ابعاد ایمان به پیامبر اعظم ص در قرآن و روایات

خداوند انسان را آفرید و او را گرامی داشت (۱) و نیازهای او را به لطف خویش عطا نمود تا مسیر كمال و عبودیت را بپیماید و به سعادت دنیوی و اخروی نایل گردد. از آنجا كه انسان موجودی اجتماعی است و از سوی دیگر شناخت كافی نسبت به جهان پیرامون خود نداشته و مصالح اجتماعی خویش را به طور صحیح نمی شناسد و همچنین عدالت جویی و عدالت خواهی او فطری است، به كسی نیاز دارد كه او را در این امور راهنمایی كند. درست به همین دلیل است كه خداوند پیامبران را به سوی انسانها فرستاده است.

پیامبران آمده اند تا مردم را ارشاد نموده و نسبت به وظایف انسانی و الهی خویش آگاه سازند و همچنین آنان را در مسیر تزكیه و تعلیم و تربیت یاری نموده، جامعه را به سوی گسترش عدالت كه از اهداف مهم بعثت انبیا می باشد، سوق دهند و بدین ترتیب انسانها را به آنچه مطلوب خداوند است نایل گردانند. چنانكه قرآن كریم در آیه ۲۵ سوره حدید می فرماید: «پیامبران خود را با دلایل و بینات فرستادیم تا در میان مردم عدالت را برپا كنند.»

● ایمان چیست؟

انسانها باید از نیروی ایمان برخوردار باشند تا هم در امور دنیوی و استقرار عدالت در جهان مادی موفق شوند و هم در امور اخروی به سعادت ابدی نایل گردند.

ایمان از ریشه «أمن» به معنای ضد خوف می باشد و در لغت به معنی تصدیق و مخالف تكذیب است(۲).

اما در اصطلاح چنانچه از آیات متعدد قرآن استناده می شود، ایمان نور است و به معنای اذعان و تصدیق چیزی و التزام به لوازم آن است. مثلاً ایمان به خدا در واژه های قرآن، به معنای تصدیق یگانگی او و پیغمبرانش و تصدیق به روز جزا و بازگشت به سوی او و تصدیق هر حكمی است كه فرستادگان او آورده اند.(۳)

البته بین مفهوم لغوی و اصطلاحی ایمان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. چنانكه گفته شده، ایمان از ریشه «امن» گرفته شده است و مؤمن به واسطه ایمان آوردن از عذاب الهی ایمن شده است.(۴)

همچنین انسان مؤمن با ایمان آوردن، اعتقادات خودش را از شك و تردید امنیت می بخشد كه همانا تردید، آفت اعتقاد است. به تعبیر دیگر، ایمان، انسان را در اعتقادش استوار می سازد.(۵)

● لزوم ایمان به پیامبران الهی

لازمه ایمان به خدا، ایمان و تصدیق پیامبران او و همچنین تصدیق كتابهای پیامبران می باشد كه البته لازمه این ایمان، اطاعت از دستورات آنها و بلكه عین اطاعت از آنهاست.(۶)

چنانكه قرآن در سوره مؤمنون هم ایمان اعتقادی و علمی و هم ایمان عملی و نیروی اطاعت و انقیاد در روان را مد نظر قرار داده است و دو ركن ایمان در مؤمنان را، اعتقاد به اصول توحید و نبوت و معاد و صفات خدای تعالی و دیگری، التزام عملی و جوارحی و قیام به ادای وظایف و پیروی از برنامه مكتب عالی قرآنی می داند.(۷)

قرآن می فرماید: «پیامبر به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است (و او به تمام سخنان خود كاملاً مؤمن می باشد) و همه مؤمنان (نیز) به خدا و فرشتگان او و كتابها و فرستادگانش ایمان آورده اند (و می گویند:) ما بین هیچ یك از پیامبران او تفاوت نمی گذاریم (و به همه ایمان داریم) و (مؤمنان) گفتند: ما شنیدیم و اطاعت كردیم، پروردگارا (انتظار) آمرزش تو را (داریم) و بازگشت (ما) به سوی توست.»(۸)

● ایمان به وحی بر پیامبر(ص)

در واقع كسی كه به خداوند ایمان داشته باشد، به پیامبرانی كه از سوی او برای هدایت بشر فرستاده شده اند ایمان آورده، چنانكه پیامبر اكرم(ص) به گواهی قرآن به آن ایمان داشته است.

اما نكته اینجاست كه حضرت ختمی مرتبت(ص)، افضل(۹) پیامبران الهی است كه ایمان به آن حضرت، طبق نص آیات قرآن واجب است.(۱۰) «امنوا با... ورسوله والكتب الذی نزل علی رسوله»(۱۱)

و نیز آیات زیادی از كتاب خدا دستور به ایمان به پیامبر اكرم(ص) داده اند. از جمله آیه ۸۱ سوره آل عمران فرموده: «به خاطر بیاورید هنگامی كه خداوند از پیامبران و پیروان آنها پیمان مؤكد گرفت: به او ایمان بیاورید و او را یاری كنید.»

در نتیجه این آیه بر لزوم ایمان به پیامبر(ص) از سوی جهانیان از آدم تا خاتم دلالت دارد. حضرت علی(ع) در این باره می فرماید: «خدا پیامبری را از آدم و بعد از او نفرستاد، مگر آن كه میثاق را در امر حضرت محمد(ص) اخذ فرمود.» (۱۲)

بنابراین آیات و روایات به ایمان نسبت به پیامبر(ص) قبل از ایمان به پیامبران الهی صراحت دارد و بر آن تأكید می نماید.

اما مسأله ایمان به پیامبر(ص) از جنبه های متفاوتی قابل بحث می باشد، ولی آنچه اساسی به نظر می رسد، بررسی مسأله ایمان به آن حضرت در موارد عصمت، اخذ وحی و حقانیت رسالت آن بزرگوار و همچنین ایمان به وعده های پیامبر اكرم(ص) می باشد.

● ابعاد ایمان به پیامبر(ص)

▪ ایمان به عصمت پیامبر اكرم(ص)

عصمت یعنی مصونیت از گناه و اشتباه؛ یعنی پیامبران نه تحت تأثیر هواهای نفسانی قرار می گیرند و مرتكب گناه می شوند و نه در كار خود دچار خطا و اشتباه می شوند. عصمت یك حالت راسخ در نفس معصوم و یا یك ملكه نفسانی است كه آثار ویژه ای دارد كه هرگز از آن جدا نمی شود.(۱۳)

معصوم در پرتو حالت كاملی از تقوا و پاكدامنی كه در نفس و روان او راسخ و پابرجا می باشد، به پایه ای می رسد كه پیوسته عصیان و خلافكاری را از محیط زندگی طرد كرده و ساحت خود را از گناه و لغزش پاك نگه می دارد.(۱۴)

عصمت پیامبر اكرم(ص) و پیراستگی او از خطا و اشتباه در اخذ وحی از مقام ربوبی و یا در ابلاغ رسالتی كه بر عهده گرفته است به طور صریح در آیات قرآن مطرح شده است.

خداوند در سوره اعلی می فرماید: «ما بزودی (قرآن) را بر تو می خوانیم و هرگز فراموش نخواهی كرد».

همچنین در سوره نجم درباره پیامبرش می فرماید: «او از روی میل نفسانی سخن نمی گوید».

همچنین در آیات بعدی همین سوره می فرماید: «قلب (پاك او) در آنچه دید، هرگز دروغ نگفت. آیا با او درباره آنچه (با چشم خود) دیده مجادله می كنید و... چشم او هرگز منحرف نشد و طغیان نكرد (آنچه دید واقعیت بود).» (۱۵)

گواه دیگر درباره مصونیت پیامبر از خطا و لغزش، آیه تطهیر می باشد. آنجا كه می فرماید: «خداوند می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.»(۱۶)

این آیه از بارزترین دلایل عصمت اهل بیت(ع) بوده و طبق آن، مطلق پلیدی و آلودگی معنوی اعم از صغیره و كبیره از اهل بیت(ع) نفی شده است. چنانكه ابوسعید خدری می گوید: «رسول خدا(ص) درباره این آیه مباركه فرمود: این آیه درباره من و علی و فاطمه و حسن و حسین فرود آمده است».(۱۷)

بنابراین با دقت در آیات متعددی از قرآن كریم و روایات ائمه(ع) می توان دریافت كه بر عصمت پیامبر اكرم(ص) تأكید و تصریح شده است و آن حضرت اول معصوم آن چهارده نور الهی است و این موضوعی است كه همه مؤمنان واقعی به رسول ا...(ص) بدون تردید آن را پذیرفته اند و هیچ گاه به خود شك و تردید راه نمی دهند.

۱- اسراء/۷۰

۲- «كتاب العین»، ج ۸، ص ۳۸۸؛ لسان العرب، ج ۱۳، ص ۲۱

۳- «ترجمه تفسیر المیزان»، سید محمدحسین طباطبایی، ج ۱۵، ص ۴۰

۴- «تفسیر تبیان»، ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی الطوسی، ج ۱، ص ۵۴

۵-«تفسیر المیزان»، ج ۱، ص ۴۳.

۶- «تفسیر نمونه»، ناصر مكارم شیرازی، ج ۲۲، ص ۲۰۸ و ۲۰۹

۷- «تفسیر انوار درخشان در تفسیر قرآن»، سید محمدحسین الهمدانی، ج ۱۱، ص ۲۳۳

۸- بقره/۲۸۵

۹- «بدایهٔالمعارف الالهیه»، محسن خرازی، ج ۱، ص ۲۸۲

۱۰- همان، ص ۲۶۶ و ۲۶۷

۱۱- نساء/۱۳۶

۱۲- «تفسیر مجمع البیان»، شیخ ابوعلی الفضل بن حسن الطبرسی، ج ۴، ص ۱۴۳.