در نشست شرم الشیخ چه گذشت

● مقدمه

شرم الشیخ مصر در روزهای ۳ و ۴ می ۲۰۰۷ (۱۳ و ۱۴ اردیبهشت ۱۳۸۶) شاهد بزرگترین نشست منطقه ‏ای بین ‏المللی پیرامون عراق پس از صدام حسین بود. در این نشست علاوه بر ایران، سوریه عربستان سعودی، ترکیه و کویت به عنوان همسایگان عراق، نمایندگانی از مصر، بحرین اتحادیه اروپا، سازمان کنفرانس اسلامی، اتحادیه عرب، پنج عضو دائم شورای امنیت، دبیر کل سازمان ملل، کشورهای صنعتی جهان، موسوم به گروه ۸، ایتالیا، کره جنوبی و برخی از کشورها و سازمان‏های دیگر حضور داشتند. هدف عمده کنفرانس مزبور رسیدن به توافقات و یافتن راهکارهایی برای برقراری ثبات و امنیت در عراق و همچنین تسریع روند بازسازی اقتصاد این کشور عنوان شد. در حقیقت این نشست بین‏ المللی را باید در چارچوب راهبرد جدید ایالات متحده در منطقه خاورمیانه بویژه در خصوص عراق، پس از انتشار گزارش فراحزبی بیکر _ همیلتون و افزایش فشارهای داخلی دموکرات‏ها برای خروج واشنگتن از عراق ارزیابی کرد. یکی از توصیه ‏های گزارش به دولت بوش جهت برقراری امنیت در عراق و کاهش مسئولیت‏های واشنگتن در این کشور، ایجاد یک توافق منطقه‏ ای و بین‏ المللی در خصوص ثبات در عراق بود. در حال حاضر ایالات متحده با برگزاری این نشست گذشته از آن که به توصیه گروه جامه عمل پوشانده، پذیرفته که حل بحران عراق راه‏ حلی نظامی و یکجانبه ندارد و برون رفت از آن مستلزم مشارکت فعال و سازنده جامعه جهانی بویژه همسایگان بغداد است. این مشارکت چنان برای آمریکا کلیدی به نظر می ‏رسد که حضور کشورهای چون ایران و سوریه برایش مهم بود. کشورهایی که از سوی کاخ سفید به عنوان «محور شرارت» و یکی از منابع عمده ناامنی و بی ثباتی در عراق قلمداد می‏ شوند.

۱) تصویب پیمان بین‏ المللی عراق؛ حمایت اقتصادی

در روز نخست نشست شرم‏ الشیخ طرح «پیمان بین‏ المللی عراق» به اتفاق آراء به تصویب شرکت کنندگان رسید. این پیمان در حقیقت یک طرح پنج ساله سیاسی و اقتصادی است که در ژوئیه (تیرماه) سال گذشته از سوی عراق و سازمان ملل تهیه و مورد تأیید بانک جهانی قرار گرفت. این سند با هدف کمک به بازسازی عراق، تعهدات دو جانبه ‏ای را بر عهده جامعه جهانی و دولت بغداد می‏ گذارد. به این معنا که دولت عراق در قبال دریافت کمک‏های مالی و سیاسی بین‏ المللی بویژه بخشیده شدن بدهی‏های خارجی، متعهد می‏ شود در طول زمان مشخص شده، برای مقابله با ناآرامی‏ ها، خشونت، بهبود وضع اقتصادی مردم و مصالحه مالی تلاش جدی انجام دهد. بر این اساس کشورهای عربستان سعودی، چین، یونان، استرالیا، دانمارک و بلغارستان پذیرفته‏ اند که از ۳۰ میلیارد دلار از بدهی‏های این کشور صرف‏نظر کنند. وزیر دارایی عراق میزان بدهی‏ های کشورش را مجموعاً ۵۰ میلیارد دلار تخمین زده اما برخی از گزارش‏ها این رقم را بالای ۶۲ میلیارد دلار اعلام کرده‏اند. روسیه با ۱۳، عربستان سعودی با ۱۷ و کویت با ۱۵ میلیارد دلار بیشترین مبالغ را از عراق طلب دارند. عراق به منظور بخشوده شدن این بدهی‏ ها هم اکنون با عربستان سعودی در حال مذاکره است.

۲) بیانیه پایانی؛ حمایت سیاسی امنیتی از عراق

روز دوم کنفرانس بیشتر معطوف به مسائل سیاسی امنیتی عراق و نقش همسایگان در آینده تحولات این کشور بود که با صدور بیانیه ‏ای پایان یافت.

▪ در بیانیه پایانی موارد زیر مورد موافقت شرکت کنندگان قرار گرفت:

-عدم مداخله در امور داخلی عراق، داشتن روابط سیاسی بر اساس حسن همجواری و احترام به حاکمیت، وحدت سرزمینی، استقلال، هویت اسلامی عربی و عدم نقض مرزهای شناخته شده بین‏ المللی؛

-به کارگیری راه ‏حل‏های مناسب جهت کاهش درگیری‏ها در عراق و تأیید اقدامات دولت منتخب مردم عراق جهت تحقق اهداف این کشور بویژه در ایجاد عراقی «آزاد»، «مستقل»، «متحد»، و «فدرال»؛

-محکوم کردن اقدامات تروریستی در این کشور؛

-تلاش برای حل کشمکش‏های فرقه ‏ای قومی و خلع سلاح شبه نظامیان و گروههای مسلح غیرقانونی؛

-استقبال از نقش بیشتر سازمان ملل برای کمک به عراق و تسریع روند سیاسی و آشتی مسلحانه؛

-تاکید بر نقش اتحادیه عرب بویژه از سرگیری طرح آشتی ملی با نظارت این اتحادیه در نزدیک‏ترین زمان ممکن؛

-اصرار بر نقش فعال و سازنده سازمان کنفرانس اسلامی در تحکیم روند آشتی ملی و نقش آن در تشویق احزاب سیاسی در ایجاد تسامح ملی و دینی بیشتر

-تعهد به مبارزه با تروریسم بین‏ المللی در قالب قوانین و پیمان‏های بین‏ المللی بویژه با تاکید بر این که مبارزه با آن بهترین راه ‏حل ممکن جهت تضمین حاکمیت و تحکیم صلح و ثبات در عراق و کاهش مشکلات مردم این کشور است.

-عدم اجازه به تروریست‏ها برای بهره ‏گیری از قلمرو کشورها برای کمک رسانی، سازماندهی و اجرای عملیات‏های تروریستی؛

-کمک به روند بازسازی، آموزش و تجهیز نیروهای نظامی عراق با هدف فراهم آمدن شرایط برای واگذاری مسئولیت‏های امنیتی به نیروهای عراق و خروج نیروهای چندملیتی.

-تعهد دولت عراق به بازنگری در قانون اساسی و دیگر قوانین مهم این کشور مثل قانون بعث ‏زدایی و برخورد با گرایش‏های فرقه ‏ای قومی؛

-کمک بیشتر جهت حل و کاهش مشکلات آوارگان عراقی در اخل و خارج کشور؛

-ضرورت محاکمه آن دسته از اعضای رژیم سابق که در جریان جنگ علیه ایران و کویت مرتکب جنایات جنگی و بشری شده ‏اند؛

-توافق جهت ایجاد سه گروه کاری به ریاست دولت عراق در زمینه‏ های فنی، امنیت و کنترل مرزهای مشترک و کمک به آوارگان عراقی.

۳) جمهوری اسلامی ایران؛ امکانی برای ایفای نقش موثرتر

شرکت جمهوری اسلامی ایران در نشست شرم‏ الشیخ، تصمیمی درست و در چارچوب راهبرد کشورمان در عراق مبنی بر ایجاد ثبات و امنیت در این کشور بود. در شرایط جدید به نظر می ‏رسد فرصت‏ها و امکان‏هایی برای ایران به وجود آمده که می‏ تواند در قالب آن اهداف خود را در منطقه بویژه عراق پی‏گیر شود. تهران با مشارکت سازنده خود در قالب توافقات منطقه ‏ای و بین‏ المللی صورت گرفته می‏ تواند بار دیگر نقش خود را به عنوان یک بازیگر مثبت، سازنده و مؤثر در عراق نشان دهد، از سیل اتهامات آمریکا مبنی بر دست داشتن در ناآرامی‏های عراق رهایی یابد و با سیاست انزوای منطقه‏ ای و بین‏ المللی غرب بویژه ایالات متحده مقابله نماید. ایران قادر خواهد بود در سطح بین‏ المللی در قالب سازمان ملل و در سطح منطقه‏ ای در چارچوب سازمان کنفرانس اسلامی و توافقات دو جانبه و یا چندجانبه در عراق مشارکت داشته و از این انزوا رهایی یابد. فزون بر این در فضای به وجود آمده ایران باید با محوریت عراق و پیشبرد ثبات و امنیت در این کشور، از میزان تنش‏های میان خود و کشورهای عرب منطقه بویژه عربستان بکاهد. توافق میان عربستان و ایران می‏ تواند مانع بدبینی بیش از حد اعراب نسبت به اهداف و سیاست خارجی ما شود، از رقابت شدید منطقه‏ ای میان ریاض و تهران جلوگیری کند، از قدرت مانور آمریکا و تأکید آن بر این که ایران خطری جدی برای امنیت منطقه خاورمیانه است، بکاهد و مانع ائتلاف‏ های منطقه‏ ای ضدایرانی شود.

پژوهشگر: غلامرضا خسروی