حضور آبی آرام

وقتی اینترنت وارد میدان ارتباطی ایران شد, پیوستن به این پدیده دوست داشتنی و یافتن جلوه گاهی در فضای نامحدود آن, آرمان و آرزوی پدیده های مختلف اقتصادی, فرهنگی, اجتماعی و شد تا شاید آنها نیز هم پای رشد و گسترش كاربردی این وسیله فراگیر در فضایی به ابعاد جهان گسترده شوند

وقتی اینترنت وارد میدان ارتباطی ایران شد، پیوستن به این پدیده دوست داشتنی و یافتن جلوه گاهی در فضای نامحدود آن، آرمان و آرزوی پدیده های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... شد تا شاید آنها نیز هم پای رشد و گسترش كاربردی این وسیله فراگیر در فضایی به ابعاد جهان گسترده شوند.

اینترنت برای بسیاری از حوزه های آموزش، پژوهش، جهانگردی، تجارت و ... چشم اندازی از توسعه رشد را ترسیم می كرد. ولی برخلاف این حوزه ها در اولین قضاوت ها برای كتاب یك تهدید بود. بسیاری از دست اندركاران فرهنگ بر این عقیده بودند كه اینترنت به جای كتاب خواهد نشست ولی خیلی زود این نظرات رد شد و همان كتاب دوستان در مقام دفاع از اینترنت و فواید حضور در فضای مجازی برآمدند؛ شاید به این دلیل كه كشورهای غربی پیش از ما تجربه تقابل كتاب و اینترنت را پشت سر گذشته و به این نتیجه رسیده بودند كه حضور هیچ كدام از این دو در فعالیت های فرهنگی جای دیگری را تنگ نخواهد كرد.

با وجود همه این تأیید ها كتابهای فارسی با تأخیر بسیار وارد فضای سایبر شدند، آنهم نه در قالب سایت های تخصصی و ویژه كتاب، در گوشه و كنار سایت هایی فرهنگی كه اهداف عمده دیگری داشتند و در این میان به كتاب هم می پرداختند.

●خبرگزاری ها

عمده ترین حضور كتابهای فارسی در فضای سایبر در سایتهای مربوط در خبرگزاری ها، وبلاگهای شخصی و چند سایت های تخصصی كتاب و ناشران بوده است. واضح است كه خبرگزاری ها به اخبار حوزه كتاب و به ویژه تازه های نشر می پردازند و با دسترسی به این سایتها فقط می توان نسبت به آخرین رسیده های بازار نشر و آخرین اخبار این حوزه آگاهی پیدا كرد.

از سوی دیگر، چون در این سایت ها، اخبار كتاب در لابه لای سایر اخبار فرهنگ و هنر جای می گیرد و اخبار نه بر حسب موضوع بلكه براساس تاریخ روز آرشیو می شود، امكان استفاده تخصصی از مطالب كتاب سایتهای خبرگزاری ها چندان میسر و آسان نیست. در واقع خبرگزاری های فارسی به میزان رسالتشان در امر اطلاع رسانی در حوزه كتاب مانند سایر حوزه ها عمل می كنند و برای تثبیت موقعیت كتابهای فارسی در فضای سایبر نیاز به سایتهای تخصصی تر است كه اخبار كتاب بخشی از محتوای آنها باشد.

●وبلاگهای شخصی

بیشتر كسانی كه در سراسر جهان، وبلاگهای شخصی به زبان فارسی دارند، آدم هایی اهل فرهنگ و كم و بیش كتاب دوست هستند. به همین دلیل هرگاه كه در كتابی جذاب برخورد می كنند، در وبلاگ خود به نقد، معرفی و بررسی آن كتاب می پردازند. كتابهایی كه در این وبلاگها معرفی یا نقد می شوند بسته به سلیقه صاحبان وبلاگها بسیار متفاوتند و از كتابهای تخصصی حوزه های مختلف تا كتابهای عمومی را شامل می شود. در این وبلاگها نیز حضور كتاب جسته و گریخته و بدون هیچ معیار و ضابطه جانبی است.

●سایتهای تخصصی

بی تردید، ایجاد و راه اندازی سایتهای تخصصی كتاب های فارسی لازم و ضروری بوده. كتابهای فارسی همچون كتابهای سایر زبان ها نیاز به سایت های تخصصی دارند كه ضمن معرفی، نقد و بررسی كتابها، امكان تبلیغ و خرید و فروش كتاب نیز میسر باشد. نمونه بارز و شناخته شده این سایت ها، سایت آمازون است كه ضمن معرفی كتاب، اخبار كتابهای رسیده و پرفروش را نیز پوشش می دهد و امكان تبلیغ و خرید و فروش كتاب از طریق این سایت نیز فراهم است.

قطعاً كتابهای فارسی به دلیل محدود بودن گستره جغرافیایی زبان فارسی و تعداد افرادی كه در سطح جهان در این زبان صحبت می كنند، نمی تواند سایتی به فراگیری و پركاربری این سایت داشته باشند ولی در حد بضاعت خود نیز از داشتن چنین فضایی در عرصه سایبر محرومند و همچون سایبر فعالیت های فرهنگی درگیر مشكلات مالی و مانند آنند.

سایت خانه كتاب كه با پشتوانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی راه اندازی شده، به انعكاس آمار و اطلاعاتی می پردازد كه خانه كتاب درباره كتابها جمع آوری می كند.

این سایت با نوع اطلاعاتی كه در خود جای داده از تخصصی، تخصصی تر و مورد استفاده كسانی قرار می گیرد كه به پژوهش درباره كتاب می پردازند و در ترویج فرهنگ كتابخوانی و رونق كتاب مؤثر نیست. در سالهای اخیر سایتهایی چون آی آی كتاب، ایران بین و ... از سوی نهادهای خصوصی شروع به فعالیت كردند.

هدف اصلی این قبیل سایت ها همان معرفی كتاب و ترویج فرهنگ كتابخوانی بوده است و هر چه قدر هم كه در این بخش پیش رفته باشند، سایر امكانات آنها چون تبلیغ و خرید و فروش به پویایی لازم دست نیافته است، زمینه و چرایی این عدم توفیق را نیز در خود بازار كتاب ایران می شود جست و جو كرد.

تبلیغ كتاب در هر جایی و هر رسانه ای اعم از دیداری، شنیداری و الكترونیكی در بازار نشر ایران جای نیفتاده و از سوی ناشران پذیرفته نشده است.

بحث خرید و فروش كتابهای فارسی از طریق اینترنت نیز با یك مشكل عمده روبروست، در ایران كارتهای اعتباری كه لازمه این مبادله است، وجود ندارند. در نتیجه مخاطب فقط امكان انتخاب كتاب را از طریق این سایت ها داراست و مراحل خرید و فروش و مبادله كتاب و پول در بهترین حالت از طریق پیك صورت می گیرد كه كمتر مخاطبی به این شیوه اعتماد می كند.

●ختم كلام

فضای سایبر، فرصت و موقعیت ویژه ای برای كتابهای فارسی است تا از طریق این فضا، تلاشی برای جلب نظر مخاطبان و كسادی و بی رونقی بازار خود بكنند. به ویژه كه عمده كاربران اینترنت در ایران جوانان هستند و از طریق سایتهای پویا و خلاقانه كتاب می توان گرایش به كتابخوانی را در میان جوانان ایجاد كرد. نكته اساسی كه هیچ كدام از سایتهای فارسی هنوز نتوانسته اند به آن دست یابند، همان نوآوری و خلاقیت در طراحی سایت، در طرح مضامین و موضوعات و ... است.

ماهور نبوی نژاد