حضور پر رنگ حماس

نخستین انتخابات عمومی شورای قانونگذاری فلسطین در ۲۰ ژانویه ۱۹۹۶م برگزار شد, این انتخابات كه در ۱۶ حوزه انتخاباتی, چند نمایندگی شامل شرق بیت المقدس برگزار شد, با استقبال گسترده فلسطینیان روبه رو شد و حدود ۷۵درصد از تقریباً یك میلیون افراد واجد شرایط رأی در انتخابات شركت كردند

نخستین انتخابات عمومی شورای قانونگذاری فلسطین در ۲۰ ژانویه ۱۹۹۶م برگزار شد، این انتخابات كه در ۱۶ حوزه انتخاباتی، چند نمایندگی- شامل شرق بیت المقدس- برگزار شد، با استقبال گسترده فلسطینیان روبه رو شد و حدود ۷۵درصد از تقریباً یك میلیون افراد واجد شرایط رأی در انتخابات شركت كردند.در این انتخابات جنبش فتح بیشترین كرسی ها را از آن خود كرد.

گروه های اسلامگرای فلسطین نظیر جنبش حماس و جهاد اسلامی، از همان ابتدا این انتخابات را تحریم كرده بودند. از منظر حماس برگزاری انتخابات به نیروی سازمان فتح ابزاری سیاسی برای تثبیت قدرت عرفات می داد. اسلامگرایان نگران بودند كه تشكیل یك حزب سیاسی باید تحت حكومت تشكیلات خودگران و رژیم اسرائیل انجام شود، در نتیجه حماس طی بیانیه ای در نوامبر سال ۱۹۹۵ اعلام كرد كه انتخابات مجلس قانونگذاری را تحریم خواهد نمود. از آنجا كه این انتخابات در سایه قرارداد اسلو قرار داشت، این موضع گیری حماس دور از انتظار نبود، زیرا براساس قرارداد اسلو كه میان تشكیلات خودگردان فلسطین و اسرائیل بسته شده بود، اسرائیل می بایست صلاحیت نامزدهای شورای قانونگذاری فلسطین را تأیید كند و حتی می توانست مصوبات این شورا را وتو كند.

گروه های فلسطینی دیگر چون جبهه خلق و جبهه دموكراتیك برای آزادی فلسطین نیز این انتخابات را تحریم كردند، اما علی رغم این تحریم ها بسیاری از اعضای این گروه ها در انتخابات شركت كردند و به لیست گروه های سیاسی مختلف رأی دادند.

عواملی كه باعث شده بود تا فلسطینیان در اولین دوره انتخابات در ژانویه سال ۹۶میلادی به طور گسترده ای شركت جویند؛ علاقه مندی شان به اعمال حق قانونی خود از طریق برگزاری انتخابات آزاد و دموكراتیك بود. آنها انتخابات را به عنوان ابزاری برای ایجاد تغییرات لازم به منظور پایان دادن به مشكلاتی كه وبال گردن تشكیلات فلسطینی شده بود و مقابله با فساد تلقی می كردند. از سوی دیگر فلسطینی ها می خواستند با شركت در اولین انتخابات ملی نام خود را به عنوان یك فلسطینی به ثبت برسانند تا بتوانند در سرزمینشان باقی بمانند.

با این وجود مجلس قانونگذاری فلسطین یك نقش حاشیه ای در امور جاری فلسطینیان داشت و به دلایلی ناكام ماند زیرا وظایف این شورا به طور شفاف تعریف نشده بود و رویه دولت خودگردان و رئیس آن یاسرعرفات بیانگر این حقیقت بود كه ارزشمندی شیوه های دموكراتیك تصمیم گیری در شورای قانونگذاری در مقابل ملاحظات به اصطلاح مهم تر عرفات بی اهمیت است.

همچنین شورای قانونگذاری به دلیل ویژگی های شخصیتی مسلط و فرهمند (كاریزماتیك) عرفات و منابع مشروعیت چندگانه او از اعمال اختیارات خویش باز ماند و امید فلسطینیان به این شورا را به یأس مبدل ساخت.

●حضور پررنگ حماس

امروزه بار دیگر دور تازه انتخابات مجلس قانونگذاری فلسطین در رسانه های مختلف انعكاس یافته است و فلسطینی ها شاهد انتخابات جدیدی در سرزمین های اشغالی هستند، جنبش حماس نیز برخلاف انتخابات مرحله قبل شورای قانونگذاری كه آن را تحریم نموده بود اعلام كرده است كه به طور گسترده ای در این انتخابات شركت خواهد كرد. یكی از دلایل حضور حماس در این انتخابات سقوط قرارداد اسلو از منظر این جنبش است. محمود الزهار، یكی از رهبران این جنبش در مصاحبه با روزنامه اسرائیلی ها آرتص اعلام كرد كه معاهده اسلو به یك نقطه صفر بزرگ رسیده است، همه چیز تغییر كرده و شرایط برای حضور حماس در انتخابات مهیا شده است، قوانین انتخاباتی تغییر یافته و برخی از اراضی فلسطینی (نوار غزه) آزاد شده است و توافقنامه اسلو با طرح نقشه راه و انتفاضه پایان یافته است.

حماس در پاسخ به انتقاد كسانی كه ورود این جنبش به پارلمان را یك نوع فرصت طلبی سیاسی می دانند، به ویژه پس از این كه حماس در سال ۱۹۹۶ به علت این كه اسلو مرجع نهادهای تشكیلات خودگردان بود وارد آنجا نشد پاسخ داد كه تصمیم حماس در آن زمان تصمیم سیاسی محض بوده است زیرا حماس متوجه شد كه هدف از این انتخابات پیشبرد طرح خطرناكی تحت عنوان تشكیلات خودگردان است، حماس براین باور بود كه مجلس قانونگذاری به خصوص برای اجرای خواسته ها و امیال تشكیلات سیاسی حاكم تأسیس شده است، به ویژه این كه بیشتر مقامات جنبش فتح یعنی حزب حاكم از طریق این مجلس حمایت لازم را برای طرح ها و برنامه های سازش كارانه خود فراهم می آوردند، بنابر این ورود حماس به این پارلمان در آن زمان به معنای پذیرش و مشروعیت توافقنامه اسلو و اجرای بندهای آن و شناسایی رژیم اشغالگر قدس و الحاق دو سوم سرزمین فلسطین به دشمن به شمار می آمد.

با آغاز سال ۲۰۰۴ میلادی حماس تصمیم گرفت وارد فاز مبارزه سیاسی شود، در همین راستا در انتخابات شهرداری ها و شوراهای محلی شهرهای فلسطین شركت جست.

حماس در این مقطع خود را برای دو نوع مبارزه آماده می ساخت كه مكمل یكدیگر بودند، یكی مبارزه و نبرد مسلحانه علیه اشغالگران كه از دید حماس یك مبارزه استراتژیكی بود و دیگری مبارزه سیاسی از طریق شركت در انتخابات. حماس همواره تأكید كرده است كه مبارزه سیاسی این جنبش جهت برقراری دموكراسی و مشاركت همه جانبه مردم و گروه های فلسطینی برای مبارزه با فساد و جلوگیری از یكه تازی و انجام اصلاحات صورت می پذیرد.

از سوی دیگر، تصمیم حماس برای ورود به مجلس قانونگذاری فلسطین به آسانی و سادگی اتخاذ نشد، بلكه تصمیم دشواری بود و بررسی آن ماه ها به طول انجامید. در واقع، حماس پس از اطمینان از یك سری مسایل مهم به این امر تن در داد؛ اطمینان از اینكه ورود به پارلمان نظر اكثریت نهادها، رهبران بلندپایه و فرماندهان حماس باشد، همچنین اطمینان از اینكه تصمیماتی كه حماس اتخاذ می كند به زیان برنامه ها و سیاست های مبارزاتی اش نباشد و اطمینان از این كه تصمیمات هرگز در چارچوب پیمان فاجعه بار اسلو نباشد. مهم تر از همه این كه حماس می دید اگر همچنان به تشكیلات خودگردان مجال دهد كه مثل سابق مسأله فلسطین بازیچه اش باشد و مجلس به حاشیه رانده شود آن وقت عمق فاجعه بیشتر خواهد شد، زیرا حماس معتقد است زمانی كه در انتخابات مجلس قانونگذاری در سال ۱۹۹۶م شركت نكرده قرارداد اسلو مسأله فلسطین را نادیده گرفت.

جنبش حماس پس از عقب نشینی اسرائیل از نوار غزه در سال گذشته میلادی برای مشاركت در مبارزات سیاسی شعار «شریك در خون، شریك در تصمیم گیری» را مطرح ساخت. «خالد مشعل» از رهبران حماس در مصاحبه با روزنامه الشرق الاوسط در تاریخ ۷ اكتبر ۲۰۰۴ (۱۶ مهرماه ۱۳۸۳) اظهار داشت؛ جنبش حماس با توجه به حضور آشكار خود در نوار غزه، با شعار «شریك در خون و شریك در تصمیم گیری» با مرحله ما بعد غزه تعامل می كند. او اعلام كرد كه حماس بیشتر پافشاری بر مشاركت در مرجعیت تصمیم گیری سیاسی دارد تا به دست آوردن وزارتخانه ها. رهبران حماس معتقدند از آنجا كه حماس بیشترین صدمات را به خاطر انتخاب گزینه مقاومت توسط اسرائیل تحمل كرده اند و در این راه شهدای زیادی و از جمله رهبران بلندپایه خود را تقدیم ملت فلسطین كرده اند، پس این حق را دارند كه در نهادهای تصمیم گیری سهمی داشته باشند. «خالد مشعل» در مصاحبه دیگری با روزنامه الحیات در تاریخ ۲۸ ژوئیه ۲۰۰۴ گفت: حماس حاضر نمی شود كسی را از جایگاه تصمیم گیری طرد كند و با این حال نمی پذیرد كه كسی هم آنها را كنار بزند، ما تكروی نمی كنیم و اجازه تكروی به دیگران هم نمی دهیم، ما همان گونه كه در مقدمات سهیم هستیم در نتایج نیز سهم داریم، همانگونه كه در ایثارگری و جانفشانی سهیم هستیم در تصمیم گیری و اداره امور هم سهمی داریم.

موضع حماس برای ورود به نهادهای سیاسی و تصمیم گیری در فلسطین باعث تنش هایی میان این جنبش و جنبش فتح شد، بارزترین این اختلافات هنگام اعلام نتایج مرحله دوم انتخابات شهرداری ها خود را نمایان ساخت. این انتخابات رنگ و بوی گروهی و حزبی به خود گرفت و با مسایل عشایری و خانوادگی درهم آمیخته بود.

جنبش فتح نتایج این انتخابات را رد كرد و با شكایت به دادگاه و گرفتن حكم قضایی خواستار برگزاری مجدد انتخابات در این حوزه ها شد. حماس هم با این مسأله مخالفت و تشكیلات خودگردان و فتح را به تبانی با قوه قضائیه برای سرقت پیروزی اش متهم كرد. تنش و بحران تا حد زیادی بالا گرفت تا این كه جو آرام شد و برگزاری مجدد انتخابات به وقت دیگری موكول شد. علاوه براین درخواست های پیاپی از سوی جنبش فتح برای تعویق انتخابات مجلس قانونگذاری صورت گرفته است، كه در نتیجه یك سری عوامل محلی، منطقه ای و بین المللی صورت گرفته، این درخواست ها با مخالفت شدید حماس روبه رو شد. جنبش حماس هشدار داده بود كه تعویق انتخابات به نفع همان جریانی تمام خواهد شد كه در نخستین دور انتخابات مجلس قانونگذاری در سال ۱۹۹۶ توانست سكان قدرت و تصمیم گیری را در فلسطین به دست گیرد یعنی همان جریان فتح.

بحران داخلی جنبش فتح یكی از دلایل به تعویق انداختن انتخابات مجلس قانونگذاری در فلسطین بوده است. جنبش فتح در سطوح مختلف خود از رده های پایین تا بالا دچار بحران شده، اختلافات شدیدی میان« ابومازن »و« قدومی»بر سر حیطه اختیارات دو طرف از جمله رهبری فتح و اداره امور خارجی فلسطین وجود دارد، باید گفت كه اكنون رهبران قدیمی و رده اول در مقابله با رهبران جدید از رده های دوم و سوم قرار گرفته اند. تهدید ابوعلاء نخست وزیر تشكیلات خودگردان مبنی بر تقدیم استعفای خود در صورت ادامه وضع موجود، شدت بحران را در داخل جنبش فتح به عنوان حزب حاكم و بزرگترین تشكل مجلس قانونگذاری نشان داد. (۸۶ كرسی از ۸۸ كرسی).

افزون براین پیروزی چشمگیر جنبش حماس در انتخابات شهرداری ها در كرانه باختری و نوار غزه و مشاركت این جنبش در تشكیل شماری از شوراهای محلی برای آمریكا و دولت اسرائیل خوشایند نبود. این مسأله یكی از موضوعات مهم دیدار شارون با بوش و نشست آنها در مزرعه رئیس جمهور آمریكا در ایالت تگزاس در آوریل سال گذشته میلادی بود. بوش در این دیدار اظهار داشت كه امیدوار است جنبش حماس در انتخابات پارلمانی پیروز نشود. به تعویق افتادن انتخابات مجلس قانونگذاری فلسطین، پس از بازگشت ابومازن از آمریكا و دیدار با بوش و دیدار رئیس جمهور آمریكا با شارون نشان می دهد كه تعویق انتخابات تحت فشار دولت های خارجی نیز قرار گرفته بود.

در كنار این عوامل، عامل مهمتری برای تعویق انتخابات وجود داشت و آن ترس از پیروزی جنبش حماس در انتخابات بود، پیروزی حماس در انتخابات مساوی بود با پیروزی مقاومت و فروپاشی نهایی روند سازش از طریق ضربات سهمگین برخاسته از صندوق های رأی و لغو تمامی توافقنامه های منعقد شده. این همان سناریویی بود كه دولت اسرائیل از آن به عنوان بدترین و كشنده ترین سناریوها یاد می كند. تحلیلگران سیاسی دولت اشغالگر، این پرسش را مطرح می كردند كه آیا بعد از پیروزی حماس در انتخابات و به دست گیری حكومت می توان گفت كه تمامی ملت فلسطین تروریست هستند و خواستار تغییر ملت فلسطین شویم؟ . آنها معتقدند كه پیروزی حماس به معنای خداحافظی همیشگی با روند سازش سیاسی با طرف فلسطین است و باعث جنگ و نبرد می شود. از همین رو تلاش های زیادی برای جلوگیری از پیروزی حماس شكل گرفته بود، از جمله این تلاش ها می توان به اقدام یكجانبه ابومازن برای تعویق انتخابات مجلس كه قرار بود هفدهم ژوئن ۲۰۰۵ برگزار شود، اشاره كرد. این اقدام ضربه سنگین به اجماع ملی فلسطینیان كه در توافقنامه قاهره تجلی پیدا كرده بود، وارد آورد. این توافقنامه در ماه مارس سال گذشته میلادی و تحت نظارت كشور مصر در قاهره به توافق كلیه گروه های فلسطینی رسید و بر اجرای انتخابات در زمان مشخص شده تأكید كرده بود.

صرف نظر از این مسایل، شواهد و قراین زیادی وجود داشت كه همگی بر پیروزی قاطع حماس در انتخابات مجلس قانونگذاری دلالت می كرد. با توجه به این مسأله از یكسو و تأكید رهبران حماس بر مشاركت گسترده در انتخابات و تمركز بر گزینه «شریك در خون و شریك در تصمیم گیری» از سوی دیگر، این نكته اكنون مشخص شده است كه پیروزی حماس در انتخابات مجلس قانونگذاری موجب تأثیرگذاری هرچه بیشتر این جنبش بر روند تصمیم گیری در مراكز قدرت فلسطین شده است.

حسن رضایی مقدم