یک گزارشگر, یک کتاب, یک رویداد

نگاهی به کتاب جهان پس از یازده سپتامبر نوشته حسین ضیایی

خبرنگاران به‌عنوان واسطه‌های انسانی، توانایی و قابلیت آن را دارند تا هر‌آنچه را که در پیرامون‌شان می‌گذرد با نگاه ویژه خود ثبت و انعکاس دهند. حسین ضیایی نیز یکی از همین خبرنگاران است. وی در زمان تحولا‌ت هزاره سوم و حادثه یازدهم سپتامبر به‌عنوان خبرنگار ارشد خبرگزاری جمهوری اسلا‌می ایران (ایرنا) در آلمان و پایتخت آن برلین اقامت داشته و به رصد همه‌جانبه این رویداد بزرگ پرداخته است. حاصل این مانیتورینگ گسترده کتابی شد با نام <جهان پس از یازده سپتامبر.> وی خود در این زمینه می‌گوید: <از همان ساعات ابتدایی حادثه به خوبی می‌دانستم که جهان با رویدادی تکرارناشدنی مواجه است به همین دلیل اخبار، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها و هر آنچه در این زمینه تولید و منتشر می‌شد را جمع‌آوری کردم تا روزی در یک مجموعه ارائه دهم.> وی در پاسخ به این پرسش که رسانه‌ها پس از یازدهم سپتامبر دچار چه نوع تحولی شده‌اند، می‌گوید:

<اختلا‌ف و شکاف شدیدی بین رسانه‌ها به‌وجود آمد، از یک‌سو شبکه‌های خبری مانند فاکس‌نیوز و سی‌ان‌ان سعی در ایجاد فضای اسلا‌م‌ستیزی و اسلا‌م‌هراسی داشتند که سرمنشا آن هم از تمایلا‌ت نومحافظه‌کارانه است. از سوی دیگر رسانه‌های اروپایی با اینکه در ابتدا به همدردی با آمریکا پرداختند اما به‌تدریج مخالفت‌هایی را نیز در این زمینه آغاز کردند و این اختلا‌فات در زمان جنگ آمریکا علیه عراق بسیار آشکار شد.> وی در زمینه قدرت رسانه‌ای جدید شبکه‌های منطقه خاورمیانه در یازدهم سپتامبر و پس از آن می‌گوید: <به‌طور مثال شبکه الجزیره توانست شانه به شانه سی‌ان‌ان به پوشش خبری رویدادها بپردازد که این نشان‌دهنده ظهور قدرت‌های رسانه‌ای و شکست انحصار خبری غرب بود.

□□□

کتاب ارزشمند <جهان پس از یازدهم سپتامبر> تالیف ضیایی نگاهی اسنادی است به رویدادی که تاریخ دنیا را ورق زد. مولف با تحقیق وسیع و جامعی در قالب خبرنگاری سیاسی و به‌عنوان یک گزارشگر به جمع‌آوری اخبار و تحلیل‌هایی پرداخته که از آغازین روز یازدهم سپتامبر سراسر جهان را از این واقعه باخبر ساخته‌اند. ضیایی در پیش‌گفتار کتاب می‌نویسد: <از فردای روز یازدهم سپتامبر (روزی که تاریخ دنیا ورق خورد) جامعه جهانی زیر عنوان هزاره سوم ۲۰۰۱۱) وارد عرصه بی‌سابقه‌ای از صف‌بندی‌ها و تنازعات جدید قدرت بین کشورها شد، به‌همین دلیل نخستین ویژگی در آغاز این هزاره را باید در <بی‌ثباتی مستمر و فراگیر> نظام سیاست جهانی تا حصول به یک نظام پایدار بین‌المللی به‌همراه تشدید حیرت‌انگیز و پرشتاب <فرآیندهای تغییر> در همه امور بشری، به‌ویژه مسائل علمی، فرهنگی، فناوری‌های صنعتی و اقتصادی دانست.>

مولف در معرفی شکلی اثر خود و پیشگفتار می‌نویسد: <در این میان بیش از ۴ دهه است که خبرنگاری یا روزنامه‌نگاری سیاسی به‌عنوان یکی از ابزارهای معتبر علمی در انعکاس واقعیات عرصه سیاست در جهان شناخته شده است. این نوع خبرنگاری که با آندره فونتن فرانسوی (سردبیر پیشین روزنامه لوموند - سال ۱۹۸۰ میلا‌دی) و سیمور هرش آمریکایی (روزنامه‌نگار برجسته آمریکا - سال ۲۰۰۲ میلا‌دی) به اوج خود رسید هم‌اینک به جهت پرداخت واقعی و آزاد به مسائل مبتلا‌ به افکار عمومی از جایگاه و اقبال جهانی نیز برخوردار است.>

کتاب مذکور سعی بر انتقال واقعی تحولا‌ت جهانی از منظری نو در زمینه روزنامه‌نگاری سیاسی دارد؛ روندی مستند از رویدادهای جهانی پس از یازدهم سپتامبر. به نوشته مولف اکثر منابع کتاب اخبار و اطلا‌عات بیش از ۳۳ دفتر خارجی خبرگزاری جمهوری اسلا‌می است که منبع بسیار مناسبی برای دانشجویان و محققان به‌شمار می‌رود. منابع خارجی ضیایی بسیار گسترده است، از خبرگزاری‌های معتبری چون فرانس‌پرس، (‌AFP) ، خبرگزاری ایتالیا (‌ANSA) ، خبرگزاری آلمان (‌DPA) ، رویتر تا شبکه‌های تلویزیونی الجزیره قطر، المنار لبنان و همچنین روزنامه‌ها و مطبوعاتی چون یو اس ای تودی تایم، دیلی اکسپرس، لوموند، وال‌استریت ژورنال، واشنگتن‌پست، کریستین ساینس مانیتور و صدها رسانه نوشتاری و دیداری دیگر.

تعدد منابع اطلا‌عاتی و خبری مولف باعث آن شده که کتاب تبدیل به تنها مرجع قابل اطمینان فارسی در این زمینه قلمداد شود. ترجمه شیوا، نثر ساده و قابل درک مولف و گردآورنده، بر ارزشمندی کتاب می‌افزاید. دقت و وسواس حرفه‌ای نیز از جمله مهم‌ترین خصوصیات مولف و کتاب پیش رو است که خود مانند یک کارگاه آموزش روزنامه‌نگاری، دانشجویان را با نحوه نگرش صحیح و عدم‌سطحی‌نگری کاملا‌ آشنا می‌سازد.

لحن مولف در فصل اول کتاب با عنوان یازده سپتامبر چگونه شکل گرفت مانند یک گزارشگر جنایی‌نویس است؛ ریتم گزارش‌های فصل اول ضرباهنگی تند و جذاب دارد. مشخصات، نام، تبار و تحصیلا‌ت افراد حمله‌کننده و چگونگی شکل‌گیری هسته‌های تروریستی از بخش‌های مفید و جذاب این کتاب است: <در آپارتمان طبقه اول، سمت راست که جلوی درش یک پادری افتاده و رویش کلمه <معین> دیده می‌شود، در مساحتی به اندازه ۵۸ متر مربع افراد زیر زندگی می‌کردند: عطا، بن‌الشیب و دیگران، یعنی قاتلا‌ن و همکاران‌شان که در یازدهم سپتامبر بیش از ۴ هزار نفر را به کام مرگ فرستادند و جهان را دگرگون کردند.>

این گزارش توصیفی باعث می‌شود که خواننده همراه با مولف بتواند جزئیات زندگی سوژه‌ها را زیر نظر داشته باشد و گام‌به‌گام به تشخیص هویت تروریست‌ها نزدیک‌تر شود.

نویسنده روند تحقیقات پلیس آلمان در شهر هامبورگ که ایستگاه آخر پرواز مرگبار بود را جز به جز و با زبان توضیحی تصویری خارق‌العاده‌ای روایت می‌کند. به حدی که در موارد متعددی خواننده با نوعی فیلمنامه مستند داستانی مواجه می‌شود. در اینجاست که تفاوت‌های بینادین خبرنگاری و گزارشگری حرفه‌ای با شلختگی‌های مطبوعاتی نمایان می‌شود. ‌

نویسنده در ادامه به تحلیل ژورنالیستی اما عمیق شخصیت‌ها دست می‌زند: <محمدعطا شلوار فلا‌نل و پلیور بر تن می‌کرد. او ریزاندام و ظریف بود و موهایی سیاه و کوتاه و چشمانی آرام و نافذ داشت. دوست سابق او <مارتین> چهره او را به چهره‌های یونانی تشبیه می‌کرد و این عطا نقش افسر تروریست‌ها را داشت. به یقین می‌توان گفت که نقش او محوری بوده است. وی رهبر گروه هامبورگ است. آنانی که در آمریکا و اروپا به منظور روشن کردن آنچه به سختی قابل توضیح دادن است روی عطا کار می‌کنند، وی را آدمی واقع‌بین، دارای استعداد فراوان در زبان، دقیق، با درجه هوش بالا‌ دارای اعتمادبه‌نفس و یک سازمان‌ده توانا می‌دانند.> ‌

در فصل بعدی با عنوان نگاهی به جهان پس از یازدهم سپتامبر نویسنده لحنی تحلیلی- سیاسی به خود می‌گیرد. وی در ابتدای این فصل می‌نویسند: <جهان پس از حادثه یازدهم سپتامبر را می‌توان یکی از استثنایی‌ترین دوران تاریخ معاصر به شمار آورد. رویدادی که عملا‌ مسیر زندگی بشری به ویژه محیط بین‌المللی و ساختار نظام سیاسی جهان را دگرگون ساخت تا جامعه جهانی خود را برای انتخاب و آغاز یک دوره جدید زندگی برآمده از کشاکش بین یک قدرت و چند قدرت یا به عبارت دیگر بین برپایی یک نظام تک‌قطبی و یا یک نظام چندقطبی آماده کند.>

حال باید منتظر ماند تا دو جلد دیگر این مجموعه نفیس توسط سازمان خبرگزاری جمهوری اسلا‌می ایران و دفتر پژوهش‌ها و بررسی خبر این نهاد منتشر شود. ‌