نفی وابستگی در انقلاب اسلامی

تا سال ۱۹۷۷ مخالفین داخلی شاه, متفرق بودند حرکت های چریکی محدود دهه ۱۹۷۰ مصممانه توسط ساواک کشف و خنثی شدند

تا سال ۱۹۷۷ مخالفین داخلی شاه، متفرق بودند. حرکت های چریکی محدود دهه ۱۹۷۰ مصممانه توسط ساواک کشف و خنثی شدند. نتیجه این شد که روحیه مخالفین قدیمی در هم شکسته شد و تقریبا از لحاظ سیاسی خلع سلاح شدند بسیاری از طرفداران سابق مصدق مشاغل دانشگاهی گرفتند و غیر مستقیم به حکومت می تاختند با این همه هنوز از فشار دولت در امان نبودند. در قبال این حرکت روشنفکری، به جز در جنبش چریکی چیزی از درون بروز نکرد. برای مثال، مساجد، به خصوص بین سال های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۶، زمانی که نیروهای امنیتی دولت در نهایت بی رحمی عمل می کردند، فعالیت محدودی داشتند. در مدارس دینی، برای سخنرانی های عمومی محدودیت هایی وضع شده بود و به طور متناوب، چهار مدرسه که مرکز فعالیت مخالفین تشخیص داده شده بودند، تعطیل شدند. این وضع، در سال ۱۹۷۷ هنگامی که شاه فضای باز سیاسی را عنوان کرد و امکان فعالیت های سازمانی افزایش یافت و ناراضیان اجازه یافتند تا از مردم درخواست حمایت کنند، آغاز به تغییر کرد.

نارضایتی عمومی همیشه بخشی از روش سیاسی ایرانیان بوده است. اما در سال ۱۹۷۷ در جریان شدت یافتن توسعه و گسترش و شروع مشکلات اقتصادی و اجتماعی، این احساس شدت یافت. مؤسسه مطالعات ارتباطات ایران. در اوایل سال ۱۹۷۸، رشد ناآرامی ها را جمع بندی کرد و مشکلات را به طور جداگانه مشخص ساخت. موضوعات مهمی که بین کارگران و کشاورزان جرقه زد و آتش نارضایتی را برافروخت عبارت بودند از اقتصاد بیکاری، تورم و در بعضی مناطق کشور فقدان نیازمندی های اساسی اجتماعی مانند مدرسه، برق و آب لوله کشی. همچنان که دولت برنامه های بیشتری در زمینه بهداشت، بیمه های اجتماعی و آموزش رایگان اعلام می کرد و تفاوت بین آنچه که تبلیغ می شد و آنچه که تحقق می یافت برای اقشار میانی جامعه روشن می گردید، توجه مردم به مخالفین دولت فزونی می گرفت. افراد بسیاری از جوانان، روشنفکران و دانشجویان به علت روش مستبدانه شاه و فقدان آزادی های سیاسی رنجیده خاطر شده بودند. از سال ۱۹۵۶ تا ۱۹۷۶ برنامه های توسعه، میزان نوسازی را گسترش بخشید، اما گروه ناراضیان کشور از ۶ درصد به ۱۳ درصد افزایش یافتند. مهمتر اینکه نمایندگان این قشر به پاخاسته به تدریج نقش های مهمی در اداره اقتصادی که مدام به پیچیدگی می گرائید ایفا کردند.

دو دگرگونی دیگر در وضع سیاسی تمامی طبقات جامعه، اگر چه با اندکی تفاوت، اثر گذاشت. نخست علاقه شاه به گسترش منطقه نفوذ ایران و تصمیم او در زمینه کمک به ضد شورش در عمان و حمایت از پیمان امنیت خلیج فارس. نکته دوم مورد توجه خاص مسلمانان مؤمن و معتقد بود. شاه که بنا به مقتضیات روز عمل می کرد، پس از تحریم نفتی اعراب در سال ۱۹۷۳ ارسال منظم نفت را به اسرائیل ادامه داد و ایران تنها کشوری بود که در خاورمیانه چنین عمل می کرد. این امر برای چریک هائی که از سال ۱۹۶۹ در گروه های مختلف فلسطینی ها آموزش های شبه نظامی می دیدند. مسئله حساسی بود.

اعراب افراطی بارها روشن کرده بودند که کمک آنها به چریک ها، در قبال اسرائیل، و ایالات متحده که از اسرائیل حمایت می کند، «رفتار درستی» است. هنگامی که انقلاب ایران پیروز گردید، آنها بر همبستگی بیشتر خود با برادران مسلمان تأکید می ورزیدند.

سیاست اسرائیل، تأثیر معکوسی بر یک جنبه وضعیت سیاسی شاه رابطه مخصوصش با ایالات متحده داشت. حتی ایرانیان که در سایر مسائل با شاه موافق بودند، سیاست او را در زمینه کمک به اسرائیل به عنوان نمونه دیگر از وابستگی و تملق گوئی او به امریکا به حساب می آوردند. به علاوه، به علت افزایش بهای نفت، ورود مشاوران فنی خارجی به ایران، بالا رفتن میزان خرید تجهیزات و جنگ افزارهای پیچیده، و حضور آمریکائیان در ایران رو به افزایش بود.

حضور امریکائیان نیز دلیل مهمی بود که توجه و تمایل مردم را به ناراضیان افزایش می داد. در حالی که حضور امریکا، به نظر می رسید برای کسانی که سود می بردند خوب باشد، اما افزایش دائمی آمریکائیان و خانواده هایشان در ایران رفت و آمدشان در سرتاسر مملکت برای کمک به اجرای برنامه های عمرانی، به خصوص برنامه های مربوط به ارتش، گواه این امر بود که شاه یک ملی گرای صادق نیست و همه مشکلات مملکت نتیجه مستقیم دخالت خارجی هاست. این وضع، با حالت نفرت از بیگانگان که سنت ایرانیان است کاملا وفق می دهد. ایرانیان، طی قرن های متمادی، مهاجمین خارجی، مثل مغول ها و عرب ها را و نیز مداخلات قدرت های بیگانه، مثل بریتانیا و اتحاد شوروی را در ایجاد مشکلات مملکت مقصر دانسته اند. با به کارگیری این مقولات، جبهه مخالف سازماندهی کرد و ایدئولوژی خود را سامان بخشید و با جذب توده مردم، عاقبت جنبش سیاسی از چنان قدرتی برخوردار گردید که شاه را مجبور به ترک کشور نمود.

جان. دی. استمپل