آبخوان ها خالی شد اختلاف ها را کنار بگذاریم

امروز کافیست باور کنیم اگر همه در مدیریت بحران آب متحد شویم, اگر سیاست های بالادستی هر دستگاه ذیربط مبتنی بر کمبود آب بنا شود و اگر مردم و بهره برداران, بحران آب را بحرانی فراگیر بدانند که همه به طور یکسان از آن آسیب خواهند دید

آبخوان ها خالی شد! اختلاف ها را کنار بگذاریم

بر اساس آمارهای وزارت نیرو، حدود ۲۶ درصد از نزولات جوی سالانه در سطح استان خراسان رضوی به منابع آب تجدیدپذیر تبدیل شده و باقی نزولات، پیش از ذخیره مجددا تبخیر می شوند. از این مقدار، ۷۷ درصد در منابع آب زیرزمینی و ۲۳ درصد در رودخانه ها و دریاچه ها جریان می یابد.

با توجه به استمرار خشکسالی در کشور و کاهش نزولات جوی؛ حجم رواناب سطحی و همچنین تغذیه آبخوان ها به شدت کاهش یافته و همین امر موجب شده است تامین منابع آب در سطح استان شدیدا به آبخوان های زیرزمینی اتکا یابد. آبخوان هایی که از چندهزار سال قبل ایجاد شده و امروز ما به عنوان یک ذخیره حیاتی و استراتژیک از آن استفاده می کنیم.

با توجه به شدت یافتن ابعاد بحران آب در کشور و به ویژه استان خراسان رضوی؛ این روزها بسیاری از مردم از تغییر اقلیم، خشکسالی، پیامدهای مثبت و منفی سدسازی، چاه های غیرمجاز و ... سخن می گویند. هر کسی به نوعی بحران آب را از منظر خود تحلیل می کند. وزارت نیرو به عنوان متولی تامین آب در کشور، اجرای طرح ملی احیا و تعادل بخشی آب های زیرزمینی را سرخط فعالیت های خود قرار داده و با تمرکز بر کاهش برداشت آب در بخش کشاورزی؛ در خصوص کنترل برداشت از چاه های مجاز و برخورد با متخلفان چاه های غیرمجاز، تشکل های آب بران و ... تلاش می کند.

وزارت جهاد کشاورزی نیز به منظور سازگاری با محدودیت آب و دستیابی به اهداف خویش در تامین غذا، برنامه های مربوط به ترویج ارقام گیاهی سازگار با کم آبی و شوری، تقویت آبخیزداری، توسعه سیستم های آبیاری تحت فشار و حمایت از تعاونی های کشاورزی و ... را به اجرا در می آورد.

این روزها با پدیده دیگری نیز مواجه هستیم و آن گذر بحران آب از فضای حقیقی و وارد شدن آن به فضای مجازی است. فعالیت چندین کانال، گروه و وب سایت با عناوین مختلف حول محور آب و به انتشار گذاشتن مطالب گوناگونی که بخش زیادی از آن ها تکراری، بخشی جعلی و بخش دیگری نیز صرفا جنبه تبلیغاتی و خدماتی دارد، از مظاهر این پدیده است.

تا دو دهه پیش به سختی می توانستیم ابعاد نگران کننده تشدید بحران آب در کشور را متصور شویم و بر همین اساس موضوع مدیریت پایدار منابع آب معمولا در آخرین اولویت اهمیت و توجه قرار می گرفت. طی دهه های اخیر، اخبار مربوط به آب زمانی منتشر می شد که یک سد یا سازه آبی توسط وزارت نیرو کلنگ می خورد و یا به بهره برداری می رسید. در آن سال ها به ندرت از منابع آب زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین صحبت می شد. اما امروزه به یکباره توجه زیادی را معطوف به خود نموده است.

علیرغم آنکه هم اکنون تلاش های زیادی برای مهار بحران آب و سازگاری با کم آبی در کشور و استان صورت می گیرد اما انتشار مکرر اخبار و مصاحبه های جنجالی در حوزه بحران آب، جلسات، سخنرانی ها، همایش ها و ... همه دست به دست یکدیگر داده، تا تمام اقدامات اجرایی کنونی، اندک و ناکافی جلوه می نماید و دائما موجب فاصله گرفتن دستگاه های ذیربط از یکدیگر شود.

اغلب مطالب منتشر شده در فضای مجازی خواسته یا ناخواسته، معطوف به نقد عملکرد یک دستگاه و دفاع از عملکرد دستگاه دیگر می شود. آنچنان که فضای مفاهمه و گفتگو، تبدیل به فضای منازعه می شود. در این میان، آنچه عبور از بحران آب را میسر خواهد ساخت، کنار گذاشتن اختلاف نظرها و محوریت بخشیدن حفاظت از منابع آب موجود در تمام اقدامات دولتی و غیردولتی خواهد بود.

امروز کافیست باور کنیم اگر همه در مدیریت بحران آب متحد شویم، اگر سیاست های بالادستی هر دستگاه ذیربط مبتنی بر کمبود آب بنا شود و اگر مردم و بهره برداران، بحران آب را بحرانی فراگیر بدانند که همه به طور یکسان از آن آسیب خواهند دید؛ در این صورت پیش از اینکه آبخوان ها دچار مرگ دائمی شوند، اختلاف ها را کنار خواهیم گذاشت و برای نجات خود همسو خواهیم شد.

محمد فشائی؛ کارشناس آب و کشاورزی

دانشجوی دکتری گروه مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد

محمد فشائی