بخور اوکالیپتوس

محلول اوکالیپتوس برای استنشاق است نه خوردن

از قدیم الایام انواع بخورها برای معالجه سینوزیت کهنه یا مزمن به کار می آمد. آئروسل تراپی یا بخور درمانی یکی از روش های رایج برای درمان سینوزیت های مقاوم به درمان یا مزمن یا عودکننده بوده است و از این رهگذر انواع آنتی بیوتیک، به ویژه پنی سیلین را با دستگاه بخور که محلول آن را به شکل بخار در آورده و با گذاشتن ماسک روی بینی آن را به منافذ بینی و سینوس ها و مجاری تنفسی می رسانند روش مرسوم در تمام دنیا از جمله کشور ما بوده و شما مشاهده می نمودید که سر درب هر درمانگاه در کنار تابلوی تزریقات و پانسمان بخور پنی سیلین را نیز تبلیغ می کردند. امروز روش های موثرتر و درمان های جدیدتری آمده است لذا این شیوه دیگر رایج نیست و همراه با این تحولا ت تابلوی بخور پنی سیلین نیز از بیمارستان ها و درمانگاه ها برچیده شد.

علا وه بر بخور درمانی، آنتی بیوتیک ها که در درمانگاه ها انجام می دادند اسانس هایی نیز برای باز کردن گرفتگی بینی و فروکش نمودن التهاب سینوس ها به کار می آمد که معروف ترین آنها اسانس نعناع بود. بخور اسانس نعناع که به شکل محلول با قرص های مخصوص بود یا حتی روغن آن را که به نام پماد ویکس معروف است به اطراف بینی می مالیدند. این اسانس ها نیز از فهرست دارویی (فارماکوپه) حذف شدند و امروز از اسانس برگ اوکالیپتوس به شکل محلول یا دم کرده خود برگ اکالیپتوس استفاده می کنند.

این گیاه دارویی جایگاه خود را در طب هنوز حفظ کرده است هر چند بعضی از مولفان صحبت از بی پایه بودن آن می کنند و مورد استعمال آن را در آینده علم زیر سوال برده اند.

اکالیپتوس با نام علمی GLOBULUS-EUCALYPTUS درخت تنومند و پرشاخ و برگ همیشه سبز است که اصالت آن به سرزمین استرالیا مربوط می شود و در آن سرزمین جنگل های انبوه و متراکمی را تشکیل می دهند که ارتفاع آن به ۱۴۵ متر و محیط تنه آن به ۲۵ متر می رسد. در استرالیا بدان درخت صمغ یا درخت پوست طنابی نام داده اند و آن را در مناطق باتلا قی و مالا ریا خیز می کاشتند تا مرداب ها را خشک گرداند و از شیوع مالا ریا جلوگیری کند. در ضمن برگ های این درخت غذای اصلی خرس های کوالا ست که در آن قاره بسر می برند.

برگ های آن باریک، چرم مانند و شمشیری شکل دارای یک رگبرگ مرکزی اصلی می باشد سرتاسر برگ ها را غده های روغن دار پوشانده است. بومیان استرالیایی به خواص روغن اوکالیپتوس پی برده بودند و از آن در درمان بیماری ها استفاده می کردند. از سال ۱۸۵۴ درخت اوکالیپتوس به جنوب اروپا، الجزیره، مصر تا هند آورده شد. در ایران رشد این درخت در تمام نقاط تقریبا به عمل می آید. نگارنده درخت های تنومند و قطور با سایبان های وسیع را در دزفول خوزستان و ایرانشهر بلوچستان مشاهده کرده است. این درخت در شمال ایران نیز همانند جنوب یافت می شود (میانکاله و هشت پر) ولی برگ های درختان اوکالیپتوس شمال آن غلظت اسانس برگ های جنوب را ندارند.

اوکالیپتوس نام فارسی ندارد بلکه از یک واژه یونانی به معنای پوشاننده یا در پوش گرفته شده است زیرا غنچه های اوکالیپتوس با یک نوع غشا مستور شده اند. در تمام پنج جلد کتاب قانون ابن سینا که پایه و اساس آن بر گیاهان داروئی گذاشته شده است نام از آن برده نشده است. یعنی آن زمان اوکالیپتوس در ایران نبود که ابن سینا به آن معرفت داشته باشد و از خواص غنی آن پرده بردارد.

برگ های تیره های مختلف اوکالیپتوس به ویژه نوع gloulus eucalyptus و salhfoli eaculyptus اسانس خوشبو و معطر و فراری دارد، در داروخانه های انگلیس بخور اوکالیپتوس ۷۰ درصد اوکالیپتوس دارد که به نام سینئول cinilol خوانده می شود. سینئول مایعی بی رنگ است دارای بویی شبیه بوی کافور و با طعم تند و خنک است. در آب حل نمی شود و با الکل، کلرفورم، اترو بلور اسید استیک، قابلیت اختلا ط دارد علا وه بر مصرف آن به شکل بخور در سینوزیت و لا رنژیت به کار می رود. سینئول یک ماده خلط آور بوده و اثر ضدمیکربی قوی دارد. از بخور اوکالیپتوس به طور سنتی استفاده می شود. مقداری از محلول به طور دیمی که در یک پاتیل آب جوش می ریزند و حوله یا پتویی نازک بر سر می افکنند آنچنان که منفذی به بیرون نداشته باشد. چشم ها را می بندند و در برابر بخارات از راه بینی نفس می کشند، گر می گیرند.

و عرق می ریزند و در پی آن باز شدن بینی و متعاقبا برطرف شدن احساس پری در سینوس ها و تسکین سردرد را همراه دارد التهاب بینی را فرو می نشاند خلط سینه را نرم می کند و راه های تنفسی خشک، تحریک شده، را مرطوب می سازد. در حمام سونا بخارات داغ را با محلول بخور اوکا لیپتوس درهم میآمیزند که آثار مفیدی بر بیماران مبتلا به سینوزیت می گذارد. محلول بخور را در جامک منفذ بخار دستگاه های مرطوب کننده هوا می ریزند که اطاق را مرطوب و معطر می کند و علا ئم سرماخوردگی را تسکین می بخشد.

محلول اوکالیپتوس صرفا برای استنشاق است. بعضی از بیماران آن را با شربت یا محلول خوراکی اشتباه می گیرند یا برای بعضی ها طرز استفاده از آن خوب تفهیم نمی شود و کلمه بخور غلط انداز واقع می شود، در نتیجه آن را سر می کشند و می خورند. این محلول محرک بوده و خوردن مقادیر زیاد آن موجب تهوع، استفراغ، درد معده، ضعف، اغما و گاه مرگ می شود. برای معالجه مسمومیت باید مبادرت به شستشوی احتیاطآمیز معده نموده و داروهای ضدتشنج تجویز کرد.

محلول بخور را باید از دسترس کودکان دور نگه داشت. به جای محلول از خشکانده برگ اوکالیپتوس نیز می توان استفاده کرد و مقداری از آن را در آب جوش ریخت و به همان سبک که شرح آن آمد، استنشاق کرد. بیماران مبتلا به تنگی نفس یا آسم نمی توانند بخور اوکالیپتوس را تحمل کنند و بعضا حمله آسم در آنها تشدید می یابد، از همین رو برای این بیماران قابل تجویز نیست. به علا وه گفته شده است که بخور زیاد سبب اختلا ل درکار کلیه می شود و نیز منجر به کاهش شدید فعالیت دستگاه مرکزی اعصاب می گردد.

اوکالیپتوس با داروهای افزایش دهنده قند خون همچون هورمون گلوکاگن تداخل دارویی دارد و موجب مهار اثر آن می شود و بیمار را به سمت هیپوگلیسمی خطرناکی سوق می دهد.

نویسنده : دکتر عبدالحمید حسین نیا

متخصص گوش و حلق و بینی