جام آتش

هیجان مثبت را تخلیه کنید

بالاخره لیگ برتر فوتبال هم تمام شد و آخرین مسابقه این فصل روز شنبه گذشته بین دو تیم تهرانی و اصفهانی برگزار شد و مثل بیشتر اوقات نتیجه در آخرین دقایق و در بین تشویش و اضطراب هواداران دو تیم تغییر کرد.

شاید اگر یک دوربین لحظات برگزاری مسابقه و بعد از آن را ضبط می‌کرد، تصاویر دیدنی، جالب و حتی گاه تاسف‌آوری شکار می‌کرد. وقتی قرار است یک مسابقه مهم و سرنوشت‌ساز بین دو تیم فوتبال

پر طرفدار برگزار شود، علاوه بر مربیان و بازیکنان دو تیم، تیم دیگری هم باید آماده و سازماندهی شود و با تکنیک و استراتژی وارد زمین فوتبال شود.

با این تفاوت که این تیم به جای ایفای نقش در وسط زمین فوتبال در کناره‌ها و حواشی آن حضور دارند و به جای حفظ و حراست از امتیاز و جای تیم‌شان در جدول باید از جان مردم و بازیکنان حفاظت کنند. تیمی متشکل از نیروهای پلیس و نیروی انتظامی که سعی در سازمان دادن ابراز احساسات تماشاچیان و جلوگیری از حرکات وندالیستی و آسیب‌های ناشی از ناراحتی یا خوشحالی بیش از اندازه و غیرمنطقی هواداران تیم‌ها دارد.

صحنه‌های انواع ابراز احساسات فوتبال‌دوستان در طول یک مسابقه و بعد از آن در خاطر بسیاری از ما نقش بسته است؛ واکنش‌هایی مثل راه‌رفتن، شکستن ظروف، گریستن، سرود خواندن و شعار دادن، ناسزا گفتن، ترک محیط، آسیب رساندن به وسایل عمومی، کتک‌کاری، شیرینی و شربت دادن و یا حتی دعا خواندن؛ صحنه‌هایی که در هنگام برگزاری مسابقات دیگر رشته‌های ورزشی کمتر شاهد آنها هستیم.یکی از علت‌های پرطرفدار بودن فوتبال نسبت به بقیه رشته‌های ورزشی به خصوص در کشور ما، شاید هیجان‌انگیزتر و پر انرژی‌تر بودن آن باشد.

بسیاری از افراد برای فرار از مشکلات و مشغله‌های روزانه‌ای که فکرشان را تسخیر کرده به دنبال راه‌هایی هستند که حتی برای ساعاتی آنها را از این درگیری‌های فکری و ذهنی فارغ کند. عده‌ای تماشای بازی فوتبال را بهترین این راه‌ها می‌دانند، چرا که در هنگام تماشای فوتبال، در معرض واکنش‌های عصبی و عاطفی قرار می‌گیرند و فرصت بروز این واکنش‌ها را می‌یابند. طبیعی است که شدت این واکنش‌ها و هیجانات بسته به میزان علاقه‌مندی افراد به تیم‌ها، سرنوشت‌ساز بودن نتیجه بازی یا ملی بودن آن تغییر خواهد کرد.

گویی فوتبال مانند تبی فراگیر همه جامعه از بزرگ و کوچک، زن و مرد و پیر وجوان را فرامی‌گیرد که همه می‌خواهند به نوعی در این عرصه خود نمایی کرده و با فریادها و تشویق‌های خود و حتی اظهار نظرهایشان به نوعی خودی نشان دهند. در بین خیل عظیم هوداران فوتبال هستند کسانی که در ۳۶۵ روز سال هرگز نه تنها پایشان به توپ فوتبال نخورده‌است بلکه هرگز اهل ورزش نبوده و نیستند. در این بین افرادی وجود دارند که فقط جوگیر شده‌اند و برای خالی نبودن عریضه خود را هوادار یک تیم معرفی کرده و به شدت از آن دفاع و حتی گاهی دعوا می‌کنند.

سریال مرد هزار چهره به نوعی تصویری بود طنز از این افراد. اگرچه گویی مهران مدیری به عمد یا سهو فراموش کرده بود در یکی از قسمت‌های سریال به عنوان یک طرفدار پرو پا قرص و دو آتیشه فوتبال ظاهر شود اما شاید بتوان ادعا کرد برخی و یا بسیاری از این افراد به نوعی جوگیر هستند.

تجمع تماشاگران فوتبال به خاطر عوامل مختلفی مانند حضور انبوه مردم در مکان‌های خاص، تحریک احساسات و تبلیغات گسترده از طریق رسانه‌های عمومی و حتی هیجان صدای گزارشگران فوتبال باعث جلب توجه تعداد زیادی از مردم به این بازی‌ها می‌شود که البته فضا و فرصت مناسبی هم برای تخلیه هیجانات و انرژی‌ها نهفته به فرد می‌دهد. آیا تاکنون به شهربازی رفته‌اید و سوار ترن هوایی و رنجر شده‌اید از تونل وحشت عبور کرده‌اید؟ اگر جوابتان مثبت است به یک پرسش دیگرپاسخ دهید، آیا واقعا در تمام لحظاتی که فریاد می‌زدید واقعا می‌ترسیدید؟ به احتمال زیاد نه، اما دوست داشتید، فریاد بزنید. شما آنجا آزاد بودید که با صدای بلند جیغ بکشید و از فریادتان لذت ببرید. همه ما انسان‌ها به چنین لحظاتی نیاز داریم لحظاتی که به بهانه‌ای رنج‌ها و شادی‌ها و غم‌ها و خوشی‌هایمان را فریاد بزنیم. حتی اگر همه اینها را فراموش کنیم باز هم مساله جوگیر شدن وجود دارد در جمعی که همه فریاد می‌زنند تو هم دوست داری با جمع هم‌سو و هماهنگ شوی.

اما گاه این هماهنگی از حد تخلیه هیجانات گذشته و به جریانات خربکارانه یا همان وندالیسم می‌انجامد. وندالیسم در لغت به معنای تخریب است و در حالت عمومی و اجتماعی بیشتر به تخریب‌های اجتماعی گفته می‌شود که در آن فرد یا گروهی از افراد به خرابکاری می‌پردازند. این پدیده در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای دنیا دیده شده و بیشتر متصدیان اجتماعی سعی در شناخت و کنترل آن دارند. بسیاری از این پرخاش‌گرایی‌ها ارتباطی به مسابقات فوتبال ندارد و حاصل ناهنجاری‌های دیگر اجتماعی از قبیل توجه نداشتن به بسیاری از نیازهای جامعه جوان، گسترش شهرنشینی، دگرگونی در الگوهای اوقات فراغت، اهمیت یافتن فوتبال و نقش هویت‌بخش آن برای طرفداران، به همراه توجه زیاد و افراطی رسانه‌ها به این ورزش است که در شکل‌گیری رفتار پرخاشجویانه و خشونت‌آمیز تماشاگران فوتبال در کشورهای مختلف نقش مؤثری دارند.

وندالیسم را می‌توان به ۲ دسته کلی تقسیم کرد:

۱) وندالیسمی که در آن برنامه و یا هدف مشخصی دیده می‌شود که بیشتر به صورت گروهی بروز پیدا می‌کند.

۲) وندالیسم بدون برنامه‌ریزی و هدف از پیش تعیین شده که بیشتر فردی است که این نوع خسارت بیشتری به جامعه وارد می‌آورد. در بررسی عوامل ایجاد وندالیسم به دو مورد کلی می‌توان اشاره کرد:

۱ )عدم امکان تخلیه هیجانی در مردم

۲) احساس تضاد و تعارض منافع افراد با سیستم.

در واقع همه انسان‌ها احتیاج دارند تا در مواقعی هیجانات خود را تخلیه کنند، مثلا بعضی اوقات بلند بخندند یا گریه کنند، فریاد بکشند و یا حتی اعمالی را انجام دهند که با سن و یا موقعیت اجتماعی‌شان سنخیت ندارد. این یک نیاز کاملا طبیعی و عمومی است. اگر افراد در طول زندگی روزمره و عادی‌شان فرصت‌ها و موقعیت‌هایی برای ابراز و انجام این اعمال پیدا کنند یا این موقعیت‌ها را برای خود ایجاد کنند و یا حتی جامعه در اختیارشان قرار دهد، راهی برای تخلیه انرژی‌های ذخیره شده و فرار از درگیری‌ها و فشارهای عصبی روزانه و همیشگی به دست خواهند آورد.

اما اگر این موقعیت‌ها به صورت سازمان‌یافته یا طبیعی فراهم نشود، شاهد بروز این هیجانات به صورت کنترل نشده و حتی مخرب خواهیم بود.

این نکته حائز اهمیت است که کمک به تخلیه هیجان‌ها و انرژی‌های افراد هرچه از سنین پایین‌تر آغاز شود، بهتر است و ما راه‌های متنوع‌تر و بیشتری برای کنترل آن در اختیار داریم. مثلا برای کودکان بازی کردن یکی از مهم‌ترین راه‌های تخلیه هیجان است و می‌تواند او را به آرامش برساند این امر تا حدی در روانشناسی مورد توافق است که حتی بازی را نوعی درمان برای برخی ناراحتی‌های روانی کودکان می‌دانند. آیا تا به حال شده که از جوانان و نوجوانان بخواهیم حتی در شرایط عادی، رفتاری که کمی هیجان و یا شیطنت در آن باشد از خود نشان دهند؟ آیا به آنها آموخته‌ایم که چگونه و در چه شرایطی می‌تواند احساسات خود را بروز دهد؟

وقتی پاسخ سوال‌های بالا منفی باشد ما در نهایت با مجموعه انرژی‌های تخلیه نشده‌ای مواجه می‌شویم که یک روز با شدت بیشتری و در مسیری که شاید درست نباشد تخلیه خواهد شد.

البته منظور اصلی ما از بررسی این مسائل، ایجاد امکان تخلیه هیجان‌های مثبت در افراد است. مسلما ابراز هیجانات منفی باید توام با محدودیت و یا حتی در برخی مواقع شدت عمل توام باشد و از سویی دیگر عدم تخلیه هیجانات مثبت و تجمع آنها در وجود افراد پس از مدتی می‌تواند زمینه‌ساز بروز هیجانات منفی شود که باید به آن توجه داشت.

به اعتقاد روانشناسان استراحت تجدید قوا و غدد اعصاب تفریح و سرگرمی در رشد شخصیت و برقراری تعادل در شکل‌گیری هویت کسب معلومات و ارتقای آگاهی‌ها و پرورش و شکوفایی استعدادها و خلاقیت‌ها بسیار مهم است که همه آنها از جمله کارکردهای اوقات فراغت به شمار می‌روند.

در عین حال جامعه‌شناسان نیز عمده‌ترین علل روانی ارتکاب به جرم را ناکامی‌ها، تعارضات در زندگی، احساس حقارت، تردید در لیاقت، احساس عدم امنیت و احساس ناتوانی می‌دانند. به این ترتیب بهره‌مندی از تفریحات سالم با افزایش سلامت روان می‌تواند به پیشگیری از جرائم منجر شود.

در این رابطه دکتر سعیدی، جامعه‌شناس می‌گوید: کلیه رفتارها در بهداشت روان موثرند تنها برخی تفریحات فردی که در حوزه خصوصی شکل می‌گیرد بر بهداشت روان تاثیرات منفی دارد، اگرچه ممکن است چنین تفریحاتی مجاز هم باشد.

او ادامه می‌افزاید: رفتارهای جمعی در فضای عمومی یعنی تفریحات سالم افراد را هنجارپذیر می‌کند و از جرائم می‌کاهد. زیرا بین میزان جرائم و تفریحات سالم رابطه معکوس وجود دارد یعنی هرچه تفریحات سالم بیشتر باشند جرائم کاهش می‌یابد.

دکتر حسین فرجاد آسیب‌شناس نیز با تاکید بر نقش تفریحات سالم بر پیشگیری از بزهکاری می‌گوید: تفریحات سالم صد درصد می‌تواند در تامین سلامت روان فرد و پیشگیری از جرائم موثر باشد و به خصوص نوجوانان و جوانان وقتی ابزاری برای گذران اوقات فراغت داشته باشند دیگر فرصتی برای گرایش به سمت انحرافات، کجروی‌ها و جرم ندارند و این می‌تواند یک ابزار پیشگیری از جرم باشد. مثلا برخی تفریحات سالم مانند استخر و شنا سبب کاهش استرس و فشار عصبی است. فرد پس از چنین تفریحاتی می‌تواند مقداری کار مطالعاتی انجام دهد ولی اگر از تفریحات سالم برخوردار نباشد اوقات فراغت او در بیکاری و بطالت می‌گذرد و این فرصتی برای گرایش به سمت انحراف است.

متاسفانه شادی‌های دسته‌جمعی در جامعه ما رواج کمی دارد، اما برخلاف آن مردم ما اقبال زیادی به این نوع شادی‌ها دارند که این را به عنوان مثال در جشن‌های ورزشی می‌بینیم. مشابه آن فیلم‌های طنز هم می‌توانند چنین حالتی داشته باشند. اگر فیلم‌های خوب و حرفه‌ای که در عرصه بین‌المللی هم جاذبه دارند، ساخته شوند، مخاطب عام جذب شده و تهیه‌کنندگان هم به سود مورد نظر دست می‌یابند.

پیروزه روحانیون