آفتاب, استرس, ویتیلیگو

من دختری ۱۸ ساله اهل اهواز هستم که از لکه های سفید رنگ پوستی که روی آرنج دستم از سن ۴ سالگی قابل مشاهده بود رنج می برم بعد از مراجعه به متخصصان پوست و استفاده از ۳ عدد آمپول مخصوص که نامشان را به یاد نمی آورم, لکه های پوستی کوچک شدند اما بعد از ۲ سال لکه ها مجددا در همان ناحیه ایجاد و بزرگ تر شدند

«من دختری ۱۸ ساله اهل اهواز هستم که از لکه‏های سفید رنگ پوستی که روی آرنج دستم از سن ۴ سالگی قابل مشاهده بود رنج می‏برم. بعد از مراجعه به متخصصان پوست و استفاده از ۳ عدد آمپول مخصوص که نامشان را به یاد نمی‏ آورم، لکه‏های پوستی کوچک شدند اما بعد از ۲ سال لکه‏ها مجددا در همان ناحیه ایجاد و بزرگ‌تر شدند. در حال حاضر که به این سن رسیده‏ام و طی یک سال گذشته، لک‏ها در قسمت‏های دیگر همین دستم ظاهر شده‏اند. دوباره به متخصص پوست مراجعه کردم. تشخیص دادند که این حالت بر اثر استرس ناشی از تحصیل و دوران کنکور ایجاد شده است. ۲ دارو برایم تجویز کردند که یکی ترکیبی و دیگری پماد بود اما باز هم نتیجه‏ای نداد و لکه‏ها همچنان در جاهای دیگر در حال ظاهر شدن هستند. لطفا من را برای درمان بیماری‌ام راهنمایی کنید.»

● پرسش ازفوق‌تخصص ایمونولوژی

چگونه به بیماری خودایمنی مبتلا می‌شویم؟

دکتر علیرضا سالک‌مقدم‌

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

بیماری‌های خودایمنی زمانی به وجود می‌آیند که سلول‌های ایمنی یا برخی از واسطه‌های آنها علیه ساختارهای خودی وارد عمل می‏شوند. البته این اتفاق به‌طور معمول نباید رخ بدهد اما تحت شرایط خاص و با مکانیسم‌های ویژه‌ای این مشکل به وجود می‌آید. مکانیسم‌های مختلفی در این خصوص دخالت دارند که یکی از آنها وجود برخی عفونت‌هاست. به عبارتی یکی از علت‌های بروز بیماری‌های خودایمنی، ورود برخی عوامل بیماری‌زا مانند میکروب، ویروس یا حتی سلول‌های خاصی است که با تکثیر زیاد خود در بدن، موادی تولید می‏کنند که دارای ساختارهای مشابه و مشترک با ساختارهای بدن انسان هستند.

در حالت عادی سیستم دفاعی بدن بر ضد عوامل خودی پادزهر نمی‏سازد اما گاهی شرایطی فراهم می‏شود که وقتی یک یا هر عامل بیماری‌زای دیگری وارد بدن می‏شود سیستم دفاعی بدن علاوه بر اینکه بر ضد این عوامل وارد عمل می‏شود بر ضد خودش هم پادزهر تولید می‏کند و باعث بروز برخی بیماری‏ها می‏شود که به آنها بیماری‏های خودایمنی می‏گویند.

علت دیگر بروز بیماری‌های خودایمنی وجود برخی ساختارهای پنهان در بدن است. اگر این ساختارهای پنهان تحت شرایطی مثل ضربه یا استرس-از هر نوعی که باشد- از حالت پنهان خارج و آشکار شوند در دسترس سلول‌های ایمنی قرار می‌گیرند و سلول‌های ایمنی علیه آنها وارد عمل می‌شوند. برای مثال در چشم، گوش یا بیضه ساختارهایی وجود دارند که دارای سد عروقی هستند و سلول‌های ایمنی نمی‌توانند به این ساختارها دسترسی داشته باشند یا بر ضد آنها عمل کنند اما وقتی ضربه‌ای به بدن وارد می‌شود، ممکن است سد عروق آسیب ببیند و ساختارهای پنهان آزاد شوند. در نتیجه سیستم ایمنی بدن آنها را به عنوان برخی عوامل غیرخودی می‌شناسد و بر ضد آنها وارد عمل می‌شود و بیماری‌های خودایمنی ظاهر می‌شوند.

البته مکانیسم‌های متعدد دیگری هم وجود دارند که به اشکال مختلفی عمل می‌کنند و باعث ایجاد این بیماری‌ها می‌شوند. حال باید دید چه اتفاقی رخ می‌دهد که این روند شروع به فعالیت می‌کند. استرس‌ها نقش مهمی در این زمینه دارند. استرس‌‌ها می‌توانند روانی، فیزیکی مثل گرما، نور و اشعه فرابنفش که در مورد این خانم صدق می‌کند، شیمیایی مثل تاثیر مواد شوینده روی پوست بدن، مکانیکی مانند ضربه‌ها و بیولوژیکی باشند.

این عوامل می‌توانند به عنوان علت‌های اولیه، مکانیسم‌هایی که در موردشان توضیح داده شد را راه بیندازند و در نهایت باعث تولید برخی مواد یا سلول‌های حساس نسبت به ساختارهای خودی بدن شوند. سلول‌های خودی در اثر این مواد یا تخریب و فلج می‌شوند یا از فعالیت باز می‌مانند. مثلا در مورد این خانم سیستم ایمنی بدن بر ضد سلول‌های رنگساز پوست یا ضدآنزیم‌هایی که تیروزین را به ملانین تبدیل می‌کنند، وارد عمل شده است. در نتیجه ماده رنگی پوست دیگر ساخته نمی‌شود و قسمت‌هایی از پوست، رنگ خود را از دست می‌دهند بنابراین هم استرس‌های روانی و هم استرس‌های فیزیکی مثل گرما و نور که در مناطق جنوبی کشور زیادند در این خانم باعث بروز این مساله شده است.

اگر استرس‌ها رفع شود -با درمان یا بدون آن -ممکن است این بیماری به خودی خود بهبود یابد اما در درصد بسیار کمی از افراد، بیماری ادامه پیدا می‌کند به نحوی که لکه‌های سفیدی به‌تدریج تمام پوست را درگیر می‌کنند و بعد از چند سال پوست بدن به کلی سفید می‌شود. بعضی از افراد هم در حالت بینابینی قرار می‌گیرند. این خانم باید تحت‌نظر متخصص پوست باشند تا از داروهای موردنیاز برای درمان استفاده کنند و تا حد ممکن استرس‌هایشان را کاهش دهند و کمتر در معرض نورآفتاب و گرما قرار بگیرند تا به تدریج مشکلشان رفع شود.

● پرسش از روان‌شناس

دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

استرس چگونه بیمارمان می‌کند؟

نظریه‌ای در روا‌ن‌شناسی وجود دارد به نام «نظریه عضوی یا ارگانی». طبق این نظریه هنگامی که فرد تحت استرس‌های بیش از اندازه قرار می‌گیرد، عضو ضعیف بدنش با آن مشکل درگیر می‌شود. مثلا اگر عضو ضعیف بدن قلب باشد احتمال اینکه فرد دچار مشکلات قلبی شود زیاد است و اگر عضو ضعیف بدن، پوست باشد احتمال اینکه به مشکلات پوستی مبتلا شود افزایش می‌یابد بنابراین این‌طور نیست که استرس باعث به وجود آمدن مشکل پوستی ‌شود بلکه فرد زمینه ابتلا را دارد و استرس، بیماری را آغاز می‌کند و شدت می‌بخشد. درحالی که اگر استرسی وجود نداشته باشد، قطعا این مشکل عضوی هم به وجود نخواهد آمد؛ مثل فردی که یک ظرف بنزین در دست دارد تا زمانی که جرقه‌ای وجود نداشته باشد خطر آتش‌سوزی او را تهدید نخواهد کرد. استرس نقش جرقه و آتشی را دارد که ظرف بنزین را شعله‌ور می‏کند.

معمولا کسانی که به شدت نسبت به دنیای پیرامون خود حساس هستند، افراد زودرنج، کسانی که زیاد خودشان را با دیگران مقایسه می‌کنند و احساس محرومیت‌ها و ناکامی‌های زیادی دارند، افرادی که در کانون خانواده‌شان تعارض‌های متعددی وجود دارد و در عین حال امید چندانی به آینده ندارند، بیشتر دچار این‌گونه مشکلات می‌شوند. حداقل توصیه‌ای که به این افراد می‌توان داشت این است که به موهبت‌های زیادی که در زندگی دارید دقت و توجه بیشتری داشته باشید و آنها را بزرگ‌نمایی کنید، نسبت به دنیای اطراف خود بی‌تفاوت نباشید، ارتباط‌های خوب و مناسب اجتماعی بیشتری برقرار کنید، سعی کنید با فعالیت‌های اجتماعی به خصوص فعالیت‌های ورزشی که به صورت گروهی انجام می‌شود مثل شرکت در یک باشگاه یا تیم ورزشی، روحیه جمع‌گرایی را در خودتان تقویت کنید زیرا این افراد به خصوص دخترخانم‌ها عمدتا دچار یک حالت دوری‌گزینی می‌شوند که در نهایت مشکلات آنها را تشدید خواهد کرد. از هر آنچه که اضطراب‌هایتان را بیشتر می‌کند دوری کنید و به آنها فکر نکنید چون معمولا یک وسواس فکری هم در رابطه با مشکلات پیش‌رو ایجاد خواهد شد که خود این وسواس فکری می‌تواند به حساسیت فرد دامن بزند و آن را شدت ببخشد. از سوی دیگر توکل به خدا و دعاکردن در مورد خود و دیگران را فراموش نکنید که قطعا به شما آرامش خواهد داد. این خواننده عزیز «سلامت» هم با یک برنامه‌ریزی مناسب و کم‌کردن استرس تحصیلی و امیدداشتن به توانمندی‌های خود، می‌تواند بر استرس ناشی از کنکور هم غلبه کند.

● پرسش از متخصص پوست

درمان لک و پیس چیست؟

دکتر ناصر عمادی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

این خانم اهوازی به لک‏وپیس یا ویتیلیگو به معنای ضعیف‌شدن یا از بین رفتن رنگدانه‌های پوست و در نتیجه سفید شدن پوست در همان منطقه مبتلا هستند. علت این بیماری، بیشتر ژنتیکی است اما عواملی این بیماری را تشدید می‌کنند پس در قدم اول درمان، باید ضمن استفاده از محلول‏های موضعی روش‌هایی را به کار ببریم که کمک کند بیماری تثبیت نشود. مثلا اگر ضربه‌ای به پوست افراد مبتلا به ویتیلیگو وارد شود یا با آب، روغن یا هر ماده یا وسیله داغی دچار سوختگی شوند پوستشان بلافاصله در همان نقطه سفید می‌شود. به همین دلیل این بیماران باید مراقب پوستشان باشند تا آسیب نبینند و دچار ضایعه‌های جدید نشوند.

قدم دوم درمان، استفاده از نوردرمانی است. گاهی اوقات بیماران اذعان می‌کنند که از داروها و محلول‌های موضعی استفاده کرده‌اند اما مصرف آنها موثر نبوده است. برای درمان این افراد، می‌توان از نوردرمانی بهره گرفت. در این روش، هفته‌ای ۲ تا ۳ بار نورمصنوعی به پوست بیمار تابیده می‌شود تا آن را وادار به ساختن رنگدانه کند.

قدم سوم درمان استفاده از داروی خوراکی متوکسالن است. فرد باید بعد از مصرف این دارو پوستش را در معرض نور مصنوعی فرابنفش قرار دهد.

مرحله چهارم درمان هم استفاده از لیزر اگزایمر است.

اما کنترل استرس از درمان‌هایی که به آنها اشاره شد مهم‌تر است. استرس، باعث تشدید بیماری می‌شود بنابراین توصیه می‌کنم ضمن اینکه تحت‌درمان بیماری پوستی قرار می‌گیرید، استرس‌ها و اضطراب‌هایتان را با مشورت با یک روان‌شناس کنترل کنید.

● پرسش از متخصص پوست

دکتر حسین طباطبایی

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

علل و راه‌حل لک‌وپیس چیست؟

خیلی از افراد کنکور می‌دهند، خیلی‏ها استرس دارند، خیلی‏ها مشکل اعصاب و روان پیدا می‌کنند ولی همه آنها دچار بیماری لک‏وپیس نمی‌شوند. بیماری این خانم به فارسی لک‏وپیس، به عربی برص و در پزشکی ویتیلیگو نام دارد. لک‏وپیس، یک بیماری پوستی است که می‌تواند در هر سنی از کودکی تا پیری ظاهر شود. بیماری این خانم هم از کودکی ظاهر شده است. هر چه بیماری از سن پایین‌تری شروع شود بدتر است و به درمان سخت‌تر جواب می‌‌دهد. حدود ۱ تا ۲ درصد مردم در دنیا به این بیماری مبتلا می‌شوند. بیماری برص یا لک‏وپیس عامل میکروبی ندارد بنابراین باعث سرایت به دیگران نمی‌شود و هیچ ارتباطی هم به تغذیه و رعایت بهداشت و مسائل اینچنینی ندارد.

● ریشه بیماری

لک‏وپیس یک بیماری اتوایمیون یا خودایمنی است یعنی بدن به جای آنکه علیه عوامل بیماری‌زا که به بدن حمله می‌کنند پادزهر‌ بسازد دچار اشتباه می‌شود و علیه برخی عوامل در بدن پادزهر می‌سازد. مثلا اگر علیه رنگدانه پوست پادزهر‌ بسازد، بیماری ویتیلیگو را ایجاد می‌کند و اگر علیه موهای بدن پادزهر بسازد، باعث ریزش منطقه‌ای موها می‌شود و فرد را به بیماری آلوپسی‌آره‌آتا مبتلا می‌کند. این اتفاق می‌تواند برای سایر قسمت‌های بدن هم رخ دهد و متناسب با آن، بیماری‌های مختلفی ایجاد کند. استرس‌های عصبی می‌تواند این حالت را بدتر کند اما نقشی در ایجاد آن ندارد. برای ایجاد بیماری ویتیلیگو یک زمینه ارثی و ژنتیکی لازم است. البته ژن این بیماری غالب نیست یعنی اگر پدر یا مادری به این بیماری مبتلا باشند همه فرزندانشان به آن مبتلا نمی‌شوند. در تحقیقاتی که روی بیماران ویتیلیگو انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند که بعضی از افراد همخون فرد مبتلا به ویتیلیگو مثل پسردایی، دخترعمه، پسرخاله و... هم ممکن است در برخی قسمت‌های بدنشان به این بیماری مبتلا شده باشند. به عبارتی، این حالت ژنی است که در بعضی از افراد فامیل بروز می‌کند.

● راهکارهای درمانی

لک‏وپیس یک بیماری سخت‌درمان و در عین حال، بی‌خطر است و بیماران را بیشتر از نظر ظاهر آزار می‌دهد. استفاده از کرم‌های کورتون‌دار مانند کلوبتازول که در کرم ساختنی از آن استفاده شده یا آمپول‌های کورتونی که در گذشته برای این خانم تزریق شده می‌توانند به‌طور موقت روی دفاع بدن تاثیر بگذارند و پادزهرهایی را که به اشتباه ساخته می‌شود، خنثی کنند در نتیجه فرد احساس می‌کند بهتر شده ولی بعد از آنکه اثر داروها از بین می‌رود، گاهی مجددا قضیه خودایمنی بدن برمی‌گردد. گاهی اوقات که زمان آن مشخص نیست به همان دلیلی که خودایمنی اتفاق می‌افتد یک تنظیم ایمنی پیش می‌آید و بیماری خودبه‌خود و بدون استفاده از هیچ دارویی بهبود پیدا می‌کند. این بیماری می‌تواند با درمان‌هایی که در حال حاضر موجود است و به‏خصوص با داروی کوبا کنترل شود. داروی کوبا، ترکیبی از متوکسالن و آفتاب است به این شکل که داروی متوکسالن به قسمت‌های سفید شده پوست زده می‌شود و سپس فرد در معرض آفتاب طبیعی یا در دستگاهی که آفتاب مصنوعی می‌سازد، قرار می‌گیرد. این کار پوست را تحریک می‌کند تا رنگدانه بسازد. هر چه قطر ضایعه کوچک‌تر باشد بهتر درمان می‌شود ولی هر چه قطر ضایعه وسیع‌تر باشد درمان آن مشکل‌تر خواهد بود. اگر بیمار با شروع بیماری و در ۳-۲ ماه اول به پزشک مراجعه کند بهتر درمان می‌شود زیرا سلول رنگساز پوست، کاملا از بین نرفته است اما اگر لک‏وپیس قدیمی و مربوط به سال‌های گذشته باشد به دلیل مرگ سلول‌های رنگساز، درمان سخت‌تری دارد. در این صورت می‌توان از پوست سالم اطراف منطقه سفید شده یا مناطقی که مو دارد استفاده کرد. به این شکل که وقتی روی منطقه سفیدشده دارو زده می‌شود، حاشیه بین پوست سالم و پوست سفید شده، رنگ اضافه می‌سازد و به نظر می‌رسد حاشیه‌ها تیره شده‌اند. این رنگ اضافه به‌تدریج به منطقه سفید وارد می‌شود و رنگ پوست را طبیعی‌تر می‌کند. در مناطقی هم که مو وجود دارد با کمک دارو از رنگدانه مو کمک می‌گیریم تا بتواند پوست سفید شده همان قسمت را ترمیم کند.

● چه قسمت‏هایی درمان نمی‏شوند؟

قسمت‌هایی از پوست بدن مثل مچ‌دست، نوک انگشتان دست و پا، ناحیه تناسلی، نوک‌بینی و دور چشم‏ها به هیچ‌وجه به درمان جواب نمی‌دهند. این قسمت‌ها عمدتا انتهاهای بدن هستند و عروق در این قسمت‌ها تمام می‌شود و چون قسمت سفید شده کاملا در انتها قرار گرفته است درمان آن بسیار مشکل است. با این حال همین قسمت‌ها هم اگر هر چه زودتر درمان شوند بهتر است. به این خانم توصیه می‌کنم به پزشک متخصص پوست مراجعه کند و از پزشک فرم بیماری‌ و اینکه آیا به درمان جواب می‌دهد یا خیر را بپرسد. گاهی اوقات ما به بیمارانمان دارو می‌دهیم تا بیماری را کنترل و از گسترش آن جلوگیری کند، بنابراین بیماران باید مدام تحت نظر پزشکشان باشند و از داروها استفاده کنند. در مواردی دیده شده که لک‏وپیس با یک بیماری داخلی همراه بوده است. مثلا لک‏وپیس می‌تواند در افرادی که به کم‌کاری تیرویید یا هر بیماری خودایمنی دیگر مبتلا هستند هم ظاهر شود، بنابراین درمان کم‌کاری تیرویید یا سایر بیماری‌های خودایمنی می‌تواند در درمان لک‏وپیس هم موثر باشد.

مریم منصوری

«میزگردزیبایی» درباره مشکل پوستی یکی از خوانندگان «سلامت» با حضور

دکتر حسین طباطبایی متخصص پوست دکتر علیرضا سالک‌مقدم‌ فوق‌تخصص ایمونولوژی

دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم روان‌شناس