آسیب شناسی خانواده

به تدریج که جامعه از الگوی جامعه کشاورز به صنعتی تغییر می یابد,هم کارکردها و هم اقتدار خانواده, همراه با آن دگرگون می شود

به تدریج که جامعه از الگوی جامعه کشاورز به صنعتی تغییر می یابد،هم کارکردها و هم اقتدار خانواده، همراه با آن دگرگون می شود. شاید عمده ترین پیامد و نتیجه حرکت از خانواده سنتی روستایی به سمت خانواده شهری و صنعتی جدید، تحول از نظام خویشاوندی گسترده به خانواده هسته ای غالب بوده است. درعصر جدید که تولید اقتصادی از خانواده به کارخانه منتقل شده است، برای موسسات آموزشی رسمی ضروری می نمود که نقش بیشتری را در فرایند اجتماعی شدن ایفا کنند. به نظر می رسد که سیر تحولات و تغییرات خانواده در رابطه با مدرنیسم جالب توجه باشد.از این دیدگاه "مدرنیسم به این معنی است که وقتی جامعه یا پدیده ای مدرن می شود، تحولاتی را پیدا می کند". آن پدیده موقعیتهای مختلفی را به وجود میآورد که اسمشان مشکل است و برای حل این مسائل به یک شکل مناسبات نیاز است که باید هم ارزش های تازه ای آموخته شوند و هم تعاریف تازه ای از اینها ارائه شود.

در واقع خانواده گروهی است; شامل افرادی که از طریق پیوند زناشویی و یا پذیرش یکدیگر به عنوان شوهر، زن، مادر، پدر، برادر و خواهر در ارتباط متقابل بوده، فرهنگ مشترکی را پدید می آورند و در واحد خاصی به نام "خانه" زندگی می کنند. این واحد کوچک اجتماعی می تواند در تامین بسیاری از نیازهای بنیادی فرد و جامعه از جمله تنظیم رفتار جنسی و زاد و ولد، مراقبت از فرزندان و افراد ناتوان و سالمند خانواده، جامعه پذیری کودکان و تثبیت جایگاه و منزلت اجتماعی آنان، فراهم آوردن امنیت اقتصادی، و به طور خلاصه تامین نیازهای جسمی و روحی آنها نقش اساسی ایفا کند.

کارکردهای خانواده در طول تاریخ دستخوش تغییر فراوان بوده و تغییر شکل و ساختار آن از صورت گسترده به هسته ای سبب بروز تغییراتی در وظایف اعضای آن و روابط خانوادگی شده است. تجدد گرایی نیز ساختار خانواده و الگوی روابط آن را دگرگون ساخته است. هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند،چنانچه از خانواده هایی سالم برخوردار نباشد; باز بی هیچ شبهه، هیچ یک از آسیبهای اجتماعی نیست که فارغ از تاثیر خانواده پدید آمده باشد.

خانواده در جوامع مختلف به صورت های متنوع و با آداب و عقایدی متفاوت و به تناسب نوع فرهنگ ها گوناگون است و طبیعی است که در چنین صورتی آسیب های آن نیز متنوع و متفاوت باشد.در واقع آسیب شناسی خانواده بحث پر دامنه ای از آسیب شناسی اجتماعی است و آسیب شناسان اجتماعی و جامعه شناسان عمده اختلافات خانوادگی را به سه دسته مسایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم می کنند.

● مسایل اقتصادی

عدم تفاهم در زندگی مشترک یکی از مهمترین علل بروز اختلافاتی چون: خود مختاری، مشورت نکردن و لجبازی می شود. عدم تفاهم بین زن و شوهر که خود می تواند علل متفاوتی داشته باشد از جمله ازدواج تحمیلی، عدم عشق و علاقه در زندگی و... عامل اقتصادی مهمترین ویژگی است. والدین برای تامین مخارج زندگی خود مجبورند چند کار انجام دهند. در نخستین طرح نظر سنجی کشور نیز بیکاری جزو اولین و مهمترین آسیبهای اجتماعی کشور بوده است و خم شدن زیر بار مسئولیت و مشکلات اقتصادی دلیلی برای اختلال در ویژگی های رفتاری می شود.

● مسایل اجتماعی

فرد، خانواده و جامعه یک مثلث را تشکیل می دهند که اختلالات رفتاری در هر یک از آنها، سبب ایجاد آسیب های بسیاری می شود. دروغ گفتن،ستیز و درگیری، عدم احساس مسوولیت، انحرافات اخلاقی، عدم دلبستگی و سرسپردگی اعضای خانواده نسبت به هم و بالا خره اعتیاد را می توان از عوامل خشونت زا در بستر خانواده دانست. فردی که معتاد است به ندرت می تواند پیوندهای مستحکم عاطفی، وفاداری وتعهد داشته باشد. از این رو ارتکاب جرایم معتادان به علت ضعف روابط انسانی هر روز بیشتر می شود وامنیت خانواده و جامعه را به خطر می اندازد. بسیاری از معتادان، برای تامین مواد مخدر به راههای نادرست نظیر دزدی، تجاوز به دیگران و آدم کشی روی می آورند. از دیگر عوامل اجتماعی- فردی اعتیاد، بروز بیماری های روانی (روان پریشی) و اختلالات شخصیتی (ضداجتماعی) است که فرد را به سوی جنایت در خانواده سوق می دهد.

● مسایل فرهنگی

گذار جامعه از حالت سنتی به صنعتی (مدرنیته)، همواره دارای پیامدها و تبعات بسیاری است، پیامد هایی که با ناهنجاری های اجتماعی نمود پیدا می کند و شاید از بستر خانواده شروع می شود و تا آنجا پیش می رود که همه مرزها را در هم می شکند و نهاد خانواده را نیز به زیر سوال می برد. در اینجاست که تفاوتهای فرهنگی نمود بیشتری پیدا می کند و اگر با دانش و آگاهی همراه نباشد می تواند جنایتی را رقم زند.

فقر فرهنگی یکی دیگر از عواملی است که خانواده و اعضای آن را تهدید می کند، فقر فرهنگی عبارت است از آگاهی نداشتن به قوانین و حقوق رایج خود در جامعه. همین جهل به ارزش ها و هنجارهای فرهنگی موجب می شود فرد دست به عملی بزند و تصور کند که می تواند از آن رهایی یابد و یا هستند افرادی که از نتیجه عملشان آگاه هستند; ولی به خاطر جهل باز هم مرتکب عمل خلاف یا قتل می شوند.

● آسیب خانوادگی

آسیب خانوادگی چند مشخصه دارد:

۱) وضعیتی که افراد جامعه در خصوص خانواده و در مقایسه با یک خانواده سالم آنرا به عنوان یک نابهنجاری تلقی می کنند و آنرا تخلف از هنجارهای خانوادگی می دانند.

۲) وضعیتی عینی در خصوص خانواده

۳) وضعیتی که شرایط فرهنگی جامعه آزاد ایجاد کرده است

۴) ارزش های فرهنگی مانع از بین رفتن شرایط مسئله ای آسیب می شوند زیرا مردم از روش های اصلاح طلبانه برای رفع آن آسیب پشتیبانی نمی کنند.

۵) آسیب های خانوادگی ارزش های دوگانه یا تضاد ارزشی را در بردارد، از یک سو تهدید برای ارزشهای بنیادین است اما توافق برای ارزش های مربوط به ابزار و سیاست گذاری ها ندارند.

۶)آسیب خانوادگی در اثر عدم توافق یا فقدان ارزشها و اهداف یکسان بوده است.

۷)جامعه شناسی آسیب را نه فقط به عنوان یک پدیده عینی بلکه به عنوان پدیده ای که واجد داوریهای مردم است، مورد نظر قرار می دهند.

نویسنده : ندامهاجرانی

منابع

۱)ستوده، هدایت الله. (۱۳۸۵). آسیب شناسی اجتماعی. تهران: انتشارات آوای نور.

۲)رابینگتن،ارل و واینبرگ، مارتین. (۱۳۸۲). رویکردهای نظری هفت گانه در بررسی مسائل اجتماعی.برگردان رحمت الله صدیق سروستانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

۳)مهدوی، محمد صادق. (۱۳۷۷).بررسی تطبیقی تغییرات ازدواج. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.