عام الفیل سال تولد پیامبر ص

اینکه آیا این داستان در چه سالی از سالهای میلادی بوده اختلاف است که سال ۵۷۰ و ۵۷۳ ذکر شده,ولی با توجه به اینکه مسیحیان قبل از اسلام تاریخ مدون و مضبوطی نداشته اندنمی توان در اینباره نظر صحیح و دقیقی ارائه کرد,و از اینرو ازتحقیق بیشتر در اینباره خودداری می کنیم

مشهور در میان اهل تاریخ آن است که ولادت رسول خدا درعام الفیل بوده،و عام الفیل همان سالی است که اصحاب فیل‏بسرکردگی ابرهه بمکه حمله بردند و بوسیله پرنده‏های ابابیل‏نابود شدند.

و اینکه آیا این داستان در چه سالی از سالهای میلادی بوده‏اختلاف است که سال ۵۷۰ و ۵۷۳ ذکر شده،ولی با توجه به‏اینکه مسیحیان قبل از اسلام تاریخ مدون و مضبوطی نداشته‏اندنمی‏توان در اینباره نظر صحیح و دقیقی ارائه کرد،و از اینرو ازتحقیق بیشتر در اینباره خودداری می‏کنیم،و به داستان اصحاب‏فیل که از معجزات قرآن کریم بشمار می‏رود می‏پردازیم،و البته‏داستان اصحاب فیل با اجمال و تفصیل و با اختلاف زیادی‏نقل شده،و ما مجموعه‏ای از آنها را در زندگانی رسول‏خدا«ص‏»تدوین کرده و برشته تحریر در آورده‏ایم که ذیلا برای‏شما نقل می‏کنیم،و سپس پاره‏ای توضیحات را ذکر خواهیم کرد:

● داستان اصحاب فیل

کشور یمن که در جنوب غربی عربستان واقع است منطقه‏حاصلخیزی بود و قبائل مختلفی در آنجا حکومت کردند و از آنجمله قبیله بنی حمیر بود که سالها در آنجا حکومت داشتند.

ذونواس یکی از پادشاهان این قبیله است که سالها بر یمن‏سلطنت می‏کرد،وی در یکی از سفرهای خود به شهر«یثرب‏»تحت تاثیر تبلیغات یهودیانی که بدانجا مهاجرت کرده بودند قرارگرفت،و از بت پرستی دست کشیده بدین یهود در آمد.طولی‏نکشید که این دین تازه بشدت در دل ذونواس اثر گذارد و ازیهودیان متعصب گردید و به نشر آن در سرتاسر جزیرهٔ العرب وشهرهائیکه در تحت‏حکومتش بودند کمر بست،تا آنجا که‏پیروان ادیان دیگر را بسختی شکنجه می‏کرد تا بدین یهود درآیند،و همین سبب شد تا در مدت کمی عربهای زیادی بدین‏یهود درآیند.

مردم‏«نجران‏»یکی از شهرهای شمالی و کوهستانی یمن‏چندی بود که دین مسیح را پذیرفته و در اعماق جانشان اثر کرده‏بود و بسختی از آن دین دفاع می‏کردند و بهمین جهت از پذیرفتن‏آئین یهود سر پیچی کرده و از اطاعت‏«ذونواس‏»سرباز زدند.

ذونواس بر آنها خشم کرد و تصمیم گرفت آنها رابسخت‏ترین وضع شکنجه کند و بهمین جهت دستور داد خندقی‏حفر کردند و آتش زیادی در آن افروخته و مخالفین دین یهود رادر آن بیفکنند،و بدین ترتیب بیشتر مسیحیان نجران را در آن خندق سوزاند و گروهی را نیز طعمه شمشیر کرده و یا دست و پاو گوش و بینی آنها را برید،و جمع کشته‏شدگان آنروز رابیست هزار نفر نوشته‏اند و بعقیده گروه زیادی از مفسران قرآن‏کریم‏«داستان اصحاب اخدود»که در قرآن کریم(در سوره‏بروج)ذکر شده است اشاره بهمین ماجرا است.

یکی از مسیحیان نجران که از معرکه جان بدر برده بود ازشهر گریخت،و با اینکه ماموران ذونواس او را تعقیب کردندتوانست از چنگ آنها فرار کرده و خود را بدربار امپراطور-درقسطنطنیه-برساند،و خبر این کشتار فجیع را به امپراطور روم که‏بکیش نصاری بود رسانید و برای انتقام از ذونواس از وی کمک‏خواست.

امپراطور روم که از شنیدن آن خبر متاثر گردیده بود در پاسخ‏وی اظهار داشت:کشور شما بمن دور است ولی من نامه‏ای به‏«نجاشی‏»پادشاه حبشه می‏نویسم تا وی شما را یاری کند،وبدنبال آن نامه‏ای در آن باره به نجاشی نوشت.

نجاشی لشکری انبوه مرکب از هفتاد هزار نفر مرد جنگی به‏یمن فرستاد،و بقولی فرماندهی آن لشکر را به‏«ابرهه‏»فرزند«صباح‏»که کنیه‏اش ابو یکسوم بود سپرد،و بنا به قول دیگری‏شخصی را بنام‏«اریاط‏»بر آن لشکر امیر ساخت و«ابرهه‏»راکه یکی از جنگجویان و سرلشکران بود همراه او کرد.

«اریاط‏»از حبشه تا کنار دریای احمر بیامد و در آنجابکشتیها سوار شده این سوی دریا در ساحل کشور یمن پیاده‏شدند، ذونواس که از جریان مطلع شد لشکری مرکب از قبائل‏یمن با خود برداشته بجنگ حبشیان آمد و هنگامی که جنگ‏شروع شد لشکریان ذونواس در برابر مردم حبشه تاب مقاومت‏نیاورده و شکست‏خوردند و ذونواس که تاب تحمل این شکست‏را نداشت‏خود را بدریا زد و در امواج دریا غرق شد.

مردم حبشه وارد سرزمین یمن شده و سالها در آنجا حکومت‏کردند،و«ابرهه‏»پس از چندی‏«اریاط‏»را کشت و خود بجای‏او نشست و مردم یمن را مطیع خویش ساخت و نجاشی را نیز که‏از شوریدن او به‏«اریاط‏»خشمگین شده بود بهر ترتیبی بود ازخود راضی کرد.

در این مدتی که ابرهه در یمن بود متوجه شد که اعراب آن‏نواحی چه بت پرستان و چه دیگران توجه خاصی بمکه و خانه‏کعبه دارند،و کعبه در نظر آنان احترام خاصی دارد و هر ساله‏جمع زیادی به زیارت آن خانه می‏روند و قربانیها می‏کنند،وکم‏کم بفکر افتاد که این نفوذ معنوی و اقتصادی مکه و ارتباطی‏که زیارت کعبه بین قبائل مختلف عرب ایجاد کرده ممکن است روزی موجب گرفتاری تازه‏ای برای او و حبشیان دیگری که درجزیرهٔ العرب و کشور یمن سکونت کرده بودند بشود،و آنها رابفکر بیرون راندن ایشان بیاندازد،و برای رفع این نگرانی تصمیم‏گرفت معبدی با شکوه در یمن بنا کند و تا جائی که ممکن است‏در زیبائی و تزئینات ظاهری آن نیز بکوشد و سپس اعراب آن‏ناحیه را بهر وسیله‏ای که هست‏بدان معبد متوجه ساخته و ازرفتن بزیارت کعبه باز دارد.

معبدی که ابرهه بدین منظور در یمن بنا کرد«قلیس‏»نام‏نهاد و در تجلیل و احترام و شکوه و زینت آن حد اعلای کوشش‏را کرد ولی کوچکترین نتیجه‏ای از زحمات چند ساله خودنگرفت و مشاهده کرد که اعراب هم چنان با خلوص و شور وهیجان خاصی هر ساله برای زیارت خانه کعبه و انجام مراسم حج‏بمکه می‏روند،و هیچگونه توجهی بمعبد با شکوه او ندارند.وبلکه روزی بوی اطلاع دادند که یکی از اعراب‏«کنانهٔ‏»بمعبد«قلیس‏»رفته و شبانه محوطه معبد را ملوث و آلوده کرده و سپس‏بسوی شهر و دیار خود گریخته است.

این جریانات،خشم ابرهه را بسختی تحریک کرد و با خودعهد نمود بسوی مکه برود و خانه کعبه را ویران کرده و به یمن‏باز گردد و سپس لشگر حبشه را با خود برداشته و با فیلهای چندی و با فیل مخصوصی که در جنگها همراه می‏بردند بقصد ویران‏کردن کعبه و شهر مکه حرکت کرد.

اعراب که از ماجرا مطلع شدند در صدد دفع ابرهه و جنگ بااو بر آمدند و از جمله یکی از اشراف یمن بنام‏«ذونفر»قوم خود رابدفاع از خانه کعبه فرا خواند و دیگر قبایل عرب را نیز تحریک‏کرده حمیت و غیرت آنها را در جنگ با دشمن خانه خدابرانگیخت و جمعی را با خود همراه کرده بجنگ ابرهه آمد ولی‏در برابر سپاه بیکران ابرهه نتوانست مقاومت کند و لشکریانش‏شکست‏خورده خود نیز به اسارت سپاهیان ابرهه در آمد و چون اورا پیش ابرهه آوردند دستور داد او را بقتل برسانند و«ذونفر»که‏چنان دید و گفت:مرا بقتل نرسان شاید زنده ماندن من برای توسودمند باشد.

پس از اسارت‏«ذونفر»و شکست او،مرد دیگری از رؤسای‏قبائل عرب بنام‏«نفیل بن حبیب خثعمی‏»با گروه زیادی ازقبائل خثعم و دیگران بجنگ ابرهه آمد ولی او نیز بسرنوشت‏«ذونفر»دچار شد و بدست‏سپاهیان ابرهه اسیر گردید.

شکست پی در پی قبائل مزبور در برابر لشکریان ابرهه سبب‏شد که قبائل دیگری که سر راه ابرهه بودند فکر جنگ با او را ازسر بیرون کنند و در برابر او تسلیم و فرمانبردار شوند،و از آنجمله قبیله ثقیف بودند که در طائف سکونت داشتند و چون ابرهه بدان‏سرزمین رسید،زبان به تملق و چاپلوسی باز کرده و گفتند:مامطیع توایم و برای رسیدن بمکه و وصول بمقصدی که در پیش‏داری راهنما و دلیلی نیز همراه تو خواهیم کرد و بدنبال این‏گفتار مردی را بنام‏«ابورغال‏»همراه او کردند،و ابو رغال‏لشکریان ابرهه را تا«مغمس‏»که جائی در چهار کیلومتری مکه‏است راهنمائی کرد و چون بدانجا رسیدند«ابو رغال‏»بیمار شد ومرگش فرا رسید و او را در همانجا دفن کردند،و چنانچه‏ابن هشام می‏نویسد:اکنون مردم که بدانجا می‏رسند بقبرابو رغال سنگ می‏زنند.

همینکه ابرهه در سرزمین‏«مغمس‏»فرود آمد یکی ازسرداران خود را بنام‏«اسود بن مقصود»مامور کرد تا اموال ومواشی مردم آن ناحیه را غارت کرده و بنزد او ببرند.

«اسود»با سپاهی فراوان بآن نواحی رفت و هر جا مال و یاشتری دیدند همه را تصرف کرده بنزد ابرهه بردند.

پی‏نوشتها:

۱-دائرهٔ المعارف ج ۶ ص ۲۵۴-۲۵۳.

۲-دائرهٔ المعارف ج ۱ ص ۳۴-۳۳.

۳-به قسمت(ب)از صفحه ۹ تا ۱۱ همین کتاب مراجعه نمائید.

۴-اعلام قرآن خزائلی ص ۱۵۹-۱۶۰.

۵-سوره بقرهٔ آیه ۲۴۳.

۶-آیه ۲۴۶.

۷-آیه ۲۵۸.

۸-آیه ۲۵۹.

۹-سوره فجر آیه ۶.

۱۰-سوره اعراف آیه ۸۴.

۱۱-سوره یونس آیه ۷۳.

۱۲-سوره نمل آیه ۵۱.

۱۳-معنای ارهاص را در صفحات آینده انشاء الله تعالی می‏خوانید.

۱۴-تفسیر مفاتیح الغیب ج ۳۲ ص ۱۰۰.

۱۵-بحار الانوار ج ۱۵ ص ۱۳۸.

۱۶-بحار الانوار ج ۱۵ ص ۱۴۲ و ۱۵۹.

منبع کتاب: درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام جلد ۱ صفحه ۱۲۰؛ رسولی محلاتی

---