منشور نسل جوان در سیره امام صادق ع

آنچه در پی می آید بررسی برخی از خصوصیات مربوط به جوانان و نوجوانان و نحوه تعامل با آنها از دیدگاه امام صادق ع است که از سایت تبیان انتخاب شده و تقدیم خوانندگان عزیز می گردد اینک با هم آن را از نظر می گذرانیم

آنچه در پی می آید بررسی برخی از خصوصیات مربوط به جوانان و نوجوانان و نحوه تعامل با آنها از دیدگاه امام صادق(ع) است که از سایت تبیان انتخاب شده و تقدیم خوانندگان عزیز می گردد اینک با هم آن را از نظر می گذرانیم.

● ضرورت ارتباط با نسل جوان

جوانان و نوجوانان در هر جامعه ای گنجینه های سرشاری هستند که اگر مربیان و متولیان برای آنان سرمایه گذاری شایسته انجام دهند و این گروه فعال پرشور را با رفتار حکیمانه، تکریم شخصیت و احترام به نیازها، به اهداف مطلوب و ایده آل خود هدایت نمایند، علاوه بر این که آنان را از خطر انحراف و تردید در هویت و آسیب های اجتماعی مصونیت بخشیده اند. قلب های پاک و زلال آنها را به سوی نیکی ها، زیبایی ها و اخلاق پسندیده رهنمون می شوند و جامعه آینده را از نظر سلامت و حفظ ارزش ها و فرهنگ، بیمه نموده اند. امام صادق علیه السلام در مورد سرمایه گذاری معنوی برای نسل نو و حفاظت نوجوانان از گروه های منحرف و کج اندیش، می فرمایند: «نوجوانان خود را با احادیث ما آشنا کنید قبل از این که مرجعه (یکی از گروه های منحرف) بر شما پیشی گیرند.»(۱)

هدایت و تربیت نسل جوان به لحاظ اهمیتی که دارد، امروزه بیش از گذشته مورد توجه اندیشمندان و جوامع مختلف قرار گرفته است. جوان دارای خصوصیات عاطفی، اجتماعی و جسمانی است. حساسیت، تنوع خصلت های رفتاری، هیجان های درونی، علاقه شدید به دوستی با همسالان، عدم کنترل رفتار، حب ذات، الگوپذیری و تقلید، افتخار به شخصیت و تشخص طلبی و میل به آزادی، شمه ای از ویژگی های اوست.

با توجه به این ویژگی ها، شیوه رفتاری امام صادق(ع) با جوانان، و همچنین سخنان و دستورالعمل های آن حضرت برای جوانان و برخورد با آنان، بهترین نسخه شفابخش و راهگشاست. نگاه های مهربان، بزرگداشت شخصیت، توجه به استعداد و صلاحیت آنان، احترام به نیازهای فردی و اجتماعی، رفتار محبت آمیز و حکیمانه و سرشار از عاطفه و خلوص، موجب جذب جوانان به سوی آن حضرت بود.

آن حضرت به سرعت پذیرش سجایای اخلاقی در نوجوانان توجه کرده و به ابوجعفر؛ مؤمن طاق می فرماید:

« بر تو باد تربیت نوجوانان، زیرا آنان زودتر از دیگران خوبی ها را می پذیرند.»(۲)

در اینجا به ذکر چند نمونه از شیوه ها و راه کارهای عملی برخورد و هدایت جوانان در پرتو گفتار و رفتار صادق آل محمد (ع) می پردازیم:

۱) رفتار نیکو و ملایم

نوجوان، قلبی پاک، روحی حساس و دلی نازک و عاطفی دارد، لذا در برخورد با او باید راه نرمی و ملایمت در پیش گرفت. نگاه مهربان، ارزش دادن به شخصیت ها و رفتار خوش، بهترین شیوه ارتباط با اوست. محبت، اظهار علاقه، صدا کردن با القاب، عناوین و نام های زیبا او را به سوی مبلغ و مربی جذب می کند و در این حال می توان ارتباط قلبی و عاطفی با او برقرار کرد، سخنانش را شنید، راهنمایی کرد، لغزش ها را متذکر شد و بالاخره در عالم دوستی که یک ارتباط شدید روحی و عاطفی برقرار است، می توان صفات زیبا را به او القاء نمود، نیازهای بسیاری را از او برطرف کرد و او را از آلودگی ها بر حذر داشت، زیرا گرایش جوان به خوبی ها و زیبایی ها از دیگران بهتر و سریع تر انجام می پذیرد.

امام صادق(ع) فرمود: «هر کس سه خصلت را دارا نباشد از ایمان خود سودی نخواهد برد: اول: بردباری، که جهل نادان را برطرف کند. دوم: پارسائی، که او را از حرام باز دارد و سوم: رفتار نیکو که با مردم مدارا نماید.»(۳)

۲) آگاهی دادن در مسائل دینی

یکی از علل دین گریزی برخی جوانان و نوجوانان، عدم آگاهی به مسائل دینی است؛ زیرا انسان، طبیعتا هرچه را نشناسد به سویش نمی رود و افکار و احساسات و حواس خود را به سوی آن معطوف نمی دارد.اما شناخت و آگاهی از خوبی ها و زیبائی ها به ویژه اطلاع از منافع آن، سریعاً انسان نفع طلب را جذب کرده و آن را در نزد وی، دوست داشتنی می کند. برای همین اگر جوانان با آثار، برکات، احکام و معارف دین آشنا شوند، فاصله شان با حقایق دینی کم خواهد شد.

امام صادق(ع) به بشیردهان (روغن فروش) فرمود: « از دوستان ما کسی که در دین خود اندیشه و تفقه نکند ارزش ندارد. ای بشیر! اگر یکی از دوستان ما در دین خود تفقه نکند و به مسائل و احکام آن آشنا نباشد، به دیگران (مخالفین ما) محتاج می شود، هرگاه به آن ها نیاز پیدا کرد آنان او را در خط انحراف و گمراهی قرار می دهند در حالی که خودش نمی داند.»(۴)

ضرورت یادگیری احکام دینی در منظر پیشوای ششم آن قدر مهم است که می فرماید: «اگر به جوانی از جوانان شیعه برخورد نمایم که در دین تفقه نمی کند او را تأدیب خواهم کرد.»(۵)

۳) شناساندن آسیب های اجتماعی

آشنا نبودن نسل جدید با آفت های اجتماعی، موجب افت ارزش های اخلاقی، توفیق دشمنان فرهنگی و رواج خلاف و حرام در میان آنان می شود. اگر جوانان مسلمان با این آفت ها آشنا باشند و ازعواقب بد آن در میان افراد جامعه اطلاع یابند، بنابر فطرت پاکی که خداوند در نهاد ایشان قرار داده از آن آفات فاصله خواهند گرفت و دامن خویش را به چنین آفات اجتماعی، آلوده نخواهند کرد. صادق آل محمد(ع) مواردی از آفت های اجتماعی را چنین فهرست کرده است: «به برادر ایمانی خود ستم ننماید، او را فریب ندهد، به او خیانت نکند، او را کوچک نشمارد، او را دروغگو نخواند، به او اف نگوید و اگر به او اف بگوید (غرغر کند) دوستی بین آن دو قطع می شود و اگر به برادر ایمانی اش بگوید تو دشمن من هستی، یکی از آن دو، کافر [باطنی] می شود و اگر برادرش را متهم نماید، ایمان در قلب او ذوب می شود مانند ذوب شدن نمک در آب.»(۶)

۴) ترغیب به دانش افزایی

یک جوان مسلمان باید از علوم روز آگاهی کافی داشته باشد. تخصص در کنار تعهد، یک اصل مسلم و تردید ناپذیر در فرهنگ ما است. کسانی در عرصه زندگی به اهداف دلخواه خود می رسند که با شناخت دانش ها و مهارت های عصر خود به قله های سعادت نائل شده و با تعهد و ایمان خویش، اعتماد افراد جامعه را به خود جلب کنند. از منظر حضرت صادق(ع)، کسب دانش و مهارت های فنی برای یک جوان ضروری است، آن حضرت می فرماید: «هیچ وقت دوست ندارم یکی از جوانان شما (شیعه) را ببینم مگر اینکه در یکی از دو حال، شب و روز خود را سپری کند: یا دانا باشد یا یادگیرنده.»(۷)

۵) عادت دادن به حسابرسی

یک تاجر زمانی در کار خود پیشرفت می کند که در هر شبانه روز به حساب خود رسیدگی کرده و سود و زیان معاملات خویش را بداند در غیر این صورت بعد از مدت کوتاهی سرمایه و هستی خود را از دست خواهد داد.

جوانی، یک سرمایه و فرصت بسیار عالی برای هر شخص است. اگر جوانی به حساب عمر خود رسیدگی نکند و نداند که در مقابل عمر خویش چه چیزی به دست آورده است، در آینده ای نه چندان دور سرمایه معنوی خویش را به باد فنا خواهد داد. اما اگر به حساب روزانه اش برسد و ببیند که در مقابل هر روز از دست رفته، یک قدم به سوی کمال برداشته، مسلما خوشحال شده و آن را تکرار می کند.

امام صادق(ع) به ابن جندب که جوانی فعال، پرشور با ایمان بود می فرماید: «ای پسر جندب! هر مسلمانی که ما را می شناسد شایسته است که رفتار و کردار خود را در هر شبانه روز بر خود عرضه دارد و حسابگر نفس خویش باشد تا اگر کار نیکی در آن ها دید، بر آن بیفزاید و اگر کار بدی در اعمال خود مشاهده نمود، از آن ها توبه کند، تا در روز قیامت دچار ذلت و حقارت نشود.»(۸

۶) تعدیل حس دوست خواهی

انسان با انس به دوستانش احساس مسرت و لذت می کند. او در همنشینی با رفیق شفیق، نشاط و نیرو می گیرد و این یک نیاز طبیعی اوست که باید نسبت به آن ارضاء شود. یک جوان در اثر این حس، به سمت دوستان و همفکران خود کشیده می شود.

او عاشق رفاقت است و دنبال ارتباط با هم سن و سالان خود می باشد، از طرف دیگر بر اثر غلبه احساسات و شور و شوق جوانی و نپختگی نگرش عقلانی،ممکن است در دام دوستان ناباب بیفتد. از این رو در انتخاب یک دوست ممکن است دچار مشکلات گردد. امام جعفر صادق دقیقاً روی همین نکته به جوانان چنین رهنمود می دهد: «دوستان سه دسته هستند: ۱-کسی که مانند غذا در هر زمان به او نیاز هست و او دوست عاقل است. ۲-کسی که ]برای انسان[ مانند بیماری و درد ]رنج آور[ است، او دوست احمق ]و نادان[ است و ۳-کسی که وجودش برای فرد همانند داروی حیات بخش است، که او رفیق روشن بین ]و اهل تفکر[ است.»(۹)

۷) ضرورت ازدواج

هر جوانی فطرتاً نیازمند ازدواج است و باید به این نیاز خدادادی و طبیعی خود از طریق مشروع پاسخ دهد. اما بعضی جوانان با بهانه قرار دادن بعضی مشکلات و سختی ها از این سنت الهی روی بر تافته و خود را در دام نفس شیطانی گرفتار می کنند. به آنان باید توجه داده شود که این پیمان مقدس در میان تمام ملت ها وجود داشته و محبوب ترین بنیان نزد خداوند متعال است. با ازدواج، شخصیت و ایمان دو جوان کامل می شود. صادق آل محمد(ع) فرمود: «من تزوج احرز نصف دینه فلیتق الله فی النصف الآخر؛ کسی که ازدواج کند نصف دینش را حفظ کرده است، پس باید در نصف دیگرش تقوای الهی پیشه کند.»(۱۰) و در حدیث دیگری آن حضرت به جوانان چنین پیام داد: «دو رکعت نماز فرد متاهل بر ۷۰ رکعت، نماز فرد مجرد برتری دارد.»(۱۱)

۸) تشویق به نماز

براساس متون دینی ما، نماز عامل کمال انسان و حافظ او از آلودگی ها و صفات مذموم و ناپسند است. همچنین این رفتار معنوی تاثیر بسزایی در بیدار کردن روح نظم و حفظ نظام انسان دارد. نماز، آرامش بخش دل های مضطرب در انسان های خسته و نگران است. نماز شاخص رهروان راه خدا و بهترین وسیله ارتباط صمیمانه با رب العالمین است. «]روز قیامت[ اولین چیزی که از بنده محاسبه می شود نماز است. اگر از او نماز پذیرفته شد، سایر اعمالش پذیرفته می شود اما اگر نماز او رد شد سایر اعمال ]نیک[ او نیز رد خواهد شد.»(۱۲)

آن حضرت در مورد زیان هایی که در اثر دوری از نماز برای انسان رخ می دهد به ابن جندب فرمود: «وای بر آن ها که از نماز غفلت کنند، در خلوت بخوابند و خدا و آیاتش را در دوران ضعف دین استهزاء کنند، آنان کسانی هستند که در آخرت بهره ندارند و خدا در روز قیامت با آنان سخن نخواهد گفت، آنان را تبرئه نخواهد کرد و عذاب دردناک برای آنهاست.»(۱۳)

علی زین الدینی

پی نوشت ها:

۱)التهذیب، ج ۸، ص .۱۱۱

۲) الکافی، ج ۸، ص .۹۳

۳)بحارالانوار، ج ۷۵، ص .۲۳۷

۴)منیه المرید، ص ۳۷۵؛ اصول کافی ج ۱، ص ۲۵

۵)بحارالانوار، ج ۱، ص .۲۱۴

۶)وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص .۲۰۸

۷)امالی طوسی، ص .۳۰۳

۸)تحف العقول، ص .۳۰۱

۹) بحارالانوار، ج ۷۵، ص .۲۳۷

۱۰) همان، ج ۱۰۰، ص .۲۱۹

۱۱) روضه الواعظین، ج ۲، ص .۳۷۴

۲۱) من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص .۲۰۸

۳۱) تحف العقول، ص .۳۰۲