زنانی که دست و پا بسته جرم می کنند

دستش را سایبان چشمانش می کند و بلند می گوید «خانم سیگار داری آقا سیگارتو می دی ما یه پک بزنیم »آنقدر آرام و بی خیال به دیوار آجری دادسرا تکیه داده که اگر برق دستبند چشمت را نزند شاید متوجه نشوی که برای چه به آنجا آمده است

دستش را سایبان چشمانش می‌کند و بلند می‌گوید: «خانم سیگار داری؟ آقا سیگارتو می‌دی ما یه پک بزنیم؟»آنقدر آرام و بی‌خیال به دیوار آجری دادسرا تکیه داده که اگر برق دستبند چشمت را نزند شاید متوجه نشوی که برای چه به آنجا آمده است. ۲۵ ساله است با قدی متوسط، پوست آفتاب سوخته و مانتو و شلوار سرمه‌ای که چندان هم تمیز به نظر نمی‌رسد.

وقتی از ماموری که کنارش ایستاده می‌خواهم که با او صحبت کنم مکثی می‌کند، با تردید سرش را تکان می‌دهد: «فقط چند دقیقه.» می‌خندد و همانطور که با دست آزادش گره روسری‌اش را محکم می‌کند می‌گوید: «حتما می‌خوای بدونی چرا اینجام آخه به چه دردت می‌خوره؟» می‌دانم که می‌داند از ظاهرش می‌توانم حدس بزنم که چرا دستبند به دست گوشه حیاط چهار گوش دادسر ایستاده، شاید برای همین است که وقتی می‌پرسم چرا گرفتنت؟

با بی‌خیالی جواب می‌دهد: «مواد» آهسته می‌پرسم معتادی یا... ؟ برایم از اولین‌باری که پایش به کلانتری و دادسرا رسیده می‌گوید و اینکه این دفعه چهارم یا شایدم پنجم است که پله‌های دادسراها و دادگاه‌های شهر را بالا پایین می‌کند. با آستین عرق پیشانی‌اش را پاک می‌کند و ادامه می‌دهد: «دفعه اول وقتی مامورا توی پارک گرفتنم ترجیح دادم برگردم خونه ناپدری تا سرگردون و حیرون تو خیابونا علاف بشم. آنوقت بود که تصمیم گرفتم تا جایی که می‌تونم با ناپدریم و پسراش کنار بیام. اولش سخت بود اما وقتی شدم عین خودشون وضع بهتر شد.

از اون به‌ بعد بود که بعضی وقت‌ها می‌رفتم دنبال جور کردن مواد. آخه مادرم می‌گفت بقیه خیلی تابلو هستن. تازه این طوری دیگه کمتر سر من تو خونه دعوا می‌شد.» سوال بعدی را در دهان مزه‌مزه می‌کنم که سربازی که کنار در بزرگ آهنی بالای پله‌ها ایستاده چندین بار اسمی را تکرار می‌کند و او به دنبال مامور همراهش با سرعت به سمت پله‌ها می‌رود. با عجله می‌پرسم اسمت؟ و بدون اینکه رویش را برگرداند می‌گوید: «فرشته.»

● علت دستگیری ۷۰ درصد مجرمان زن؛ مواد مخدر و جرائم اخلاقی

جایی خوانده بودم که بر اساس تحقیقات انجام شده ۹۵ درصد زنانی که به اعتیاد روی می‌آورند یک فرد معتاد در خانواده خود داشته‌اند. به‌ عبارتی بیشتر آنها برای تامین مواد مخدر یکی از بستگان یا شریک جنسی خود اقدام به قاچاق می‌کنند، خرده فروش هستند و کمتر وارد ساختار کلان خرید و فروش مواد مخدر می‌شوند با این وجود بر اساس آمار محکومان در دادگاه‌ها، بالاترین فراوانی در نوع جرم زنان به جرائم مواد مخدر و جنسی اختصاص دارد اگرچه در دوره‌های زمانی مختلف با توجه به شرایط اجتماعی، گاه جرائم مواد مخدر و گاه جرائم جنسی فزونی می‌یابد ولی در مجموع بالاترین فراوانی جرم زنان در طول سال‌های گذشته به این دو نوع جرم محدود شده است، به نحوی که از سال ۱۳۶۵ به بعد علت دستگیری حدود ۷۰ درصد زنان، جرائم مواد مخدر، اخلاقی و جنسی بوده است و به گفته مسوولان زندان‌های کشور در حال حاضر ۵۰ درصد زندانیان زن در رابطه با مواد مخدر و اعتیاد در زندان به سر می‌برند. علاوه بر این وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در آمارهای خود از وجود یک زن معتاد به ازای هر هشت مرد مصرف کنند این مواد خبر می‌دهد.

با وجود گرمی هوای این روزها، خانواده‌ها و همراهان افرادی که به عنوان متهم در دادسرا حاضر شده‌اند در گروه‌های چهار پنج نفری در گوشه و کنار حیاط زیر آفتاب سرگرم گفت‌وگو با هم و شاید هم دنبال راهی برای نجات فرزند، خواهر، برادر یا حتی پدر و مادرشان از مجازات هستند. بعضی‌ها هم دلایل اثبات بی‌گناهی‌شان را مرور می‌کنند. زنی چادری با چشمانی خیس کنار دیوار روی زمین نشسته است. ۵۰ ساله به نظر می‌رسد. مدام با گوشه چادر اشک‌هایش را پاک می‌کند اما دوباره چادر را روی صورتش می‌کشد و همزمان شانه‌هایش می‌لرزد. نزدیک‌تر که می‌روم صدای نفس‌هایش را می‌شنوم. بطری آب کوچکی را که با خود آورده‌ام به سمتش می‌گیرم. برای چند لحظه به صورتم خیره نگاه می‌کند و بعد بطری دست به دست به دست می‌شود.

تنها دخترش را چند روز پیش در مهمانی در یکی از خانه‌های شمال شهر با چند نفر از دوستانش گرفته‌اند. با این دفعه بار دوم است که به این جا می‌آید. تنها است. صبح‌ها تا دیر وقت در یک بیمارستان کار می‌کند و کمتر وقت دارد تا به بچه‌هایش برسد. از بی‌آبرویی جلوی در و همسایه می‌ترسد برای همین تصمیم گرفته است این دفعه اسباب و اثاثیه‌اش یا به قول خودش اتاقش را جمع کند و برود پیش برادر‌های شوهر خدابیامرزش. اینها را خودش برایم می‌گوید. بی‌خداحافظی از جایش بلند می‌شود و به طرف زن و مردی که کنار در بزرگ ورودی مجاور به خیابان ایستاده‌اند، می‌رود.

زن میانسالی به همراه دو مرد از پله‌ها پایین می‌آیند و همانطور که دست‌هایشان با دستبند به یکدیگر بسته شده است به سمت در خروجی می‌روند. چند نفری دنبالشان می‌دوند و بد و بیراه می‌گویند. مرد کت و شلواری که از کنارم می‌گذرد همانطور که بلند بلند با خودش حرف می‌زند، می‌گوید: عجب دوره و زمانه‌ای شده. جواب کنجکاوی من و چند نفری که به دنبال دلیل ادای این جملات هستند این است که یک باند پنج نفری که اتفاقا سر دسته آنها دو زن هستند به شیوه‌های مختلف و با جعل سند اقدام به کلاه‌برداری چند صد میلیون تومانی از ده‌ها نفر کرده‌اند.

حضور زنان در دادگاه‌ها، دادسراها، بازداشتگاه‌ها و زندان‌ها در حالی رو به افزایش است که سردار حسین ذوالفقاری جانشین فرمانده ناجا از افزایش ۱۰ برابری حضور زنان در اجتماع و ۱۳ برابر شدن جرائم زنان نسبت به دوره‌های قبل به خصوص پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور خبر می‌دهد.

به گفته وی بیش از ۵/۳ دصد زندانیان در زندان‌ها را زنان تشکیل می‌دهند و گسترش شهر نشینی سن ارتکاب به جرائم اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و سایر جرائم و همچنین محدوده جنسی در ایران را کاهش داده است. با این وجود از زنان در ارتکاب به جرائم بیشتر استفاده ابزاری می‌شود.

● ۲/۳۲ درصد زندانیان زن در استان تهران کمتر از ۱۸سال سن دارند

خورشید که از وسط آسمان می‌گذرد حیاط چهار گوش ساختمان کم کم خلوت و خلوت‌تر می‌شود. از میان دو سربازی که در دو طرف در آهنی ایستاده‌اند رد که می‌شوی راهرو همچنان شلوغ است و در پشت درهایی که در طول راهروهای ساختمان دو طبقه قرار دارد، خانواده‌ها و متهمان دستبند به دست منتظر و نگران ایستاده‌اند. چند نفری در گوشی صحبت می‌کنند و سرباز قدبلندی مانع ورود مردی به داخل یکی از اتاق‌ها می‌شود. فرشته را می‌بینم که دستبند به دست از در بیرون می‌آید. مرا که می‌بیند می‌خندد و رو به دختر و پسر شهرستانی که می‌خواهند از همان در داخل شوند می‌گوید: «سیگار دارین؟»

جایی خوانده بودم که طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۴، در برخی از استان‌ها نسبت زنان دستگیرشده افزایش و در بعضی دیگر کاهش یافته است. استان‌هایی که در سال ۱۳۷۵ نسبت دستگیرشده بالاتری داشتند عبارت بودند از استان‌های تهران، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی، خراسان و کرمان. در حالی که در سال ۱۳۸۰ بیشترین تعداد دستگیری در استان‌های تهران، گلستان، مازندران، کرمان و مرکزی اتفاق افتاده و کمترین این نسبت‌ها نیز متعلق به استان‌های بوشهر، زنجان، قزوین، لرستان و هرمزگان بوده است.

بر اساس یک گزارش کارشناسی، طی دودهه گذشته پس از جرائم مواد مخدر، اخلاقی و جنسی، علت تعداد کمتری از دستگیری زنان جرائم خشونت‌آمیز و اقتصادی بوده است. درصورتی که این الگو بین مردان به شکل دیگری بوده و بیشترین جرائم آنها از نوع اقتصادی و مواد مخدر است و جرائم جنسی و اخلاقی در رتبه آخر قرار دارد و حداکثر به ۱۰ درصد می‌رسد.

از سوی دیگر ۳۴/۲ درصد زندانیان زن در استان تهران دختران زیر ۱۸ سال هستند این در حالی است که تنها ۸۶/۰ درصد مجرمان مرد زندانی این گروه سنی در کانون اصلاح و تربیت به سر می‌برند که بیشترین علت حضور آنها در این مرکز سرقت است. بنابراین می‌توان گفت تعداد دخترانی که به دلیل ارتکاب جرائم مختلف در کانون بسر می‌برند نسبت به زنان زندانی در مقایسه با مردان ۴۸/۱ درصد بیشتر است که می‌تواند زنگ خطری برای کارشناسان و مسوولان باشد.

روی سکوی کنار راهروی طبقه اول می‌نشینم و به ساعتم نگاه می‌کنم. زن جوانی که روبه‌رویم نشسته مدام خمیازه می‌کشد و دهانش را آنقدر باز می‌کند که جای خالی دو دندان جلویش به سرعت در ذهنم نقش می‌بندد. محوطه داخل ساختمان کم‌کم خلوت و خلوت‌‌تر می‌شود. وقت اداری به پایان رسیده. از جایم بلند می‌شوم که زن برایم دست تکان می‌دهد. نزدیک‌تر می‌روم، چشم‌هایش را با دست می‌مالد و می‌پرسد: «چه کاره ای؟» در جواب می‌گویم: «چی؟» دوباره می‌پرسد: «ای بابا یعنی چرا اینجایی؟ دنبال کسی اومدی یا کار خودت این جا افتاده؟ هرچند بهت نمی‌یاد اهل خلاف ملاف باشی.» لبخندی می‌زنم و برایش توضیح می‌دهم که برای کار آمده‌ام. از خودش می‌گوید: از ۱۳ سالگی و خانه شوهری که ۱۵ سال از او بزرگتر بوده است. از شبهایی که با دو پسرش که ۱۰ و ۱۴ ساله هستند در خیابان‌های شهر می‌خوابیده و روزهایی که گدایی می‌کرده تا پول مواد خود و بچه‌هایش را در بیاورد.

سربازهایی که کنار در ساختمان و اتاق‌ها ایستاده‌اند با دست راه خروج را نشان می‌دهند و چند نفری هم دستبند به دست طول راهرو را طی می‌کنند.

مرد و زن جوانی که مقابل در ایستاده‌اند آرام می‌گویند آنها را در یک پارتی و به اتهام اخلاقی دستگیر کرده‌اند.

از نظر علی مقدم، جامعه‌شناس، تفاوت در میزان جرائم زنان و مردان امری کاملا مشهود است. عوامل متعددی از جمله ویژگی‌های شخصی، روحی و روانی در کاهش برخی جرائم در زنان نقش دارند و برخی جرائم و بزهکاری‌ها چون نزاع‌های دسته‌جمعی و ایراد صدمات بدنی انتساب کمتری به زنان دارند.

درصد برخورد و ارتباط مردها در اجتماع به نسبت بیشتر از زنان است. لذا طبیعتا مردان بیشتر در معرض بروز جرائم‌اند و این امر کمیت جرائم مردان را افزایش می‌دهد.

به گفته وی مردان به دلیل برخورداری از ارتباطات اجتماعی بیشتر، به میزان بالاتری در معرض بروز جرائم قرار دارند همچنین این امر کمیت جرائم آنها را افزایش می‌دهد. به عبارتی زنان در ارتکاب جرم بیشتر معاون هستند اما از آنجا که مردان مسوول تامین مایحتاج و هزینه‌های زندگی هستند، قطعا جرائم اقتصادی بیشتر به مردان منتسب می‌شود همان طور که در مسائل و درجرائم مربوط به فساد و فحشا افزایش آمار مجرمان و بزهکاران زن بیشتر احساس می‌شود. آمار جرائم زنان در بخش فحشا بیشتر از جرائم اقتصادی است.

● افزایش چهاردرصدی جرائم اقتصادی زنان

به اعتقاد کارشناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی افزایش تعداد زنان مجرم طی سال‌های گذشته یکی از برجسته‌ترین شاخص‌هایی است که در حال‌گذار بودن از قالب سنتی به سوی جامعه‌ای صنعتی را به برنامه‌ریزان و مسوولان گوشزد می‌کند. این در حالی است که فاصله میان بزهکاری پنهان و بزهکاری کشف شده تا حد زیادی نرخ پایین جرائم زنان را در مقایسه با مردان توجیه می‌کند. زنان بیشتر به علت ارتکاب به جرم‌هایی از قبیل مصرف یا جابه‌جایی مواد مخدر، جرائم جنسی از جمله روسپی‌گری، دزدی‌های کوچک و به‌طور کلی جرائم خرد دستگیر می‌شوند با این وجود آمارها تغییر وضعیت و نوع جرائم زنان را نشان می‌دهد. براساس تحقیقات انجام شده امروزه جرائم اقتصادی زنان روند رو به رشدی را تجربه می‌کند به طوری که نسبت ارتکاب به این جرم در میان این جنس طی دو دهه گذشته از ۴/۷ درصد به بیش ۴۸/۱۰ در صد رسیده است.

فاطمه عزیزی، کارشناس ارشد مطالعات زنان معتقد است؛ افزایش حضور زنان در فعالیت‌های اجتماعی و کمرنگ شدن کلیشه‌های جنسیتی در شرایط کنونی باعث شده که ما شاهد افزایش روز افزون تعداد زنان مجرم در جامعه باشیم.

وی با تاکید بر اینکه زنان آزادانه مجرم بودن را انتخاب نمی‌کنند بلکه جامعه، عوامل مختلف اجتماعی و خانوادگی آنها را به سمت جرم سوق می‌دهد، می‌گوید: «امروزه به دلیل قرار گرفتن جامعه در شرایط‌گذار بار ارزشی بسیاری از هنجارهای اجتماعی کمتر شده و امکان حضور زنان در برخی از موقعیت‌ها که تا پیش از این خاص مردان بود، فراهم آمده است. به‌طور مثال امروزه این قشر از جامعه می‌توانند به مشاغلی چون مدیریت دست یابند که شرایط ارتکاب به جرائم اقتصادی را بیشتر از قبل برایشان مهیا می‌کند. بنابراین آمار این نوع از بزهکاری‌ها در این جنس در مقایسه با دوره‌های گذشته افزایش می‌یابد.»

این کارشناس ارشد مطالعات زنان ادامه می‌دهد: «البته باید توجه داشت برخی جرائم چون روسپی‌گری در قانون ایران مانند بسیاری از کشور‌های جهان تنها برای زنان جرم تلقی می‌شود و طرف دوم که مردان هستند مورد اتهام قرار نمی‌گیرند. این امر نیز به افزایش تعداد زنان مجرم در جامعه دامن می‌زند.»

در این میان صفحات روزنامه‌ها و سایر رسانه‌ها که به نوعی به درج و انتشار اخبار مربوط به حوادث رخ داده در کشور می‌پردازند حکایت دیگری را بیان می‌کند.

افزایش ارتکاب به همسرکشی به دلایل مختلف از سوی زنان و ارتباط نامشروع میان زنان و مردان زنگ خطر دیگری است که این روزها نواخته می‌شود.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که مشکلات اقتصادی خانواده‌ها، بالارفتن هزینه‌ها در برابر دستمزد ناچیز افراد، اعتیاد شوهر و گسترش دامنه اختلافات میان همسران از مهم‌ترین عواملی است که سبب شده است امروزه شوهرکشی، سقط جنین و فحشا در جامعه بیشتر شده و میزان بزهکاری در این جنس افزایش یابد اما باید گفت در کنار افزایش تعداد زنان بزهکار در طبقات پایین اجتماعی، ارتکاب به جرائم در میان زنان طبقات مرفه و تحصیلکرده جامعه نیز در حال افزایش است اگرچه در موارد زیادی نوع جرائم و انگیزه ارتکاب متفاوت است.

مجید کشاورز معتمدی