طبقه بندی سازمان های غیر دولتی

با اینکه بسیاری علاقه مند هستند تا سازمان های غیردولتی را طبقه بندی کنند, اما به نظر میرسد این کار دشواری باشد ما می توانیم بین فعالیت های مختلفی که این انجمن ها انجام می دهند فرق بگذاریم, اما خود این انجمن ها با تغییر فعالیت هایشان و پیدا کردن کارکردهای مختلف باعث می شوند که نتوانیم از شاخص نوع فعالیت به تنهایی برای طبقه بندی این سازمان های مردمی استفاده کنیم

با اینکه بسیاری علاقه مند هستند تا سازمان های غیردولتی را طبقه بندی کنند، اما به نظر میرسد این کار دشواری باشد. ما می توانیم بین فعالیت های مختلفی که این انجمن ها انجام می دهند فرق بگذاریم، اما خود این انجمن ها با تغییر فعالیت هایشان و پیدا کردن کارکردهای مختلف باعث می شوند که نتوانیم از شاخص نوع فعالیت به تنهایی برای طبقه بندی این سازمان های مردمی استفاده کنیم. با این وجود دو نوع سازمان غیر دولتی در میان انواع مختلف آن قابل بررسی است؛ انجمن هایی که فعالیت های اجرایی انجام می دهند (operational NGO) و انجمن های اطلاع رسانی یا کسانی که موضوعات خاص را پیگیری می کنند و به نوعی برای رسیدن به آن مبارزه می کنند تا در نهایت روی سیاست گذاری ها تاثیر بگذارند. (Campaigning NGO) تفاوت این دو، در این است که در اولی، تغییر در وضعیت موجود از طریق انجام پروژه ها و به صورت محدود به وقوع می پیوندد. مثل خیریه ها و انجمن هایی که فعالیت ها و خدمات انسان دوستانه به کودکان، آسیب دیدگان، پناهندگان، مهاجرین و ... ارائه می دهند. فلسفه فعالیت این سازمانها اصلاح و تغییر وضعیت موجود از طریق کار بروی کوچکترین واحدهای اجتماعی است.

اما در نوع دوم این انجمن ها، آنان می کوشند تا با تاثیر گذاری بر روی سیستم های سیاسی و تصمیم گیری به تغییر در سطح جامعه و اصلاح و بهبود وضعیت کمک کنند. سازمان های غیردولتی نوع اول ( عملیاتی یا اجرایی) نیازمند منابع مالی، انسانی و مواد اولیه لازم برای انجام فعالیت هایشان هستند. این نوع فعالیت نیاز به یک سازمان و سیستم بعضا پیچیده دارد. مثل بازارهای خیریه که داوطلبان آن را می گردانند. این فعالیت های داوطلبانه به شدت بر روی کیفیت این سازمان ها موثر است. فعالیت دانشجویان و یا حتی دانش آموزان در تابستان که اوقات فراغت بیشتری دارند جنب و جوش آشکاری به فعالیت های انجمن های نوع اول می دهد، منابع ملی که از طریق قرار داد یا وام بلاعوض از دولت، بخش خصوصی، بنیادها، آژانس های بین المللی و ... جذب این انجمن ها می شود، نیاز به زبان و یا تخصصی خاص در تهیه درخواست بودجه یا طرح دارد. این سازمان های غیردولتی از یک سری برنامه های خاص مانند کنسرت و بازارچه و ... برای تامین هزینه هایشان استفاده می کنند و برای این کار از افراد متخصص بهره می گیرند. به همین جهت این نوع انجمن ها نیازمند یک ساختار بوروکراتیک در دفتر مرکزی و کادر تخصصی برای ارائه خدمات دارند. اما سازمان های غیر دولتی که برای تاثیرگذاری روی سیاست گذاری ها تلاش می کنند، در بعضی نکات با انجمن های اولی شباهت دارند. مثلا در نوع دوم هم، جذب منابع مالی مهم است ولی اهمیت آن به اندازه نوع اول نیست. سازمان های غیردولتی تاثیر گذار بر روی سیاست گذاری ها ، به فعالیت نیاز دارند، در عین حال آنان در بسیاری از مواقع به جای آنکه وام را برای فعالیت داوطلبانه دعوت کنند باید بتوانند گروه های مختلف مردم را در زمان های کوتاه بسیج کنند. مثل راهپیمایی هایی که برای برخی مسائل زیست محیطی و اجتماعی به راه می افتد( توانایی و قدرت بسیج عمومی) این سازمان های غیردولتی باید به حامیان و اهدا کنندگان کمک خود اطلاعات دقیقی از کار خود بدهند. با این حال در مقایسه با انجمن های عملیاتی یا اجرایی برای انجام این کار کمتر تحت فشار هستند. مثل سازمان های غیردولتی فعال در زمینه حقوق بشر که به دلیل نوع فعالیشان با سختگیری زیادی از سوی اهدا کنندگان کمک درخصوص نحوه هزینه کردن منابع خود مواجه نمی شوند .

با وجود این تفاوت ها هر دو نوع این انجمن ها باید برای جذب منابع مالی، بسیج داوطلبین، ارتباط با رسانه ها و ... اقدام و در ضمن دفاتر خود را نیز به شکل مطلوب اداره کنند. با این وجود، در حالی که در نوع اول ( اجرایی ) فعالیت معطوف به انجام یک پروژه است، در دومی فعالیت می تواند یک تظاهرات یا تحصن مردمی باشد. با وجود این اشتراکات وقتی دقیق تر می شویم مشاهده می‌کنیم که در بعضی از سازمان های غیر دولتی تفکیک این دو نوع از هم به سختی امکان پذیر است. به عنوان مثال برخی مواقع انجمن های نوع اول ( عملیاتی و اجرایی ) برای به ثمر رسیدن و یا قبولاندن اهمیت پروژه های خود اقدام به کارهایی از نوع دوم می کنند. NGO های بزرگ توسعه ای و NGO های زیست محیطی تا حدی در کار مبارزه برای تغییر سیاستها (compaing) هستند و تا حدی با انجمن ها و یا شبکه هایی که کار تغییر سیاست گذاری را دنبال می کنند، همکاری می کنند. همینطور سازمان های غیردولتی که علاقمند به تغیر سیاست ها هستند نیز نمی توانند به نیازهای ملموس مردم بی توجهی کنند. برای مثال بسیاری از این انجمن ها فعالیت های ملموس بشر دوستانه و خیریه ای را به انجام می رسانند.

نمونه های بسیار دیگری می توان یافت که در آن سازمان های غیر دولتی حقوق بشری یا زنان و ... اقدام به انجام فعالیت هایی می کنند که تا به قربانیان خشونت و بی عدالتی کمک کنند. نوع دیگری از سازمان های غیردولتی وجود دارد که کار کردشان تلفیقی از این دو نوع NGOاست. برای مثال می توان از برخی انجمن های تحقیقاتی نام برد که برای ارتقای درک و فهم مردم یا گروه های ذینفع از موضوع مورد نظرشان برنامه های اجرایی انجام می دهند. این گروه ها ممکن است طیف گسترده ای از دانشگاهی و غیر سیاسی تا انجمن‌هایی که به توزیع اطلاعات برای تغییر سیاست ها در زمینه مبارزه با موضوعات مختلف می پردازند را شامل شود. بسیاری از انجمن ها دراشکال گوناگونشان می کوشند برای اعضایشان برنامه های اجرایی دست و پا کنند ولی در عین حال آنها در فعالیت هایی که منجر به تغییر سیاست در حوزه های مختلف می شود نیز شرکت می کنند تا بتوانند منافع اقتصادی و جایگاه سازمانهای خودشان را ارتقا بدهند. این طبقه بندی و دیگر طبقه بندی ها تنها ارزش کاربردی برای تفکیک برخی از این انجمن ها دارد و نباید از خاطر برد که نمی توان از این نکات برای طبقه بندی تحلیلی NGO استفاده کرد. (Analutical classification) به همین جهت به نظر می رسد موثرترین روش برای شناخت سازمان های غیردولتی از غیر آن، این است که اطلاعات دقیقی در مورد یک سری شاخص های مختلف داشته باشیم. به طور مثال می توان از طریق کارمندان تمام وقت تعداد اعضا، بودجه سالانه، اطلاعات در مورد ابعاد سازمان و اطلاعاتی که از طریق نظر سنجی به دست می اید، در مورد آشنایی و حمایتی که مردم از اهداف یک NGO دارند، مطلع شد. قدرت سیاسی یک NGO را نیز می توان از طریق نظر سنجی، به دست آورد اطلاعاتی در مورد اینکه مطبوعات چقدر پوشش خبری به آن داده اند و یا مردم تا چه از اهداف آن با خبر هستند، سنجید. شاخص های دیگری هم در این زمینه وجود دارد. مثل توانایی و تخصص کادر سازمان غیر دولتی ، مهارت حرفه ای، دانش وتجربه، کیفیت فنی نیروهای داوطلب و ... که برای همه انواع سازمان های غیردولتی مهم هستند.

با این وجود، چنانکه گفته شد به علت سیال بودن بسیاری از ویژگی های سازمان غیردولتی، مخصوصا سازمان هایی که به لحاظ سازمانی و برنامه ای از گستردگی چندانی برخوردار نیستند، استاندار سازی و تفکیک دقیق انواع این سازمان ها از هم قدری دشوار می نماید. شاید بهتر باشد تفاوت ها، فرقها و مشترکات هر یک از انواع و اشکال سازمان های غیردولتی را بدانیم، اما از تلاش برای رسیدن به تعاریف و حدودی سخت و متصلب خودداری کنیم.

امید معماریان

توسط مهدی یاراحمدی خراسانی

http://athir.blogfa.com