به احمدی نژاد گفتیم طرحش خام است

گفت وگو با دکتر فرشاد مومنی

فرشاد مومنی جزو اقتصاددانانی است که در یک سال گذشته دو بار با رییس‌جمهور دیدار کرده، بار اول در قالب نشست امضاکنندگان نامه ۵۷ اقتصاددان و بار دیگر به منظور بررسی طرح تحولات اقتصادی. با او به صحبت درباره انگیزه حضورش در این نشست و آنچه که در جلسه ۲۱۰ دقیقه‌ای رییس‌جمهور با اقتصاددانان مطرح شد به گفت‌وگو نشسته‌ایم:

▪ شما یکی از اقتصاددانانی بودید که در نشست گذشته رییس‌جمهور با اقتصاددانان که موسوم به ۵۷ نفر بودند حضور داشتید به گفته شخص جنابعالی در نشست قبلی به وعده‌های داده شده عمل نشد و آن نشست دستاورد مثبتی نداشت پس چرا در نشست رییس‌جمهور با اقتصاددانان درباره «طرح تحول اقتصادی» حضور یافتید؟

ـ از دیدگاه اقتصادی دو استراتژی مطرح است، استراتژی حداکثر کردن منافع و دیگری کاهش هزینه‌ها. منطق حضور من در جلسه برگزار شده براساس استراتژی کاهش هزینه‌ها بود. مدت‌ها است به این نتیجه رسیده‌ایم که در شرایط فعلی به دلیل دشواری‌ها و چالش‌های پیش‌رو شاید منطقی‌ترین راهبرد این باشد که اجازه ندهیم هزینه‌های زیادتری به اقتصاد ملی تحمیل شود. من واقف به وفا نکردن به عهدهای بسته شده از سوی دولت در نشست ۵۷ اقتصاددان بودم اما ملاحظاتی در باب طرح موسوم به تحول اقتصادی وجود دارد که بسیار نگران‌کننده است و می‌تواند برای نظام ملی هزینه‌های غیرقابل جبرانی داشته باشد.

به همین خاطر از باب آگاهی نداشتن به نحوه برخورد سال گذشته بلکه از باب حساس بودن شرایط کشور خود را ناگزیر به شرکت در این جلسه دیدیم.

▪ با توجه به استراتژی که برای حضور در جلسه مورد تاکید قرار دادید آیا نشست توانست فضایی را فراهم آورد که هزینه‌های احتمالی اجرای طرح به حداقل برسد؟

ـ سوال سختی است، به دلیل آنکه اگر شما فایده را در این ببینید که رفتارهای گردانندگان جلسه در قیاس با سال قبل بهتر شده بود من می‌توانم این نکته را تایید کنم، اما نمی‌توانم بگویم بهتر شدن رفتار کوچکترین امیدی را نسبت به گذشته اضافه می‌کند. اگر سئوال شما از این زوایه بود که خطیر بودن مسئله خیلی صریح به رییس دولت منتقل شد می‌توان گفت اکثریت کسانی که صحبت کردند بی‌پروا و صریح به رییس‌جمهور و مشاورانش هشدار دادند که حتی یکی از عناوین هفت‌گانه مطرح شده در طرح تحول از ظرفیت اجرایی و فکری دولت برای یک دوره چهار ساله فراتر است و نیاز به کارهای زیربنایی مقدماتی دارد که هنوز در عرصه و نظر کاری برای آن انجام نشده است. بنابراین اگر تحت این عنوان مسائل دیگری پیگیری شود خطرها و لطمات جبران‌ناپذیری برای کشور به همراه دارد. این مسائل صراحتا به رییس دولت منتقل داده شد. اما به دلیل ابهامی که درباره طرح وجود دارد نمی‌توان به طور مشخص درباره نتیجه آن سخن گفت به اعتقاد من نشست مذکور یک فرصت بود که اقتصاددانان توانستند در راستای منافع ملی از آن استفاده کنند و حرف خود را بیان کنند.

▪ اجازه دهید سئوال را به گونه‌ای دیگر طرح کنم. متن دعوت، شما و همکارانتان را به هم‌اندیشی دعوت کرده در حالی که رییس‌جمهور در برنامه تلویزیونی خود از اجرای طرح تا آخر آبان خبر دادند یعنی تصمیم گرفته شده پس چه ضرورتی برای برگزاری چنین نشستی است؟

ـ متاسفانه طی سه سال گذشته بیش از هر دوره دیگری در جمهوری اسلامی با تناقض‌ها و تعارض‌های مسئولان اجرایی روبه‌رو هستیم. این تناقض می‌تواند به اندازه کافی شرکت نکردن کسانی که دعوت دولت را نپذیرفتند موجه نشان دهد برای مثال همان‌طور که شما هم به گونه‌ای در سئوالتان اشاره کردید رییس‌جمهوری در سخنان تلویزیونی خود حداقل هفت بار تاکید کردند تمامی جوانب کار دیده شده و راجع به همه مسائل فکر شده است. ایشان حتی به صراحت اعلام کردند دولت در حدود یک سال‌ونیم است که برای طرح وقت گذاشته است من هم موافقم که اگر چنین چیزی صحت می‌داشت واقعا برپایی چنین جلسه‌ای بی‌معنا بود. ولی به قاعده تجربه چند سال گذشته من مطمئن بودم تصویر ارائه شده تمامی واقعیت نیست. اتفاقا یکی از انگیزه‌های حضور من در این نشست به واسطه آن بود که سئوال کنم چرا مطالعات صورت گرفته منتشر نمی‌شود، چون نمایش نشست ۱۰۰ اقتصاددان از دوربین تلویزیون که راهگشا نیست. مشارکت معنی‌دار اقتصاددانان وقتی فایده دارد که مطالعات در اختیار آنان قرار بگیرد تا آنان بتواند براساس یک مطالعه مکتوب نظر خود را ارائه کنند. بنابراین از هر زاویه‌ای با در نظر گرفتن ملاحظات مطرح شده به برگزاری نشست توجه کنید. برپایی آن تناقض‌آلود بود.

اما وقتی شخصا در این نشست شرکت کردم دیدم مطالب ارائه شده بسیار مقدماتی است و دهها ملاحظه فنی و اجرایی که بر سر راه اجرای چنین طرحی وجود دارد به ذهن دولت خطور نکرده است در حالی که تمامی آنها وجود دارد و در واقعیت قابل مشاهده است. اتفاقا در واکنش به این کاستی‌ها اقتصاددانان بسیار صریح به رییس‌جمهور گفتند آنچه که شما آماده کرده‌اید بیش از حد خام و ناپخته است به طوری که در برابر پیامدها و خطیر بودن ابعاد اجرای طرح، کار آماده شده در حد صفر است.

▪ اثر بخش بود؟

ـ پاسخ به این سئوال نیازمند زمان است اما حداقل همه اقتصاددانان متوجه شدند در انبان دولت چه به اعتبار مباحث نظری چه تجربه‌های داخلی و جهانی، توشه قابل اعتنایی وجود ندارد.

▪ آیا اقتصاددانان در آن جلسه این سئوال را مطرح نکردند که چرا دولت در سال آخر خود به سراغ طرح تحول اقتصادی رفته است؟

ـ اتفاقا این یکی از نکات نگران‌کننده بود که در جلسه منتقل شد، کمتر عقل سلیمی می‌پذیرد که برنامه تحول در سال پایانی دولت ارائه شود. در ادبیات اقتصادی – سیاسی مفهومی وجود دارد تحت عنوان گروگانگیری دولت‌های آتی. در کادری که ما برنامه دولت را مشاهده کردیم بیش از آنکه یک برنامه تحول باشد برنامه گروگانگیری دولت آتی است. من خودم در اولین روزهای سال، پیش‌بینی کردم دولت به دلیل کسری عظیم بودجه در سالجاری و با توجه به در پیش بودن انتخابات که یک سیکل سیاسی مهم به حساب می‌آید به سمت یک شوک قیمتی پیش برود. این مسئله از ابتدا هم قابل پیش‌بینی بود که با توجه به توهم‌های مطرح شده درباره یارانه انرژی به دنبال حذف آنها باشد اما با این حساب از تحلیل‌های شخصی گذشتم و به دلیل آشنایی با ذهنیت مسئولان اجرایی در این نشست شرکت کردم. تا با شنیدن سخنان آنان بتوان دقیق‌تر حرف زد. من فکر می‌کنم دیگر دوستان نیز با همین ذهنیت در نشست شرکت کردند تا از فرصت به‌وجود آمده استفاده کنند.

▪ جنابعالی تاکید دارید اقتصاددانان از این فرصت به خوبی استفاده کردند آیا این به واسطه طرح نظرات است یا برداشت شما، این است که مسئولان دولتی به ابعاد خطیر بودن اقدام خود پی بردند؟

ـ من موفقیت اقتصاددانان در این نشست را نسبی می‌دانم زیرا قبل از برگزاری نشست هیچ سند مکتوبی برای ما فرستاده نشد که پیشاپیش بدانیم درباره چه قرار است صحبت شود یعنی همه مباحثی که مطرح شد در واقع بیشتر توفان مغزی افراد بود که در همان جلسه به ذهن دوستان رسید و هیچ نوع امکان آمادگی پیشی فردی یا جمعی برای مشارکت موثر در آن جلسه برای اقتصاددانان فراهم نشد.

▪ پس سخنرانی اقتصاددانان براساس هماهنگی قبلی نبود؟

ـ حداقل با من هماهنگی نشد. در ابتدای جلسه گفتند هر کس تمایل دارد حرف بزند اعلام کند.من بحث ۴۰دقیقه‌ای آماده کرده بودم اما وقتی دیدیم در ادامه دبیر کارگروه تحولات اقتصادی سقف وقت تعیین شده را پنج دقیقه اعلام کرد و اقتصاددانان باید در این فرصت زمانی حرف خود را بزنند از صحبت کردن منصرف شدم و ترجیح دادم از طریق رسانه‌ها حرف خود را بزنم.

▪ افرادی که صحبت کردند حول مجموعه طرح سخن گفتند یا تمرکز آنان معطوف به بحث نقدینه کردن یارانه‌ها بود؟

ـ تقریبا تمامی سخنرانان محور بحث خود را سال پایانی دولت و بحث نقدی کردن یارانه‌ها قرار دادند. زیرا به دلیل شرایط خاص اقتصاد سیاسی ایران و با توجه به گرفتاری‌هایی که این دولت ایجاد کرده آن چیزی که به فوریت، پتانسیل آن را دارد در دستور کار قرار بگیرد بحث نقدی کردن یارانه‌ها است. از این رو تمرکز بر روی این بحث بود. چون متغیرهایی که اثربخشی دورمدت دارد کمتر می‌تواند در سال پایانی دغدغه ذهنی و عملی دستگاه‌های اجرایی باشد شما مسئله بهره‌وری را نگاه کنید در ۳۰سال گذشته همواره این مسئله مطرح بوده و به نظر می‌رسد تا دو دهه دیگر حل و فصل نشود. بنابراین تاکید روی خطرات و کارهای نسنجیده نقدی کردن یارانه‌ها بود برخی سخنرانان که مسئولیت قطب علمی یا ریاست دانشکده را داشتند در این جلسه از فرصت به دست آمده استفاده کردند و علاوه بر اینکه دولت را راجع به این مسئله تنبه دادند آمادگی مجموعه خود را برای کاری به معنای دقیق کلمه در این خصوص اعلام کردند.

▪ پس از سخنان اقتصاددانان مسئولان دولتی هم صحبتی کردند که حداقل شخص شما را به آینده امیدوار کرده باشد؟

ـ فقط آقای رییس‌جمهور سخن گفت. سخنان وی در سه بخش بود. بخش اول مربوط به کلیاتی نظیر تعریف و تمجید از مردم بود در بخش بعدی توانمندی‌های دولت را بیان کردند. در بخش سوم هم مطالبی راجع به علم اقتصاد بیان کردند که به اعتقاد من از پایه‌های سست و ضعیف تحلیل برخوردار بود به طوری که من عمیقا متاثر شدم.

▪ مصداقی هم در این خصوص دارید؟

ـ مثلا ارزیابی رییس‌جمهور از جهت‌گیری‌های اقتصادی که تاکنون صورت گرفته بسیار مثبت بود. در حالی که یک شاخص که تاییدکننده این ادعا باشد وجود نداشت. امیدوارم آقای رییس‌جمهور و همکارانش اگر شاخص‌ را می‌شناسند مطرح کنند تا ببینیم در چارچوب متغیرهایی در مقیاس توسعه ملی و سطح کلان اقتصاد واقعا چه اتفاقی افتاده است که ما بتوانیم خوشبین باشیم. آنچه در قالب آمار رسمی منتشر شده بسیار نگران‌کننده است. البته این سخنان با ادعاهایی هم همراه بود مثل این نکته که آقای رییس‌جمهور مدعی بودند مسائل علم اقتصاد را به زبان عامیانه بیان می‌کنند در حالی که رییس‌جمهور می‌دانند صلاحیت تخصص ایشان در حوزه اقتصاد نزدیک به صفر است زیرا هیچ سابقه‌ای در این بخش ندارد. مطالبی که ایشان در این بخش مطرح کردند بیشتر حالت رجزخوانی شخصی داشت که به نظر من زیبنده یک شخصیت درجه یک و یک فرد دانشگاهی نبود. این سخنان دل‌آزار بود گرچه رویکرد کلی بر مشارکت فعال اقتصاددانان بود.

▪ در چه قالبی؟

ـ در قالب کارگروه‌هایی که قرار است تشکیل شود.

▪ شما در این کارگروه‌ها شرکت می‌کنید.

ـ نه! زیرا اصل برنامه تحول اقتصادی را برای کشوری که سند چشم‌انداز و قانون برنامه دارد یک حرف نامربوط می‌دانم فکر می‌کنم دولتی که به علم و قانون پایبند نباشد امکان ندارد با اتخاذ هر رویه‌ای قدمی به سمت اصلاح بردارد. از سوی دیگر ایده نقدی کردن یارانه‌ها در میان مجموعه‌ سیاست‌های اشباهی و غلط دولت مخرب‌ترین می‌دانم بنابراین امیدوارم با تلاش‌های فکری و علمی و انعکاس آن در حوزه عمومی به سهم خودم بتوانم مسئولان کشور را از این مسئله آگاه کنم.

▪ این مسئله را بر چه اساسی می‌گویید؟

ـ تورم کشور در همین موجود تبدیل به کلاف جدی شده که همه گروه‌ها به ویژه اقشار کم‌درآمد را آزار می‌دهد و دهها گرفتاری اقتصادی و اجتماعی برای آنان درست کرده است. تمامی اقتصاددانان و حتی دیگر صاحب‌نظران می‌دانند تورم غیرعادلانه‌ترین کاری است که یک سیاستگذار اقتصادی بر فقرا تحمیل می‌کند. این دولت در شعار، داعیه عدالت دارد اما در همان جلسه اقتصاددانان دبیر کارگروه تحولات اقتصادی چندین بار تکرار کرد که ما می‌دانیم با جهش‌های بسیار بزرگ قیمت روبه‌رو خواهیم شد. من نمی‌دانم در حالی که دولت در همین وضعیت تورمی مستاصل است با چه توجیهی به سراغ سیاستی می‌رود که به گفته خودش جهش‌های بزرگ خواهد داشت. چه کسی تاوان توسعه، مسائل انسانی و امنیت ملی را خواهد داد.

▪ از نظر ادعایی حداقل در این جلسه نگفتند برای جبران جهش قیمت در کنار نقدی شدن چه راهکاری دارند؟

ـ هیچ چیزی مطرح نشد برای همین برداشت از طرح خام بود زیرا راجع به پیامدهای آن فکری نشده بود.