اهمیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک لبنان و بازیگری به نام حزب الله

به خاطر ظهور بازیگر قدرتمندی به نام حزب الله لبنان, برای اولین بار در تاریخ نبرد اعراب و اسرائیل, افسانه شکست ناپذیری ارتش صهیونیستی فرو ریخت و معادلات منطقه تغییر کرد

در منطقه خاورمیانه، لبنان کشورپیچیده ای است و اقوام، طوایف و گرایشهای دینی گوناگون را در خود جای داده است و با وجود آن که در زمره واحدهای مستقل سیاسی جهان عرب به شمار می آید، تنوع زبانی در آن به وفور مشاهده می کردد. در واقع لبنان جزیره کوچکی است حاوی پدیده های متضاد و گوناگون، هم می توان فرزانگی، فضیلت و خصال عالی انسانی را در آن دید و هم می توان نمودهایی از رذالت، جنایت، گمراهی و انحراف و دنائت را نظاره گر بود. بدین جهت بسیاری از کارشناسان جهان عرب کمتر موفق به بررسی اوضاع این سرزمین شده اند. اما موقعیت خاص ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک خاص این کشور، آن را در کانون توجه کشورهای خاورمیانه و همچنین غرب قرارداده است و از طرفی مرز مشترک ۷۰ مایلی در جنوب با سرزمین های اشغالی و رویارویی هایی حزب الله لبنان با رژیم اشغالگر قدس، باعث شده است تا همواره تحولات این منطقه با حساسیت پیگیری شود و بحران در لبنان، تاثیر بسزایی بر تحولات خاورمیانه داشته باشد، چراکه به خاطر ظهور بازیگر قدرتمندی به نام حزب الله لبنان، برای اولین بار در تاریخ نبرد اعراب و اسرائیل، افسانه شکست ناپذیری ارتش صهیونیستی فرو ریخت و معادلات منطقه تغییر کرد. دراین راستا و به بهانه حملات اخیر اسرائیل به جنوب لبنان، در زیر به گوشه هایی از اهمیت این سرزمین و همچنین نقش حزب الله به عنوان بازیگری قدرتمند ، از زوایای مختلف پرداخته می شود .

●شاخصه های جغرافیایی

لبنان به عنوان کوچکترین سرزمین خاورمیانه ، پس از بحرین با ۱۰۴۵۳ کیلومتر مربع در آسیای جنوب غربی قرار دارد .

این واحد سیاسی از شمال و شرق به سوریه ، از جنوب و جنوب شرقی به فلسطین و از غرب به دریای مدیترانه محدود می شود .

قرارگرفتن این سرزمین در سواحل مدیترانه و راه داشتن به دریای آزاد و آبهای بین المللی ، در گذر تاریخ نقطه سرآغاز نفوذ استعمارگران به منطقه حساس خاورمیانه بوده است .

لبنان در شمال به شکل مستطیل نسبتا عریضی است که در جنوب این عرض کاهش می یابد و طول آن در جهت شمالی جنوبی است . از “عکار” تا “هنتیا “ به ۲۱۰ کیلومتر بالغ می گردد ولی عرض آن ۸۰ کیلومتر است .

لبنان به لحاظ جغرافیایی بین عرض شمالی ۵۰/۳۳ و ۴۳/۳۳ و طول شرقی ۵۰/۳۵ و ۳۳/۳۶ واقع شده است .

محدودیت مساحت و طول مرزهای لبنان ، مناطق حساس جغرافیایی طبیعی آنرا در مجاورت هم قرار داده است و شمال و جنوب این کشور به قدری به هم نزدیکند که می توان در مدت ۵/۲ ساعت با ماشین از شمال لبنان را از طریق بیروت پیمود و به جنوب آن رسید .

سواحل آن نیز شنی و دارای بندرها و لنگرگاههای کوچکی است . جالب آنکه لبنان تنها کشور خاورمیانه است که بیابان و صحرا ندارد و در مجموع دارای آب و هوای معتدل مرطوب است . اما در سواحل دارای شرایط مدیترانه ای و در ارتفاعات و دره های بین کوهی دارای اقلیم کوهستانی با زمستانهای نسبتا سرد و طولانی و تا حدودی کوتاه است .

در لبنان رودخانه های زیادی جریان دارند که تاثیرات زیادی بر آب وهوا ، تقسیمات جغرافیایی واختلافات سیاسی این کشور داشته است .

قدیمی ترین نام لبنان “ فنیقیه “ ، ازنام قومی دریانورد و تجارت پیشه که حدود ۳۵۰۰ سال قبل به سواحل لبنان کنونی مهاجرت کردند نشات گرفته است .

بعدها ، کلمه لبنان که به معنای سرزمین سپید می باشد و اشاره به ارتفاعات پوشیده از برف این سرزمین دارد به آن اتلاق شد تا امروز نیز به این نام شناخته می شود .

البته از آنجایی که در طول تاریخ اسلام ، تابع سوریه کنونی “ شام “ بوده است , در ادبیات اسلامی ازآن با نام شامات نیز یاد می شود .

●شاخصه های سیاسی

لبنان در طول دوره حاکمیت عثمانی به دلیل ساختار سیاسی خاصی که داشت ، به آن سرزمین خودمختار لبنان اطلاق می شد .

در سال ۱۹۲۰ یعنی زمان سلطه استعماری فرانسویان ، به لبنان بزرگ مرسوم گردید و با احراز استقلال در۲۱ نوامبر ۱۹۴۵ ، جمهوری لبنان به وجود آمد که هم اکنون نام رسمی آن می باشد .

در عرف بین الملل به آن لبائن “ Lebanon “ می گویند . در فرهنگهای لاتین این کشور را به صورت لیبانوس “ Libanus “ ودر زبان فرانسوی ، لیبان “ Libaen “ ودر زبان انگلیسی بصورت لبنان “ Lobnan “ نوشته اند .

همانطور که در قبل هم اشاره شد ، موقعیت خاص جغرافیایی و قرارگرفتن در سواحل مدیترانه باعث شده تا این کشور یکی از دروازهای ورود استعمار به خاورمیانه و همواره عرصه تاخت و تاز و جنگها باشد که آثار آن تا کنون در تحولات لبنان دیده می شود و این امر درکنار عوامل دیگر عرصه را برای بحرانهای داخلی در این کشور فراهم کرده است .

● بحرانهای سیاسی

بحران لبنان یکی از مشکلات صعب العلاج خاورمیانه است که دلایل زیادی را برای آن می توان برشمرد ، اما بطورکلی ۳ دلیل اساسی می توان برای آن ارائه کرد :

۱- پراکندگی جغرافیایی طایفه های لبنان

۲- تحولات جمعیتی

۳- تحولات اقتصادی

رطوبت و صعب العبور بودن بخشهای شمال رشته کوههای غربی لبنان باعث شده تا گروه بزرگی از طوایف دینی خاور عربی آنجا را وطن خود قرار دهند ، طوایفی که بدلیل اجتماعی و اقتصادی به روابط کینه توزانه میان خود شهره اند و همین خصیصه موجب شده که در محدوده های جغرافیایی ویژهای انزوا پیشه کنند ، خصیصه ای که آنان را از آمیزش اجتماعی در شهرهای مرکزی مثل بیروت بی بهره کرده است .

مسیحیان لبنان را نخست به عنوان کشورلبنان و سپس یک کشور عربی می نگرند ، درحالیکه این احساس در میان مسلمانان به عکس است و با توجه به ترورها و تحولات اخیر لبنان وتغییر موازنه قدرت به نفع مسیحیان در لبنان ، این مقالات وارد فصل جدیدی می شود .

از طرفی نیروهای خارجی نیز در دامن زدن به بحران داخلی لبنان سهم عمده ای دارند ، که در این رابطه نقش فرانسه در تدوین قانون اساسی جنجال برانگیز لبنان وآزمندیهای توسعه طلبانه اسرائیل را نباید نادیده گرفت . فرانسویان در سال ۱۹۲۰ با ایجاد یک لبنان بزرگ که شامل یک اقلیت مهم مسلمان می شد ، این کشور را بصورت یک بمب تاخیری درآوردند که زمان انفجار آن را تحولات جمعیتی تعیین می کرد. چراکه در دهه ۱۹۵۰ مسمانان اکثریت را پیدا کردند و درنتیجه استواری نهادهایی که برپایه تسلط مسیحیان بنیان نهاده شده بود ، متزلزل شد .

دخا لت فرانسه در تدوین قا نون اساس لبنان اینچنین بود : رئیس جمهور باید از میان مسیحیان مارونی ، نخست وزیر از میان مسلمانان سنی ، رئیس جمهور از میان مسلمانان شیعه و وزرای کابینه از میان نمایندگا ن سا یر فرقه های مهم یعنی ارتدوکسها و کاتولیکهای یونانی برگزیده شوند .

لذا بعد ها ا فزایش نسبی جمعیت مسلمانان و بالا گرفتن افکار ملی گرای عرب در کشوری که بنیادش بر نها دها ی جمعی متفاوت نهاده شده سبب یک جنگ داخلی گردید که د ر سال ۸ ۵ ۹ ۱ آغاز گردید .

●تقسیم قدرت و فرق سیاسی

سنی ها یکی از مهمترین فرق در سیاست لبنان بشمار می آیند :

- “ سنی های حکومتی “ که سمبل دولتی آنها ، “محمد رشید قبانی” است که نقش کلیدی در افکار سنی های حکومتی دارد .

- “ جماعت اسلامی “ که دبیرکلی آنرا “شیخ فیصل مولوی” ، عهده داراست و در واقع شاخه ای از سازمان « اخوان المسلمین » در لبنان هستند که رابطه بسیار خوبی نیز با جمهوری اسلامی ایران دارند .

- “ گروه احباش “ دسته دیگری از سنی ها هستند که جمعیتی بنام « المشاریع الخیریه الاسلامیه » را تشکیل داده اند که قویترین متحد سوریه در صحنه لبنان بشمار می آید و از لحاظ اطلاعاتی و امنیتی فعالیتهای بسیار گسترده ای دارند .

- “ حبشی ها “ که شدیدا با وهابیها دشمن هستند و این مسئله را کتمان نمی کنند ، بطوریکه درتمام سخنرانیها و مساجد وهابیها را تکفیر می کنند .

- “ گروه اسوه النصار “ به تقویت و جمع آوری نیرو برعلیه وهابیت می پردازد و رابطه خوبی نیز با ایران دارد .

- “ حزب الله لبنان “ ، به دبیر کلی “سید حسن نصرالله” ، تجلی و نمود فعالیتهای شیعیان در عرصه های مبارزاتی و سیاسی لبنان است .

بطورکلی شیعیان لبنان به لحاظ حزبی و سیاسی ، یکی از گروههای مهم درانتخابات را تشکیل می دهند که جمعیتی بالغ بر ۱۵۰۰۰۰ نفر را شامل می شوند .

اما مسیحیان نیز در لبنان نقش بسزایی ایفا می کنند .

- “ مارونی ها “ که قویترین شاخه آنها و درواقع همان کاتولیکها هستند که رهبر خود را پاپ می دانند و از وی دستور می گیرند . بزرگترین رهبر آنها “نصرالله پطروس صغیر” است که جزء کاردینالهایی است که رئیس جمهور به دستبوسی وی می آید .

- “ حزب قواه “، حزب قواه یا « فالانژ» به رهبری “سمیر جعجع” یکی دیگر از گروهها است که می توان آنرا قویترین حزب لبنان به لحاظ تشکیلاتی دانست .

● تقسیمات کشوری

بطورکلی لبنان به ۵ محافظه یا استان تقسیم می شود :

« بیروت ، جبل ، بقاع ، شمال و جنوب » ، که در مجموع آنها به ۲۴ شهرستان تقسیم می شوند که در راس هر کدام یک فرماندار قرار دارد .

بنادر مهم وزیبای بیروت ، بطرون ، طرابلس ، صور و صیدا ، شهرهای مهم لبنان را در خود جای داده اند .

جمعیت لبنان با ۸ طایفه و فرقه اصلی ، بر اساس آخرین آمار حدود ۴۲۰۰۰۰۰ می باشد .

● پایتخت

در مرکز امتداد ساحل غربی لبنان ، به فاصله ۱۱۰ کیلومتری قبرس و در مسافت ۹۶ کیلومتری دمشق ، شهر بندری بیروت قرار دارد که پایتخت لبنان است . بطورکلی بیروت را شهر سیاست و زیبایی و محفل سیاستمداران و روشنفکران قلمداد می کنند که نیمی از سکنه لبنان را درخود جای داده است .

در دهه های آخر سده ۱۹ ، با سرازیر شدن اروپاییان مسیحی به سوی آن و رشد حومه هایی که در حاشیه شهر اسلامی به سبک اروپایی ساخته شد همراه با تاسیس دانشگاه آمریکایی در حومه راس بیروت هویت کلی شهر را دگرگون کرد در نیمه اول قرن ۲۰ ، حلبی آبادی های مهاجران روستایی و آوارگان نیز به مجموعه افزود. علاوه بر حلبی‌آبادها که مجموعه متنوعی از گروههای قومی و مذهبی را در خود جای داده است هسته قدیمی شهر سه خرده فرهنگ شهری متمایز در بیروت وجود دارد.

“ منطقه اشرفیه “ که منطقه مسکونی مسیحیان طبقه متوسط و بالاست و ساکنانش از نظر راه و رسم زندگی و فرهنگ تمایلات فرانسه دوستی دارند و عمدتا در خانه های ویلایی بزرگ زندگی می کنند .

“ منطقه بسطا “ که منطقه مسکونی مسلمانان طبقه متوسط و طبقه پایین با تمایلات سنتی است .

“ منطقه راس بیروت “ بر خلاف دو منطقه قبلی ، منطقه مسکونی نسبتا یک دستی است و به ویژه محله “حمرا “ در آن قراردارد که به سرعت در حال رشد است و ساکنان آن را گروه های قومی و مذهبی مختلف تشکیل می دهند. برجسته ترین ویژگی این منطقه سکونت طبقه متوسط در آن و رواج سبک زندگی “انگلوساکسون” است . حمرا ، منطقه ای است که پس از تاسیس دانشگاه آمریکایی بیروت در ۱۸۶۶ ، بر گرد این دانشگاه پدیدار شد و رشد یافت. این دانشگاه و موسسات وابسته به آن استادان و سایر متخصصان را جذب کرده و اکنون عمدتا”محل سکونت” طبقه متوسط است . ساخت شغلی در حمرا عمدتا خدماتی است و در آن۲۲ % مشاغل به کارمندان ، ۵% به مدیران اجرایی ، ۲۶% به کسبه مستقل و بیش از ۳/۱ کل مشاغل به پیشه وران گوناگون تعلق دارد. حمرا به طول ۱۰۰۰ متر و عرض ۶۰۰ متر است .

---