کاهش عفونت های بیمارستانی با استفاده از البسه و پک های جراحی یکبار مصرف

عفونت های بیمارستانی همواره به عنوان یکی از دغدغه های مدیریتی در امر بهداشت و درمان مطرح است و سهم قابل توجهی از منابع مالی و ظرفیت خدمات رسانی مراکز درمانی کشور را به خود اختصاص می دهد

عفونت‌های بیمارستانی همواره به‌عنوان یکی از دغدغه‌های مدیریتی در امر بهداشت و درمان مطرح است و سهم قابل توجهی از منابع مالی و ظرفیت خدمات‌رسانی مراکز درمانی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. این معضل علاوه بر افزایش روزهای بستری بیمار در بیمارستان و بالا بردن هزینه‌های درمانی به‌ویژه تأمین داروهای پادزیست، خدمات آزمایشگاهی و تعدد معاینات بالینی پزشکی حین بستری موجب می‌شود تا فرد از خانواده و محیط کار فاصله گرفته و پیامدهای خاص خود را ایجاد کند.

اگرچه آمار دقیقی از میزان عفونتهای بیمارستانی در کشور وجود ندارد اما درصد قابل‌توجهی ازعفونت‌های بعد از عمل جراحی ناشی ازعدم استفاده ازوسایل یکبار مصرف مربوط به جراحی‌های ارتوپدی، جراحی‌های عمومی و عفونت‌های پوستی در افراد مبتلا به سوختگی است.

حدود ۸۶ درصد عوامل بیماری‌زا در مراکز درمانی از نوع باکتریایی و شامل باکتری‌های سودوموناس، اشرشیاکلای Echerichiacoli و استافیلوکوک staphylococci هستند، ۹ درصد آن از نوع قارچ که مهمترین آن کاندیدیاسیس (Candidiasis) بوده و بقیه شامل ویروس‌ها، پروتوزآهاو متازوآها هستند.

مهم‌ترین عوامل انتقال آلودگی وعفونتهای بیمارستانی شامل تماس فرد با فرد،انتقال ازراه هواوتماس فرد با اشیاء است که متاسفانه مورد اخیرتاکنون کمترموردعنایت مسئولین مراکزدرمانی وحتی مسئولان حوزه بهداشت ودرمان کشورقرار گرفته است. از این رو علاوه بر آموزش و رعایت نکات بهداشتی، بهره‌گیری از وسایل یک‌بار مصرف نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری و کنترل عفونت‌های بیمارستانی خواهد داشت.برای اولین‌بار در سال ۱۳۷۸ صنعت لباس‌های یکبار مصرف بیمارستانی در کشورمان مطرح شد. بالا بودن آمار عفونت‌های حین و بعد ازعمل‌های جراحی ناشی از بهره‌گیری از لباس‌ها، گان، شان و پک‌های جراحی پارچه‌ای موجب شد تا محققین و دست اندر کاران عرصه تولید کالاهای پزشکی و بیمارستانی کشوربه فکر تولید محصولات جدیدی بیفتند که از لحاظ کاربردی جایگزین البسه و پک‌های پارچه ای شده و در عین حال فاقد نقاط ضعف پارچه‌ها که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد باشند. به همین منظورفناوری بهره‌گیری ازمنسوجات نبافته و فاقد تار و پودموسوم به نان وون (Non woven) در کارخانه طب و پلیمر مطرح شد.

این شرکت در سال ۱۳۷۵ فعالیت خود را در عرصه تجهیزات پزشکی کشور با تولید آمبوبگهای سیلسکونی استاندارد آغاز و سپس در سال ۱۳۷۸ با طراحی و تولید البسه و پک‌های جراحی یکبارمصرف نسبت به توسعه و گسترش خدمات رسانی در حوزه بهداشت و درمان کشور اقدام کرد. لباس‌های یکبار مصرف اتاق عمل، انواع گان‌های جراحی، شان‌ها و هر آنچه که با خون و قسمت‌های مختلف بدن بیماران، کادر درمانی یا ابزارهای جراحی در تماس بودند از جنس این نوع منسوجات نبافته (Non woven) تولید شدند و چون به روش مدرن ساخته می‌شدند و پس از استفاده فاقد امکان بهره‌گیری مجدد بودند، امیدهای تازه‌ای در کاهش چشمگیر عفونت‌های بیمارستانی ایجاد کردند. مزیت اصلی این منسوجات اینست که بدلیل اینکه در ساختار آنها از تار و پود استفاده نشده و الیاف به صورت یکنواخت وهمگن کنار همدیگر قرار گرفته‌اند از ضریب بهداشتی بالاتری نسبت به پارچه‌های بافته شده برخوردار می‌باشند، چون منافذ موجودبین تار و پود پارچه‌های بافته شده بعنوان یکی از اصلی ترین مراکز تجمع آلودگی و عفونت محسوب می‌شوند که معمولاٌ براثر شسته شدن و در بعضی موارد حتی ضدعفونی کردن نیز پاک نمی‌شوند و هرچقدر دفعات شستشوی پارچه‌ها افزایش پیدا می‌کند منافذ یاد شده بزرگتر شده و آمادگی بیشتری جهت جذب عفونت پیدا می‌کنند.

در این خصوص تحقیقات میکرو بیولوژیکی که توسط تعدادی از متخصصین علم میکروبیولوژی بر روی پارچه‌های بیمارستانی شسته شده و ضدعفونی شده انجام گرفته نشان داده است، متاسفانه نتیج? کشت این پارچه‌ها مثبت بوده و انواع مختلف میکروب‌ها در این محیط مشاهده شده است. علاوه بر مزیت فوق الذکر، یکبارمصرف بودن محصولات تولید شده از این منسوجات نیزبطور چشمگیری باعث ارتقاء ضریب امنیت بهداشتی می‌شود.بررسی‌ها نشان داده است که در بعضی از موارد،دوران بستری بیماران به دلیل عفونتهای بیمارستانی از یک تا شش ماه افزایش پیدا می‌کرد.در همین راستا تحقیقات میدانی انجام‌شده در بیمارستان شهدای تبریز، مرکز جراحی‌های ارتوپدی،طی سالهای۸۳ به بعد و پس از جایگزین کردن پک‌های جراحی یکبار مصرف استریل با پک‌های پارچه ای نشان داد درحالی که این مرکزدرسال‌های قبل،ازبستری شدن طولانی مدت بیماران در اثر ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی رنج می‌برده است، دیگر حتی با یک مورد عفونت بعد از عمل نیز مواجه نشده است . بی‌شک این دستاورد حاکی از موثر بودن استفاده از وسایل و البسه یکبار مصرف بیمارستانی در کاهش و کنترل عفونتهای بیمارستانی بود.از سوی دیگر هزینه‌های بالای نگهداری لندری (رختشویخانه) و خیاط خانه‌های بیمارستانها شامل آب، برق، مواد شوینده، مواد ضدعفونی‌کننده وهزینه‌های پرسنلی و تاسیساتی این بخش‌هاعواملی بود که از نقطه نظر اقتصادی نیز بهره‌گیری از منسوجات و البسه یکبار مصرف بیمارستانی را بر انواع سنتی و پارچه‌ای آن ارجحیت می‌بخشید.

همچنین درزمینه صرفه‌جویی اقتصادی این طرح، نتایج مطالعات سال ۸۶ در یکی از بیمارستان‌های شهر تهران نشان داد که هزینه تمام شده هرعدد گان جراحی پارچه‌ای با عمر مفید ۱۰ بار شست‌وشو و استریل مجدد حدود ۳۵ هزار تومان بود در حالیکه در همان سال هزینه ده عدد گان جراحی یکبار مصرف استریل فقط ۲۰ هزارتومان بوده است که گواه محکمی بر توجیه اقتصادی استفاده از البسه یکبار مصرف استریل است. از نظر بسته‌بندی و استریل نیز باید اذعان کرد که البسه چند بار مصرف پارچه‌ای پس از بسته‌بندی و استریلیزاسیون در اتوکلاو تنها در مدت ۳ تا ۱۷ روزپس از استریل قابل استفاده هستند اما انواع یکبار مصرف که با اشعه گاما و یا گاز اتیلن اکساید استریل می‌شوند در مدت ۲ تا ۳ سال قابلیت مصرف دارند. ضمنا تولید نوع یکبارمصرف در فضاهای خاصی موسوم به اتاق تمیز(کلین روم Clean Room) و تحت شرایط خاص با کمترین تماس دست صورت می‌گیرد. از سوی دیگر به دلیل عدم استفاده از مواد شیمیایی و شوینده، این قابلیت را دارند که مشکلات آلرژی و حساسیت برای بیماران سوختگی، ریوی و نوزادان کم‌وزن ایجاد نکنند.

هم‌اکنون گان‌های جراحی، پوشش‌های میز ابزار جراحی و پوشش‌های روی بیماران و تخت‌های جراحی موسوم به شان یا دریپ و بطور کلی پک‌های جراحی درانواع مختلف براساس نوع و موضع عمل، میزان خونریزی و ترشحات در اندازه‌ها و ملحقات مختلف و از مواد اولیه متنوع با خصوصیات متفاوت در کشور و در کارخانه طب و پلیمربا علامت تجاری (medipol) تولید، استریل و در اختیار مراکز درمانی کشور قرار می‌گیرد و این در شرایطی است که متاسفانه تعداد قابل توجهی تولیدکننده فاقد پروانه فعالیت و مجوز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت صنایع، به صورت غیرمجاز و زیرپله‌ای در گوشه و کنار کشور مشغول تولید محصولات مشابه در شرایطی کاملا غیر بهداشتی و غیر استانداردهستند وهیچگونه نظارت موثری از سوی سازمانهای مسئول از جمله وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی برعملکرد آنها و همچنین بر عملکرد بیمارستانها و مراکز درمانی در زمینه خرید ملزومات مورد نیازشان وجود ندارد. که این امر علاوه بر ایجاد اختلال اساسی در روند فعالیت تولید کنندگان دارای مجوز و استاندارد می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت بیماران وحوزه بهداشت و سلامت کشور باشد.

با وجود اشتغال حدود ۷۰ نفربصورت مستقیم و ۱۲۰ نفر به صورت غیرمستقیم و در نظر گرفتن ظرفیت واقعی تولید۷.۵ میلیون مترمربع انواع پک‌های جراحی ازمنسوجات نبافته و همچنین دارا بودن سه فقره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و گواهینامه‌های بین‌المللی ISO ۹۰۰۱- ISO ۱۳۴۸۵در زمینه استاندارد کیفیت مدیریت،ISO ۱۰۰۰۲ رضایتمندی مشتری و CE کلاس I محصولات غیراستریل ودریافت قریب الوقوعCE کلاس II برای محصولات استریل، کارخانه طب و پلیمر به‌عنوان یک افتخار ملی و در سطح منطقه خاورمیانه قادر است نه‌تنها نیمی از نیاز مراکز درمانی داخل را پاسخگو باشد بلکه محصولات خود را به کشورهایی چون عراق، امارات متحده عربی، آذربایجان، لبنان و به‌زودی آلمان و سایر کشورهای اروپایی نیز صادر کند. این صنعت جزو صنایع پاک محسوب شده و به‌دلیل عدم استفاده از آب، مواد شیمیایی وسایر آلاینده‌ها برای محیط زیست هیچ مخاطره‌ای ندارد ضمن آنکه این محصولات پس از مصرف براحتی دردستگاه‌های امحای زباله از بین می‌روند.

حمایت از این صنعت با توجه به نقش حیاتی آن درجلوگیری از گسترش عفونتهای بیمارستانی و کاهش هزینه‌های درمان و کمک به اقتصاد حوزه بهداشت و سلامت کشورخصوصا در سالی که مزین به نام «سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی»است بسیار ضروری است.در حال حاضر انواع مواد اولیه مورد نیازاین صنعت در شرایطی که قسمت عمده آنها تولید داخلی ندارد با تعرفه گمرکی ۴۰ تا ۵۰ درصد ترخیص می‌شود ومتاسفانه مشمول دریافت ارزمرجع نیز نیست که این مسئله باعث افزایش بهای تمام شده کالای تولیدی شده و قدرت رقابت را بویژه در بازارهای خارجی به شدت کاهش می‌دهد. نظارت دقیق و منظم برنحوه خریداری این محصول در بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و کلینیک‌ها توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور جلوگیری از رواج فعالیت تولیدکنندگان غیرمجاز و زیرپله‌ای که اقدام به تولید محصولات بی‌کیفیت وغیراستاندارد می‌کنند و نیز کاهش حقوق ورودی و سود بازرگانی مواد اولیه، مهم‌ترین حمایت دولت از این صنعت است که نه‌تنها این کار از صرف هزینه‌های هنگفت در درمان و بستری بیماران مبتلا به عفونت‌های بیمارستانی خواهد کاست، بلکه فرصتی ایجاد می‌کند تا امکان صادرات و گسترش توان ارزآوری کشور بهتر فراهم شود.

نویسنده : عبدالصمد جعفری

دبیر پیشین انجمن تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی