ایران و بوسنی

در نقطه مهمی از اروپا كشور مسلمانی وجود دارد كه صدای اذان از مأذنه‌های آن بلند می‌شود و در زمره پیشرویهای ماندگار اسلام در غرب محسوب می‌گردد. اما در نگاهی ژرفتر درمی‌یابیم كه این ماندگاری بیش از آن كه از روشهای متعارف تبدیل و تحكیم یك عقیده در سرزمینی جدید حكایت كند، مدیون تاثیرات عمیق و خالصانه فرهنگی خود اسلام در این سرزمین است. این حقیقت، نشانگر آن است كه اسلاف مسلمان باید زحمات زیادی كشیده و خلوص و دقت زیادی به خرج داده باشند كه این‌چنین ایمان پایداری را در آن سرزمین كاشته و پرورده شده باشد.

نوشته‌ای كه پیش روی شماست گزارشی است جامع از كشور بوسنی كه می‌توانید با مطالعه آن با ما همسفر شوید.

پیروزی انقلاب اسلامی و ضرورت تحقق اهداف جهانی آن، باعث شد كه حضور گسترده فرهنگی و انسان‌دوستانه جمهوری اسلامی ایران در نقاط مختلف جهان امری ضروری در نظر گرفته شود.

از جمله مصادیق حضور موفق جمهوری اسلامی در نقاط مختلف جهان می‌توان به كشور بوسنی و هرزگوین اشاره كرد كه حمایتهای مادی و معنوی ایران از آنان در مقابل تهاجم صربها، نقطه اوج این حضور بود و باعث شد بین مردم دو كشور دوستی و صمیمیت فوق‌العاده‌ای ایجاد گردد.

اینك برای مردم ایران، نام بوسنی چنان آشنا شده كه دیگر فراموش‌شدنی نخواهد بود؛ درحالیكه تا قبل از تهاجم وحشیانه صربهای افراطی به این كشور ـ كه بیشتر یك نسل‌كشی بود تا جنگ به معنای متعارف آن ـ جز اندكی از مردم ایران، نام بوسنی را نشنیده بودند. این تهاجم بی‌رحمانه علیه مردم مسلمان و مظلوم بوسنی ـ با رضایت پنهان امریكا و غرب ـ سبب گردید كه بوسنی نیز همچون فلسطین، لبنان و . . . به مثابه پاره تن جهان اسلام ، در قلب بسیاری از مردم ایران جای گیرد. اعتراضات، راهپیماییها ، كمكهای انسان‌دوستانه ، پوشش وسیع خبری وقایع تكان‌دهنده جنگ و همچنین فعالیتهای گسترده دیپلماتیك دولت برای پایان‌بخشیدن به این نسل‌كشی و احقاق حقوق مردم بوسنی، به‌حدی بود كه حقیقتا مردم ایران را به اولین حامی مردم بوسنی بدل ساخت. بسیاری از جوانان ما در حالی‌كه هنوز گرد هشت‌سال جنگ تحمیلی در جسم و روحشان نمایان بود، فداكارانه اعلام آمادگی كردند تا برای نجات بوسنی به آنجا اعزام شوند. با در نظرگرفتن چنین سابقه دوستی و محبت میان دو دولت و ملت، نوشته حاضر با انگیزه ایجاد زمینه تعاملات علمی و فرهنگی با نخبگان بوسنیایی صورت گرفته است.

●نگاهی به جغرافیای سرزمین بوسنی و هرزگوین

كشور بوسنی و هرزگوین كه در‌واقع یكی از ایالتهای كشور سابق و كمونیستی یوگسلاوی بود، در جنوب شرقی اروپا و در همسایگی كشورهای كرواسی، صربستان و مونته‌نگرو قرار‌گرفته است.

اتریش كه زمانی بوسنی را در اشغال خود داشت، نزدیك‌ترین كشور اروپای غربی و تركیه و شهر استانبول نزدیكترین كشور و شهر اسلامی به بوسنی محسوب می‌شوند .

سرزمین بوسنی از جنوب با سواحلی بسیار‌كوتاه‌، به آبهای دریای آدریاتیك راه دارد و یك نقطه مهم و استراتژیك در قلب بالكان قلمداد می‌شود. بوسنی كشوری عمدتا كوهستانی و دارای تابستانهای سرسبز و خنك و زمستانهای سرد و طولانی می‌باشد.

پایتخت بوسنی، شهر تاریخی سارایوو است كه یكی از شهرهای جذاب و توریستی منطقه به‌حساب می‌آید. بازار و مسجد زیبای غازی خسروبیگ‌، مسجد شاه‌علی‌پاشا و نیز تونل بوتمبر كه خاطره جنگ معاصر و رنجها و فداكاریهای مردم را تداعی می‌كند، از جمله مكانهای دیدنی این شهر می‌باشند. همچنین از دیگر شهرهای مهم بوسنی، می‌توان به توزلا، موستار، بیهاج، بانیالوكا و برچكو اشاره كرد كه از این میان، شهر موستار به جهت سوابق تاریخی طولانی، از اهمیت فرهنگی خاصی برخوردار است .

●تاریخ بوسنی

ایلیرها از نخستین نژادهای انسانی در بوسنی به شمار می‌روند و از‌این‌جهت بوسنی نیز مانند ایران ، از تاریخی چندین‌هزار‌ساله برخوردار است. بنابراین باید گفت كه نژاد اصلی مردم این كشور ایلیر و یا اسلاو می‌باشد.

این منطقه از جمله فتوحات اسلامی به‌حساب می‌آید كه شرایط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از یك سو و اخلاق، رأفت و منطق اسلام از دیگرسو، موجب شد مردم این سرزمین مشتاقانه به دین اسلام گرایش پیدا كرده و اسلامگرایی به‌ویژه در دوره صدوپنجاه‌ساله تسلط عثمانی بر این منطقه نهادینه شود. لذا مشاهده می‌شود به‌رغم فعالیتهای تبلیغی و درازمدت مسیحی و حتی یك دوره سخت و پرخفقان كمونیستی (حدود پنجاه‌سال)، اسلام همچنان در بوسنی زنده است و در حال حاضر بیش از شصت‌درصد جمعیت بوسنی را مسلمانان تشكیل می‌دهند . ازاین‌جهت‌، بسیاری از اقوام و دولتهای غیرمسلمان بالكان همواره از حضور پررنگ اسلام در این منطقه احساس خطر كرده‌اند و به احتمال بسیار، به راه‌انداختن جنگ اخیر در بوسنی نیز با این نگرانی بی‌ارتباط نبود.

●ویژگیهای شخصیتی مردم بوسنی

شاید تصویری كه در زیر از مردم بوسنی ارائه می‌دهیم چندان دقیق نباشد، اما آگاهی از برداشتهای متفاوت می‌تواند برای بسیاری از علاقمندان جذابیت خاصی داشته باشد. بوسنیاییها عمدتا افرادی خونسرد، كم‌‌حرف، متعهد، قانونگرا، اهل قناعت، ساده‌زیست، شاد، شیك‌پوش و خوش‌خوراك هستند به‌گونه‌ای كه اكثرا اوقات فراغت خود را به قدم‌زدن طولانی در خیابانهای زیبا و صرف قهوه و شام در رستورانها می‌گذرانند، از رشته‌های ورزشی به شنا و بسكتبال علاقه خاصی دارند و شناكردن در استخر و یا رفتن به كنار دریا در تابستان از برنامه‌های غیرقابل‌چشم‌پوشی زندگی‌ آنها محسوب می‌شود. با این همه، در بوسنی تعداد ورزشگاهها بسیار كم و زمینه تفریح سالم چندان وجود ندارد. متاسفانه مصرف مشروبات الكلی و مواد مخدر و فساد جنسی پس از جنگ در میان برخی اقشار مردم بوسنی رو به افزایش نهاده، چنان‌كه در شهرها كاملا مشهود است. اولویتهای آرمانیِ بخش قابل‌توجهی از جوانان بوسنی كه تحت تاثیر فضای غرب زندگی می‌كنند، به‌ترتیب زن زیبا، شغل خوب و خوش‌گذرانی می‌باشد و از این میان، به خوشگذرانی به‌حدی اهمیت می‌دهند كه حتی اقشار ضعیف جامعه برای تامین این هدف‌ صرفه‌جویی‌های خاصی می‌كنند. با این وجود، دین، اخلاق و سنت در فكر و عمل بسیاری از مردم و به‌ویژه جوانان ـ البته به مراتب مختلف ـ نمایان است؛ چنان‌كه این ویژگی به وجهه تمایز مردم بوسنی از سایر مردم این منطقه تبدیل شده است.

●جایگاه زن و خانواده در بوسنی

در میان خانواده‌های سنتی و مذهبی، اغلب نوعی مردسالاری مشاهده می‌شود و جایگاه خانواده نیز مستحكم‌ است. زنان در آنجا اغلب منفعل و كم‌تحرك هستند؛ حجاب در خوش‌بینانه‌ترین فرض، تنها در میان بیست‌درصد از زنان مسلمان آنجا رواج دارد اما البته تمایل به داشتن حجاب، پس از جنگ، روبه‌رشد بوده است. در میان خانواده‌های غیرسنتیِ غربگرا، جایگاه خانواده ضعیف و تا حدی زن‌سالاری و فرزندسالاری مشاهده می‌شود ولی در‌كل، جایگاه خانواده و زن نسبت به غرب به‌مراتب وضع بهتری دارد. شایان ذكر است كه زنان محجـبه در جامعه بوسنی اغلب با تبعیض حقوقی مواجه می‌شوند و این تبعیض عمدتا به‌هنگام كاریابی و در نحوه اشتغال آنها در ادارات دولتی و موسسات خصوصی مشاهده می‌شود ولذا باید گفت كه انتخاب حجاب در آنجا بدون وجود تفكر و واقع بینی متصور نیست و این خود، ارزش حجاب زنان بوسنیایی را دوچندان كرده است.

●ادبیات و فرهنگ در بوسنی

زبان و ادبیات بوسنیایی: زبان بوسنیایی كه جزو هویت مردم بوسنی قلمداد می‌شود، در گروه زبانهای اسلاوی قرار دارد و جز تفاوت در گویش، با زبان سایر اقوام منطقه چندان تفاوتی ندارد. الفبای آن نیز به دو صورت سرلیك و لاتین می‌باشد. شاید یكی از پیامدهای جهانی‌شدن در بوسنی این باشد كه امروزه مردم دیگر تعصب خاصی نسبت به زبان ملی خود ندارند اما عامه مردم به زبان بوسنیایی و كمی نیز روسی و تركی تكلم می‌كنند و برخی از نخبگان آنها با زبان انگلیسی و طبعا برخی نیز كه در رشته‌های اسلامی تحصیل كرده‌اند در سطحی متوسط با زبان عربی آشنایی دارند. یادگیری زبان دوم در بوسنی بستگی به منافع شخصی افراد و كاربری آن زبان در شغل آنها دارد و لذا علاقه به یادگیری زبان انگلیسی در میان جوانان فوق‌العاده رو‌به‌رشد است و این امر طبعا زمینه نفوذ عمیق فرهنگ غرب در بوسنی را مهیاتر خواهد كرد.

▪كتاب و كتابخوانی: میل به مطالعه در میان بوسنیایی‌ها مانند بسیاری از كشورهای توسعه‌نیافته ، به‌شدت پایین است و كتابخوانی رونق چندانی ندارد. میانگین تیراژ كتاب در بوسنی هزار نسخه و میانگین طول فروش هركتاب بین یك‌ونیم تا دو سال می‌باشد. در این میان، كتابهای رمان در موضوعات عاطفی پرفروش‌تر است. با این‌وجود، با توجه به جمعیت كشور بوسنی و كمیت عناصر نخبه، این میزان تیراژ و طول مدت فروش، قابل‌توجه است.

▪ مطبوعات: وضع مطبوعات علمی ـ تخصصی در بوسنی، با وضعیت كتاب و كتابخوانی شباهت زیادی دارد؛ البته طبعا با میانگین تیراژ كمتر از پنجاه‌درصد تیراژ كتاب ؛ همچنین تعداد مجلات تخصصی ـ علمی در رشته‌های مختلف به‌ویژه علوم انسانی باید گفت تعداد آنها كم و سطح كیفی آنها نیز پایین است. در میان چهار روزنامه اصلی بوسنی، روزنامه «صدای روز»، پرتیراژترین می‌باشد و به لحاظ جهت‌گیری سیاسی، به حزب «اقدام دموكراتیك» (حزب علی‌عزت ‌بگوویچ رئیس‌جمهور فقید بوسنی) وابسته است. مردم بوسنی علت گرایش خود به مطالب آن را، رعایت میانه‌روی در مسائل سیاسی از سوی گردانندگان این روزنامه ذكر می‌كنند. «صدای روز» با نماینده عالی سازمان ملل در بوسنی درگیری دارد كه به‌نظر می‌رسد این مساله در افزایش محبوبیت آن در میان مردم بی‌تاثیر نبوده است.

مجلات عمومی عمدتا به فرهنگ غربی گرایش دارند و ابتذال تصویری و محتوایی در آنها مشهود است. از جمله مجلات پرطرفدار، مجله «زن ۲۱» است كه كاملا از معیارهای غربی پیروی می‌كند و از سوی موسسات اروپایی ـ احتمالا بنیاد صهیونیستی سْرش ـ پشتیبانی می‌شود. همچنین مجله‌ای به‌نام «صف» منتشر می‌شود كه از جهت فكری به طیف وهابیت وابسته می‌باشد و جزء مجلات نسبتا پرتیراژ در حوزه موضوعات مذهبی به شمار می‌رود.

رضا غلامی