دستاوردهای یک سریال پلیسی برای تلویزیون

«سرگرمی» وجه کوچکی از فعالیت رسانه ای مانند «رادیو و تلویزیون» است و «تاثیرگذاری» وجه مهم تر و غالب تر این فعالیت است تلویزیون و رادیو رسانه های سهل الوصول و ساده ای هستند که در هر نقطه می توان به آنها دسترسی پیدا کرد و به همین دلیل بسیاری از سازمان ها و نهادها که مسئولیت ها و وظایفی عام را به عهده دارند و با طیف های گوناگون مخاطب مرتبط هستند, علاقه مند هستند تا از این ابزار برای رساندن پیام و دیدگاه خود به مخاطب بهره ببرند

«سرگرمی» وجه کوچکی از فعالیت رسانه‌ای مانند «رادیو و تلویزیون» است و «تاثیرگذاری» وجه مهم‌تر و غالب تر این فعالیت است. تلویزیون و رادیو رسانه‌های سهل الوصول و ساده‌ای هستند که در هر نقطه می‌توان به آنها دسترسی پیدا کرد و به همین دلیل بسیاری از سازمان‌ها و نهادها که مسئولیت‌ها و وظایفی عام را به عهده دارند و با طیف‌های گوناگون مخاطب مرتبط هستند، علاقه‌مند هستند تا از این ابزار برای رساندن پیام و دیدگاه خود به مخاطب بهره ببرند. «تبلیغات و آگهی‌های بازرگانی» ساده ترین و آسان‌ترین روش ارائه پیام به مخاطب است اما در سال‌های اخیر، شکل دیگری هم از این فعالیت رواج یافته که شامل «مشارکت در ساخت فیلم و سریال» است. در این حالت نهادها و سازمان‌ها با تامین هزینه‌های تولید یک اثر، تلاش می‌کنند تا پیام‌های مستقیم خود را در قالبی غیر مستقیم به مخاطب ارائه نمایند و از اثربخشی بیشتری بر مخاطب بهره‌مند شوند.

● پلیس و عرصه سریال‌سازی

«نیروی انتظامی» در سال‌های اخیر یکی از مهم‌ترین شرکای تلویزیون در تولید و ارائه برنامه‌های مشارکتی بوده است. پلیس یکی از عناصری است که در تمامی شئون زندگی شخصی و اجتماعی یک جامعه با آن سر و کار داریم. اگر خانه یا اتومبیل ما مورد دستبرد واقع شود،اگر همسایه‌ای با اعمال و رفتار خود ما را مورد آزار و اذیت قرار دهد، اگر به حریم خصوصی و عمومی ما تجاوز شود و... پایگاه یا مامور پلیس محل رجوع ما خواهد بود. حتی تا چند سال قبل برای اموری همچون: دریافت گواهینامه و گذرنامه هم به مراجعه به پلیس نیاز بود.این گستردگی ارتباط با مردم در کنار نقش این نیرو در تامین نظم و امنیت شهر ـ که باعث مواجهه آن با اخلالگران و عوامل بی‌نظمی می‌گردد ـ سبب شده تا پلیس نقشی پُر رنگ و دراماتیک در مناسبات زندگی ما پیدا کند. نقشی که همواره مورد توجه نویسندگان و سازندگان آثار هنری نیز بوده و حاصل آن خلق حجم قابل توجهی فیلم، کتاب و سریال با موضوع پلیسی است.

در ایران فیلم‌ها و سریال‌های پلیسی همیشه قاعده مند نبوده‌اند و به دلیل قدمت و طولانی بودن تولید چنین آثاری در سینمای جهان، برای سال‌هایی طولانی آثار تولیدی در داخل کشورمان نیز تقلیدی از آثار خارجی بوده‌اند. اما با تاسیس موسسه «ناجی هنر» این وضعیت سامان یافت و فیلم سازان ملزم به رعایت کلیات مشخصی درباره شخصیت‌های پلیسی حاضر در فیلم‌های خود شدند. کلیاتی همچون: رعایت درجه، نوع پوشش، نوع ماموریت و... البته فیلمسازانی که علاقه‌مند به الگوهای هالیوودی بودند، به جای ترسیم پلیس در آثار خود به سراغ وکلا رفتند و با بی‌حد و مرز کردن مسئولیت‌های آنها تلاش کردند تا تصویری مطابق خواسته‌های خود از این قشر ارائه دهند. در سال‌های اخیر سریال‌های مختلفی با مشارکت پلیس ساخته شده که «خواب و بیدار» و «هوش سیاه ۱» مهم‌ترین نمونه‌های آن است. حجم زیادی از فیلم‌های نود دقیقه‌ای هم در این سال‌ها ساخته شده‌است.

● متناسب با ریتم زندگی امروز

در سال‌های اخیر زندگی ریتم و سرعت بیشتری پیدا کرده و مخاطبان تلویزیون هم کم حوصله و عجول شده اند. برخلاف سال‌های نه چندان دور، برنامه ریزی اغلب شبکه‌های تلویزیونی نه برای تولید سریال‌هایی با پخش هفتگی بلکه برای تولید سریال‌هایی است که هر شب پخش می‌شوند و طی یک ماه قصه و مفهوم مورد نظر خود را به مخاطب منتقل می‌کنند. به همین دلیل پخش هفتگی سریال‌ها صرفا محدود به آثاری خاص همچون: «سریال‌های تاریخی» شده و سریال‌های معمول تلویزیون در فاصله روزهای شنبه تا چهارشنبه از شبکه‌های مختلف پخش می‌شوند و در تعطیلات پایانی هفته نیز شبکه‌های مختلف با پخش فیلم‌های سینمایی متعدد و مختلف و نیز پخش تکرار سریال‌ها، فضایی را برای مخاطبان فراهم می‌آورند که امکان دسترسی به گزینه‌های مختلفی را داشته باشند.سریال ماتادور که مدتی پیش پخش آن از شبکه یک سیما به پایان رسید، نمونه‌ای از انطباق یک اثر نمایشی با ریتم زندگی امروز است.

سریال اکشن خوبی داشت و به لحاظ تصویری کار شسته ـ رفته‌ای بود. در هر قسمت از سریال نیز تصاویری به صورت تیزر پخش می‌شد که شامل نماهای برج میلاد و نمای هوایی شهر تهران بود که در حکم پاساژهای تصویری عمل می‌کرد. البته معلوم نیست چرا در این تصاویر فقط تصاویر مناطق شمالی تهران پخش می‌شد و اثری از نقاط دیگر شهر تهران همچون «جنوب شهر» نبود.ماتادور سریال پرهزینه‌ای بود. لوکیشن‌های گران قیمت تا بازیگران شناخته شده و جلوه‌های ویژه فراوان نشانه‌هایی از هزینه بالای تولید این اثر بود اما حجم اکشن به کار گرفته شده در هر قسمت بیش از حد معمول سریال‌های تلویزیونی افزایش پیدا می‌کرد. در میان کارگردان‌های تلویزیون این اصطلاح وجود دارد که «اکشن نمک کار است» و اگر قرار باشد مخاطب در حجم زیادی از یک سریال با اکشن مواجه شود، این مساله الزاما به معنای ارتباط بیشتر و بهتر مخاطب با اثر نخواهد بود. چنین ترفندی ممکن است برای یک فیلم سینمایی مناسب باشد اما در یک سریال، روابط میان شخصیت ها، گره‌های عاطفی و مسائلی از این دست می‌تواند مخاطب را پای تلویزیون بنشاند. در سریال ماتادور این ضعف مشاهده می‌شد.

مثلا منهای شخصیتی که نقش آن را «پولاد کیمیایی» ایفا می‌کرد، هیچ وجهی از روابط عاطفی در دیگر شخصیت‌ها دیده نمی‌شد و خانواده آنها در سریال به تصویر کشیده نشده بود. حتی شخصیتی مانند «هانا» با بازی شقایق فراهانی هم پرداخت عاطفی مناسبی نداشت. چنین ضعفی حتی در برخی صحنه‌های حسی سریال دیده می‌شد که بهتر بود برای این صحنه‌ها از کارگردانی مستقل استفاده شود. بخش‌هایی از قصه سریال نیز تناسبی با کلیت داستان نداشت و حتی مورد اعتراض کارگردان و برخی بازیگران بود. به نظر می‌رسد حضور یک تیم فیلم نامه نویسی می‌توانست در کیفیت بیشتر این بخش‌ها موثر باشد.

● پلیس‌هایی که با آنها مواجه نمی‌شویم

«ماندگاری» ویژگی کتاب، «روزمره بودن» ویژگی مطبوعات و «تاثیرگذاری آنی» ویژگی مهم تلویزیون در دنیای امروز رسانه‌هاست. تلویزیون به دلیل طیف گسترده مخاطبانش نیازمند در نظر گرفتن حساسیت‌های مختلفی برای تولید یک اثر است. گاهی یک پیام یا موضوع اشتباه در این رسانه تاثیرات نامطلوبی به جای می‌گذارد و گاهی یک پیام مثبت، تاثیراتی عجیب برمخاطب خواهد داشت. مثلا سال‌ها قبل پخش تیزرهای «بابا برقی» با شعر معروف: «هرگز نشه فراموش لامپ اضافی خاموش» سبب شد تا آنقدر در مصرف برق صرفه جویی شود که از تکرار پخش این تبلیغ جلوگیری گردد! این حساسیت گاهی مورد توجه سفارش‌دهندگان قرار نمی‌گیرد و سفارش دهندگان صرفا به دلیل تامین هزینه‌های تولید یک اثر، مایل به طرح پیام‌های مختلف در اثر هستند.

در جامعه امروز مهم‌ترین وظایف پلیس که مخاطبان با آن مواجه هستند، شامل: برخورد با اراذل و اوباش، مبارزه با مواد مخدر و داروهای روانگردان، مبارزه با سرقت و مسائلی از این دست است که در زندگی روزمره با آن برخورد می‌کنیم اما در سریال «ماتادور»، وظیفه پلیس به خنثی کردن بمب و مبارزه با حرکت‌های تروریستی تعمیم داده شده است. هرچند ممکن است چنین وظایفی در دایره مسئولیت‌های پلیس باشد اما مخاطب ایرانی در ذهن خود معمولا چنین وظایفی را در حیطه مسئولیت‌های نیروهای امنیتی طبقه بندی می‌کند و مخاطب عام ـ به عنوان بیننده سریال‌های تلویزیونی ـ تصوری اینگونه از پلیس ندارد. البته اغراق بخشی از کار هنری و درام است اما نباید در آن زیاده‌روی کرد و بخش عمده‌ای از یک سریال را به نمایش نحوه بمب گذاری و سپس خنثی کردن بمب در قطار اختصاص داد؛ آن هم در شرایطی که چنین اتفاقی مسبوق به سابقه نبوده است. وقتی مخاطب با مسائلی که در اثر مطرح می‌شود به شکل ملموس برخوردی نداشته باشد، در نهایت پیام‌ها و مفاهیم اثر را درک نمی‌کند و صرفا با آن اثر به عنوان اتفاقی سرگرم کننده مواجه می‌شود. واقعا چند ایرانی را می‌توان پیدا کرد که در سال‌های اخیر در جامعه ایران با بمبگذاری در یک قطار مواجه شده باشند تا بتوانند با چنین سریالی ارتباط برقرار کنند؟ سریال‌های پلیسی نمونه‌های عینی و قابل لمس‌تری نیز داشته اند.

مثلا چند ماه قبل سریالی به نام هوش سیاه از تلویزیون پخش شد که موضوع آن جرائم رایانه‌ای بود و این موضوع به دلیل عام بودن، باعث ارتباط مخاطب با اثر شد اما در سریال ماتادور مخاطب صرفا با یک اثر اکشن مواجه است که تناسبی با ماموریت‌های پلیس ایران ـ لااقل در ذهن مخاطب ـ ندارد. نکته قابل ذکر دیگر این است که در این سریال تصویری قهرمان گونه از پلیس نمایش داده‌می‌شود که به شدت یادآور فیلم‌های هالیوودی است حال آنکه پلیس ایرانی نیاز به ارائه چنین تصویری ندارد و برخلاف سینمای جنگ که برای سال‌هایی طولانی به دلیل ضرورت‌های حاکم بر جامعه بر مبنای قهرمان پردازی استوار بود، سینمای پلیسی و بخصوص اینگونه سریال‌ها به واقع گرایی نیاز دارد.در هفته‌های اخیر به مناسبت هفته نیروی انتظامی، برنامه‌های مختلفی از شبکه‌های سیما پخش شد. در یکی از این برنامه‌ها روش‌های مقابله با سرقت به مخاطبان آموزش داده شد و شیوه آموزش این مطلب به لحاظ تصویری بدیع و تازه بود. در این برنامه فردی نمایش داده شد که برای حمل چند جعبه از اتومبیل خود خارج می‌شود و کلید خود را روی اتومبیل جا می‌گذارد و این مساله باعث جلب توجه دو سارق موتور سوار شده و یکی از آنها اتومبیل را می‌دزدد. سپس یک کارشناس پلیس به طرح هشدارهای پلیسی برای جلوگیری از چنین سرقت‌هایی پرداخت. چنین برنامه‌هایی بیش از آثار پلیسی نیاز مخاطب را برآورده می‌کند و بهتر است اگر قرار بر حضور پلیس در این عرصه است، این حضور بر اساس خواست و نیاز روزمره مخاطب باشد و توانایی‌های اکشن نیز در قالب چنین سریال‌هایی نمود پیدا کند. این روزها گستردگی مواد روانگردان، یکی از نکاتی است که پلیس می‌تواند درخصوص آن سریالی جذاب و آموزنده تولید کند.

فضه میرباقری