نجات در صداقت است

احترام به زندگی عبارتی زیبا و پرمعناست که شاید برای نخستین بار توسط آلبرت شوایتزر مطرح شده باشد از نظر این دانشمند برجسته, احترام قایل شدن برای زندگی یعنی اینکه زندگی مقدس است و بر ماست که تقدس اش را پاس داریم

احترام به زندگی عبارتی زیبا و پرمعناست که شاید برای نخستین بار توسط آلبرت شوایتزر مطرح شده باشد. از نظر این دانشمند برجسته، احترام قایل شدن برای زندگی یعنی اینکه زندگی مقدس است و بر ماست که تقدس‌اش را پاس داریم....

صداقت در همه کارها و همه زندگی به اعتقاد شوایتزر، اصلی‌ترین رکن شخصیت انسان‌هایی است که به زندگی احترام می‌گذارند و برای آن ارزش قایل‌اند. به راستی چرا صداقت، گم‌شده انسان و اکسیر حیات است و نبود آن بر هم زننده آرامش و ضد حیات آدمی است؟ محققان معتقدند که صداقت و رفتارهای صادقانه همواره مهم‌ترین رکن موفقیت و رضایت خاطر است. انسان هرگز به آرامش روح و روان نمی‌رسد و اساس خودارزشمندی را درک نمی‌کند مگر اینکه پیرو حقیقت باشد و صداقت خمیرمایه شخصیت و منش او در زندگی شود.

اصولا خلقت و آفرینش بر صداقت و درستی بنا نهاده شده است و برای انسان رشد و بالندگی در زندگی خانوادگی و اجتماعی جز در فضا و مسیر رفتارهای صادقانه اتفاق نمی‌افتد. این قانون طبیعت و سنت تغییرناپذیر خداوندی است که نادرستی و فریب، پایانی جز تباهی و ناکامی ندارد. متاسفانه در فراز و نشیب‌های زندگی، ما در محاصره انواع بی‌صداقتی‌ها و رفتارهای غیرمنصفانه از سوی خودی و بیگانه هستیم و بعضا به رغم همه آموزه‌ها و عبرت‌ها، گرفتار بی‌صداقتی و دروغ می‌شویم و هزینه‌های زیادی را هم در این راه می‌پردازیم. شاید جدال انسان با صداقت و بی‌صداقتی، بیشتر از این نظر قابل توضیح باشد که صادق بودن و صادقانه رفتار کردن با خود و دیگران کاری بس دشوار است و نیاز به آموزش، اراده، مهارت و زمان دارد.

هنگامی که از صداقت بحث می‌کنیم، در واقع منظورمان همه عرصه‌هایی است که صداقت در آنها قابل بروز است (مانند اندیشه، زبان و عمل). رفتارهای صادقانه نیز رفتارهایی هستند با خمیرمایه صداقت و درستی که سلامت و تعادل عاطفی و روانی و فکری اخلاقی انسان را موجب می‌شوند و همچون رفتارهای منصفانه از جمله سرمایه‌های گرانبها در شبکه ارتباط‌های فردی و اجتماعی به حساب می‌آیند. در آموزه‌های دینی و اسلامی هم صداقت جایگاه وسیع و معتبری دارد تا جایی که قرآن‌کریم از پیامبران الهی به عنوان صادقان یاد می‌کند که در روز واپسین از صداقت خود نفع می‌برند. امام علی (ع)، صداقت را زیبایی انسان، ستون ایمان و تکیه‌گاه اسلام توصیف می‌فرمایند، به گونه‌ای که از دیدگاه ایشان، صداقت و رفتارهای صادقانه معیار و ملاک سنجش مسلمانی در اسلام است و نشانه سلامت شخصیت و ایمان فرد در زندگی است.

لوییس اندروز، روان‌شناس معاصر می‌گوید: «اغلب مشکلات و معضلات روانی انسان ریشه در رفتارهای غیرصادقانه وی دارد.» در این نوشته قصد دارم به اختصار، ویژگی‌های مرضی بی‌صداقتی و رفتارهای ناصادقانه را مرور کنم:

▪ برخلاف رفتارهای آمیخته با صداقت که نماد مثبت‌نگری و احترام به زندگی و دیگران است، ناراستی ویژگی کسانی است که با منفی‌نگری به زندگی برای هیچ‌کس و هیچ‌چیز ارزش و احترامی قایل نمی‌شوند و با غرور و فریب دیگران، آنچه را خود در فضایی رویایی آرزو می‌کنند، می‌جویند.

▪ رفتارهای ناصادقانه، نشانه عدم سلامت و آشفتگی هویت فردی و اجتماعی است که احساس عدم شایستگی و خود ارزشمندی را در انسان تقویت می‌کند. ظاهرسازی و فریب دیگران برای یافتن پایگاه و منزلت اجتماعی و یا سوءاستفاده‌های مالی و اخلاقی از جمله ویژگی‌های افرادی است که بی‌صداقتی شیوه غالب آنان در زندگی است. این قبیل اشخاص حتی قادر به استفاده از ظرفیت‌های طبیعی و معمولی خود نیستند زیرا آرام‌آرام دچار نوعی احساس خودکم‌بینی و عدم اعتماد به نفس می‌شوند و به سوءاستفاده از اعتماد و حسن نیت دیگران می‌پردازند.

▪ سلب آرامش و دچار شدن به افکار منفی و فشارهای روانی محصول شیوه‌هایی در زندگی است که بر بی‌صداقتی و ناراستی متکی است. ابتدا باید به خود دروغ گفت و خود را فریب داد تا بتوان این‌گونه رفتارهای انحرافی و نازیبا را بر اطرافیان تحمیل کرد. اما‌م علی (ع) می‌فرماید: «انسان‌ها با رفتارهای غیرصادقانه خود موجب خشم خداوند، خوار داشتن مردم و دشمنی فرشتگان می‌شوند.»

▪ رفتارهای غیرصادقانه در زندگی، نمادی آشکار بر بدگمانی، عدم توکل و بی‌اعتمادی به خداوند است. در واقع تدبیرهای دروغین و شیطانی، جایگزین تدبیرهای عاقلانه و خداپسندانه می‌شود و به تعبیر قرآن کریم در سوره حشر، آیه ۱۹، «انسان، با خدافراموشی، به خودفراموشی و فساد روی می‌آورد و خود را از الطاف و امدادهای آشکار و نهان خداوندی محروم می‌کند.»

▪ بی‌صداقتی ویرانگر روابط است زیرا با سلب اعتماد و امنیت ارتباط، روابط خانوادگی و اجتماعی ما را دچار اختلال و مشکل می‌کند. به علاوه از آنجایی که رفتارهای غیرصادقانه قابل پنهان کردن نیست، رسوایی و بی‌اعتمادی اجتماعی در انتظار کسانی است که بی‌صداقتی خمیرمایه رفتارهای آنان است.

و اما راهکارهای دوری جستن از بی‌صداقتی و تقویت رفتارهای صادقانه:

۱) دوری کردن از دنیای مجازی و پرهیز از آرزوهای دور و دراز و پذیرش واقعیت‌های زندگی

۲) استفاده از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های واقعی خود و تقویت اعتماد به نفس برای رویارویی با چالش‌های زندگی و خوش‌بینی نسبت به زندگی و دیگران

۳) تقویت باورهای دینی و اخلاقی، توکل به خداوند و خوش‌بینی به امدادها و الطاف بی‌پایان او و ایمان به این حقیقت بزرگ که به فرموده قرآن مجید، حیله‌ها و نقشه‌های شیطانی سست و پوشالی است؛ و اعتقاد به اینکه انسان فقط با کمک تلاش‌ها و تدبیرهای عالمانه و صادقانه و مشیت الهی می‌تواند به نتایج رضایت‌بخشی در زندگی برسد و کامیاب شود.

۴) پرهیز از همه رفتارها و گفتارهایی که آمیخته با دروغ، ظاهرسازی و مردم‌فریبی است و فهم اینکه بی‌صداقتی هرگز نمی‌تواند برای انسان مقبولیت و محبوبیت اجتماعی و قدرت فراهم کند. به فرموده امام علی (ع): «نتیجه ناراستی، پستی و خواری در دنیا و عذاب در آخرت است.»

۵) تقویت رفتارهای منصفانه و احساس مسوولیت نسبت به دیگران و تقویت برخوردها و گفتمان‌های مثبت توأم با همدلی و صمیمیت به ویژه با همسر، فرزندان و همه کسانی که به نوعی با آنان در ارتباط هستیم.

دکتر سید حسن علم‌الهدایی

دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد