مناسب در دوران سالمندی هم تاثیر بسزایی در وضعیت روحی ـ روانی و جسمی فرد دارد. گفته می‌شود از طریق تغذیه صحیح می‌توان افسردگی را کاهش داد.

● سالمندی یعنی...

اگرچه پایبندان به فرهنگ ایران کهن از جمله ثمینه باغچه‌بان معتقد است سالمندی در ایران یعنی زندگی کردن سه نسل در کنار هم در یک خانه، اما بازخورد سالمندی در بیشتر جوامع از جمله ایران نشان می‌دهد تعریف روشنی در نظام، قانون و حتی فرهنگ عمومی برای سالمندی نشده است.

نکته: هم‌اکنون میانگین طول عمر افراد در ایران ۷۳ سال است، اما به‌رغم سرعت رو به رشد جمعیت سالمندی، تنها یک درصد از مجموع قوانین، مصوبات و آیین‌نامه‌ها مربوط به این قشر است

میشائیل مک کئون، استاد دانشگاه راتجر معتقد است: پیری عبارت است از تغییرات بیولوژیکی که در نحوه زیست‌ارگانیسم در طول زمان ظاهر می‌شود. این تغییر با کاهش نیروی حیاتی و قابلیت انطباق فرد با تغییر شرایط ناگهانی و ناتوانی در ایجاد تعادل مجدد همراه است که بتدریج دگرگونی‌هایی را در ساختمان و عمل اعضای مختلف به وجود می آورد.

در جوامع مختلف سالمندی تعاریف و سنین مختلفی دارد اما براساس تقسیم‌بندی سازمان بهداشت جهانی دوره‌های مختلف عمر به پنج مرحله تقسیم می‌شود:

ـ از تولد تا ۱۸ سالگی (دوران کودکی)

ـ ۱۸ تا ۳۵ سالگی (دوران جوانی)

ـ ۳۵ تا ۵۵ (دوران میانسالی)

ـ ۵۵ تا ۶۵ سالگی (دوران مسنی)

ـ ۶۵ به بالا (دوران پیری)

● آمار سخن می‌گوید

به گزارش مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد، جمعیت سالمندان جهان در سال ۲۰۵۰ به یک میلیارد و ۹۶۸ میلیون و ۱۵۳ هزار نفر خواهد رسید. بر پایه همین گزارش در سال ۲۰۱۰ امید به زندگی برای مردان و زنان ایرانی بعد از ۶۰ سالگی ۱۸ سال بوده است و در سال ۲۰۵۰ تعداد سالمندان در ایران به ۲۶ میلیون و ۳۹۳ هزار نفر خواهد رسید که تخمین زده می‌شود ۲۶ درصد کل جمعیت کشور را تشکیل دهد یعنی بیش از یک چهارم جمعیت. هم‌اکنون جمعیت سالمندان کشور بالغ بر شش میلیون نفر است. در همین حال در میان کشورهای جهان، ژاپن، ایتالیا و آلمان به ترتیب بالاترین جمعیت سالمند و امارات متحده عربی، قطر و کویت کمترین جمعیت سالمندان را دارند.

● تکلیف چیست؟

با وجود افزایش تعداد سالخوردگان در جهان، باز هم این گروه در مقایسه با دیگر گروه‌های سنی در اقلیت است. اگرچه اغلب سالمندان احساس یأس، افسردگی، خمودگی، استرس، ناتوانی، بی‌توجهی به محیط و اطرافیان و بیماری می‌کنند، اما از سویی دوره سالمندی سال‌های متانت، کمال، کرامت، تفکر و بردباری است. این نکته قابل توجه است که پیر شدن، تغییرات نقشی می‌طلبد تا سالمندان بتوانند راه خود را در جامعه با دیگران هموار سازند. به طور خلاصه می‌توان تکالیف رشد و تکامل دوران سالمندی را این گونه شرح داد:

ـ برقرار ساختن شرایط زندگی منطبق با تغییر شرایط موجود اعم از اقتصادی یا بدنی

ـ یافتن دوستان تازه برای جایگزین کردن دوستانی که از دنیا رفته‌اند یا مهاجرت کرده یا بنا به دلایلی دور شده‌اند.

ـ پیدا کردن و گسترش فعالیت‌های تازه برای پر کردن اوقات فراغت روزافزون

ـ پرداختن به فعالیت‌های اجتماعی برنامه‌ریزی شده برای سالمندان

ـ لذت بردن از فعالیت‌های مناسب سالخوردگان

● امیدهای امیدوارکننده

بررسی هرم‌های سنی در مناطق مختلف دنیا این واقعیت را گوشزد می‌کند که امید به زندگی در بیشتر کشورهای جهان افزایش و در پی آن سالمندی گسترش یافته است. در کشور ما نیز امید به زندگی در حال افزایش است. براساس آمار جمعیت سالمند ایران از ۳۰ تا ۴۰ سال پیش تاکنون بسرعت رو به رشد است. هم‌اکنون میانگین طول عمر افراد در ایران ۷۳ سال است اما به‌رغم سرعت رو به رشد جمعیت سالمندی، تنها یک درصد از مجموع قوانین، مصوبات و آیین‌نامه‌ها مربوط به این قشر است که این یک درصد خود شامل ۶۲ درصد اقتصادی، ۲۲ درصد اجتماعی و ۱۶ درصد رفاهی و بهداشتی است. البته در کنار این سه مقوله جای راهکارهای حمایتی در برابر خشونت‌ها، تهدیدها و آسیب‌ها خالی به نظر می‌رسد.

● متولی کیست؟

از موسسات خیریه و نهادهای خودجوش که بگذریم، در حال حاضر سازمان تامین اجتماعی با تحت پوشش قرار دادن بیش از ۵۰۰ هزار مستمری بگیر بازنشسته، نقش اساسی در این مقوله ایفا می کند.

بهزیستی، سازمان بازنشستگی کشور، کمیته امداد امام خمینی(ره)، شورای ملی سالمندان و شهرداری از دیگر مسئولان ارائه خدمات به سالمندان هستند. اخیرا وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم نوید ایجاد طب تخصصی سالمندان در همه استان‌های کشور را داده که نوعی تلاش برای ارتقاء و بهبود خدمات به جامعه سالمندان محسوب می‌شود. به هر حال در هر شرایطی در فرهنگ ما اغلب سالمندان در خانه به سر می‌برند.

بهشته نظری‌زاده