توریسم روستایی و عشایری

عشایر ایران, اقوامی هستند كه در گذر از قرن ها زندگی دسته جمعی, به شیوه ای زیبا و باورنكردنی, ساختار فرهنگی و اجتماعی خود را حفظ كرده و در عصر تكنولوژی, عنوان دیدنی ترین جاذبه را به خود اختصاص داده اند

امروزه به وضوح تغییر در نوع زندگی بشری را می بینیم؛ جابه جایی سنت و مدرنیته، زندگی پرشتابی را پدید آورده و ما را از هم آغوشی با طبیعت، دور نگه داشته است.

اما در عصر ماشین و دود و ترافیك، در دوره ندیدن طلوع و غروب خورشید، در زمانی كه عقربه های ساعت ازبیان آن عاجز شده اند، هنوز هم شاد زیستن و با طبیعت زندگی كردن، در گوشه هایی از این كره خاكی یافت می شود.

هستند مردمانی كه به طلوع خورشید سلام می گویند و با غروب آن، آرام و آسوده از موهبت خواب، بهره مند می شوند.هستند مكان هایی كه در آن ها، شش ها اجازه تنفس سالم دارند و گوش ها، به نغمه ای غیر از صدای ناهنجار ماشین ها و بوق های ممتد، گوش می دهند.

● گردشگری روستایی و عشایری

در مباحث گردشگری، جذابیت های منحصربفردی در صحنه های رقابت های بین المللی وجود دارد كه برگ برنده كشورهای رقیب محسوب می شود، منظری كه از دریچه آن می توان به بخشی از اهداف اقتصادی، فرهنگی و یا حتی سیاسی به آسانی دست یافت.

در این راستا، گردشگری روستایی و عشایری، كلید طلایی كشورهایی به حساب می آید كه در بازار مدرنیته و عصر كامپیوتر، به جای زندگی مجازی، زندگی طبیعی را در معرض دید همگان قرار می دهند.

توریسم روستایی ـ عشایری در ایران مبحث تازه ای است كه همچون هر پدیده جدید دیگری با حواشی بسیار همراه بوده و گفت وگوهای پردامنه ای را در یكی دو سال اخیر سبب گشته است.

توجه اساسی به این امر، در واقع ادامه تكمیلی سیاست های دولت در طرح ساماندهی عشایر و رسیدگی به وضع معیشتی روستاییان است كه از مباحث اصلی برنامه چهارم توسعه به شمار می آید.

البته رسیدگی به مسائل عشایر به طور اخص برعهده سازمان امور عشایر نهاده شده و این سازمان با در دست گرفتن كارهای خدماتی و عمرانی، وظیفه زنده نگهداشتن فرهنگ غنی عشایر را به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سپرده است.

محور فعالیت های سازمان میراث فرهنگی نیز در این بخش، توسعه توریسم روستایی و عشایری است، به طوری كه كارشناسان این سازمان، امیدوار هستند تا با واسطه آن، بتوانند افزون بر معرفی جاذبه ها، ارزش والا و تاریخ فرهنگی ایران را به جهانیان نشان دهند و حال و هوای تازه ای نیز به زندگی صادقانه و تحسین برانگیز این دسته از هموطنان ایرانی مان عطا كنند.

«گردشگری روستایی و عشایری پیش درآمد توسعه صنعت گردشگری تلقی می شود»

در نخستین همایش توسعه گردشگری روستایی و عشایری كه در اوایل اسفندماه ۸۵ در تهران برگزار شد، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم از حمایت مسئولان برای استفاده از پتانسیل ها و ظرفیت های بی شمار مناطق عشایری و روستایی سخن می گوید و تأكید می كند: «با توسعه گردشگری روستایی، ثروت ها به طور مستقیم به منازل روستائیان می رود و با این شرایط، چیزی به نام مهاجرت از روستاها به شهرها، دیگر وجود نخواهد داشت».

معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز با بیان این مطلب، اظهار داشت: «سهم ایران از برنامه جهانی گردشگری در افق سال ،۱۴۰۴ جذب ۱‎/۵ درصد گردشگر بین المللی یعنی حداقل ۲۰ میلیون نفر است كه درآمد ناشی از گردشگری در سطح جهانی برای ایران، حدود ۲۵ میلیارد دلار پیش بینی شده كه برای رسیدن به این سهم باید همگی دستگاه های اجرایی در توسعه صنعت گردشگری، همكاری های لازم را داشته باشند و نقش آفرینی كنند».

بر طبق اظهارات محمدشریف ملك زاده، توسعه گردشگری روستایی و عشایری، عامل مهمی درنجات روستاها، اشتغال و كارآفرینی، ایجاد شغل مكمل در كنار بیكاری های فصلی روستائیان، شناساندن میراث ملی در مناطق روستایی و عشایری است، بطوری كه وی تأكید می كند «سرفصل توسعه گردشگری، نگاه ملی به گردشگری روستایی و عشایری است».

● كلیدهای طلایی برای ایران ما

تنوع نژادی، ادیان گوناگون، گویش های متفاوت، جشن ها و بازی های محلی، مراسم آئینی و مذهبی، تنوع غذایی در كنار پوشش های رنگارنگ بومی، همه و همه تجلی فرهنگ چند هزار ساله ایرانی به شمار می روند، فرهنگی كه می تواند سهم شایسته ای از صنعت جهانی گردشگری را به ما اختصاص دهد. اما به واقع ما برای بهره وری از این كلیدهای طلایی چه برنامه ریزی هایی كرده ایم؟ «از سال ۸۳ كه طرح توریسم روستایی و عشایری كلید خورد تا حال، در ۱۹۰ روستا، كارهای مطالعاتی انجام شده است».

این سخن علی محمد نمازی، دبیر كمیته توریسم روستایی وعشایری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. وی در مورد طرح مطالعاتی روستاهای هدف، این چنین ادامه می دهد: «از مجموع ۳۷۵ روستای هدف گردشگری در سال گذشته، طرح مطالعاتی ۴۰ روستا به پایان رسید. البته به طور كلی ۱۷ برنامه خاص برای سال ۸۶ در نظر گرفته ایم كه پیگیری طرح های مطالعاتی ۵۰ روستای هدف گردشگری دیگر هم، یكی از این برنامه هاست».

● طرح هایی برای سال ۸۶

«برگزاری همایش در زمینه گردشگری روستایی ـ عشایری، برپایی نمایشگاه ویژه به صورت متمركز در نمایشگاه بین المللی تهران، آموزش مبانی گردشگری روستایی به دهیاران، تهیه طرح جامع گردشگری روستایی و عشایری، پیگیری طرح های مطالعاتی در ۵۰ روستای هدف، چاپ كتاب توریسم روستایی و عشایری تا آخر مردادماه ،۸۶ هماهنگی با دفاتر خدمات گردشگری و راهنمایان تور برای جذب توریست روستایی و عشایری، برگزاری نشست های روستایی با دهیاران، جلب همكاری و ساماندهی دستگاه های دولتی، برگزاری جلسات كمیته راهبردی، بازدید از روستاهای هدف، برنامه ریزی های زیرساختی برای ایجاد كمپینگ های عشایری در ۵ استان (اصفهان، فارس، اردبیل، چهارمحال و بختیاری و آذربایجان شرقی)، ادامه طرح ارزشیابی از كار دهیاران در زمینه جذب گردشگر، استانداردسازی در بحث گردشگری روستایی ـ عشایری، جذب بخش خصوصی در زمینه این توریسم و...، ۱۷ طرح و برنامه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در حوزه توریسم روستایی و عشایری برای سال ۸۶ است».

علی محمد نمازی در ادامه صحبت های مطرح شده در مورد میزان اعتبارات سازمانی و دولتی برای اجرای این طرح ها چنین می گوید: «سال گذشته، میزان ۹۰۰ میلیون تومان برای انجام طرح های مطالعاتی ۴۰ روستای هدف، اعتبارات داشتیم. یك اعتبار ۹۰ میلیونی هم برای چاپ كتاب و میزان ۷۰ میلیون هم برای برگزاری همایش ها صرف شد. برای سال ۸۶ هم، یك میلیارد تومان اعتبار برای طرح های مطالعاتی آن ۵۰ روستای هدف در نظر گرفته شده است. البته در سال گذشته از اعتبارات بنیاد مسكن، دهیاری ها و بعضی سازمان های مربوطه نیز در طرح های روستایی و عشایری، استفاده شد».

● كوچ، میراثی معنوی

عشایر ایران، اقوامی هستند كه در گذر از قرن ها زندگی دسته جمعی، به شیوه ای زیبا و باورنكردنی، ساختار فرهنگی و اجتماعی خود را حفظ كرده و در عصر تكنولوژی، عنوان دیدنی ترین جاذبه را به خود اختصاص داده اند.كوچ عشایر، به طور قطع یكی از زیباترین جاذبه های گردشگری ایران محسوب می شود، جاذبه ای خاص كه با برنامه ریزی اصولی، می تواند سهم عمده ای از درآمد گردشگری را به خود اختصاص دهد.

دبیر كمیته توریسم روستایی و عشایری در مورد جذب گردشگر برای بازدید از این میراث معنوی چنین اظهار می دارد كه «بعضی از گردشگران خارجی بویژه اروپایی، علاقه مند به آشنایی با فرهنگ كوچ و عشایر هستند. البته كوچ عشایر ایران از زمانی كه ایل قشقایی از فارس و عشایر چهارمحال و بختیاری از خوزستان حركت می كنند، آغاز می شود؛ پروسه ای كه نیازمند برنامه ریزی های ظریف است.

امسال هم مانند سال های قبل، جشنواره كوچ عشایر را در نیمه دوم اردیبهشت برگزار خواهیم كرد. قصد داریم با همكاری دفاتر فعال در زمینه طبیعت گردی و با شرایط خاص، تسهیلات ورود و خروج گردشگران خارجی را مهیا سازیم. با كمك بخش خصوصی و با تأسیس كمپینگ های چادری در كنار عشایر و استفاده از صنایع دستی، محصولات كشاورزی، غذاهای بومی ـ محلی و مراسم خاص آنها، هم اقتصاد عشایر را بهبود دهیم و هم با جذب گردشگران داخلی و خارجی، این جاذبه را به جهانیان معرفی كنیم».

● توجه كنیم كه...

آنچه كه برای استفاده از ظرفیت های بالقوه و پتانسیل های موجود در روستاها و مناطق عشایری از درجه اهمیت بالایی برخوردار است، به طور قطع برنامه هایی منطبق با دانش مردم شناسی، جامعه شناسی ایلات و عشایر، امور رفاهی اجتماعی و مدیریت جهانگردی است، چرا كه هركدام از این علوم از زاویه ای به مبحث گردشگری روستایی و عشایری توجه دارند.

دانش مردم شناسی به بررسی آداب و رسوم، اعتقادات و باورها و در مجموع فرهنگ مردم توجه دارد، جامعه شناسی به بررسی انواع مختلف ایلات و عشایر و نظام تعاملی میان آنها می پردازد و رشته برنامه ریزی و رفاه اجتماعی نیز با جهت گیری برنامه ریزی به ایجاد سیستم رفاهی برای خانواده های عشایری و روستایی، اقدام می نماید و در گام آخر، دانش مدیریت جهانگردی با ایجاد یك نظام تعادلی میان برآیند نتایج استخراجی همه این علوم، به یك نتیجه گیری كلی و یك برنامه ریزی جامع برای جلب و جذب گردشگر خواهد رسید.

تنها باید به خاطر داشته باشیم كه ما باید، با احترام به ارزش های قومی و منطقه ای اقوام مختلف، زیرساخت های لازم برای جذب و جلب گردشگر را فراهم سازیم و با تبلیغات متنوع در عرصه های ملی و بین المللی، این عامل بالقوه را به ایرانیان و جهانیان معرفی نماییم، چرا كه به گفته معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، در روستاها و مناطق عشایری، سنت ها، آئین ها و همچنین آداب و رسوم، درخشان تر از مناطق دیگر است و در این جاست كه ابعاد عظمت فرهنگی ایران، جلوه گر می شود.

سارا طالبی زاده