داستان هایی از جنس تنهایی

نگاهی کوتاه به مجموعه داستان باسگا, نوشته آراز بارسقیان

باسگا، همچنان که نویسنده می‌گوید: به معنی «نوعی کیک مخصوص عید پاک است. حالتی استوانه‌ای شکل دارد که رویش صلیب قرار داده‌اند، به نشانه تپه‌ای که مسیح را به رویش مصلوب کردند.» و در اینجا، باسگاه مجموعه کم حجمی است با ۱۰ داستان کوتاه. داستان‌هایی هرچند کوتاه اما با حرف‌هایی بزرگ برای گفتن. حرف‌هایی از جنس تنهایی انسان‌ها و تنهایی یک مجموعه انسانی، در کنار یک مجموعه بزرگ‌تر از خود، که خواه‌ناخواه با مشکلات آن نیز دست و پنجه نرم می‌کند.

تمام داستان‌ها به جز داستان «کیف پول: یک واگویه» داستان‌هایی روان و خوشخوان بوده و به لحاظ طرح، پیچیدگی خاصی ندارند. اما «کیف پول: یک واگویه» واگویه‌ای است از هم گسیخته، داستان دختری که هرآنچه در ذهنش می‌گذرد را می‌بینیم و می‌خوانیم. او مثل هر کدام از ما، به‌طور مداوم در ذهن خودش حرف می‌زند و ما بدون آن‌که این حرف زدن را در یک روند خوانا و قابل فهم دریابیم، همان پراکندگی و ازهم‌پاشیدگی و ناآرامی درونی را روی کاغذ هم می‌بینیم. داستان‌های دیگر همچنان که گفته شد، داستان‌هایی به لحاظ فرم ساده و در عین حال قوی‌ای هستند. در داستان‌های(اطراف آنجا، بخش اول و دوم) که در اول و آخر کتاب قرار دارد،‌ نویسنده به مشکلات کلاس‌های داستان‌نویسی می‌پردازد. چند داستان دیگر داستان‌هایی از تنهایی مردان تنها و مجردی هستند که زندگی‌شان رو به ضعف و نابودی و فقر است. همچنان که در قسمتی از داستان «میان پرده: شهر خاکستری» نویسنده از ارواحی می‌گوید که شهر را در برگرفته‌اند: «وقتی از کنار اتوبان می‌گذرم و سعی می‌کنم در تخیلاتم غرق شوم،‌ صدای فریاد این ارواح گیر کرده و گرفتار سبب می‌شود تا موسیقی را بلندتر و بلندتر گوش کنم. غرشی در کار نیست، فریاد است، فریاد ارواح آدم‌هایی که تعدادشان خیلی بیشتر از یک نقاش، یک عشق عکاسی، ‌یک آشغال جمع کن و مردی پلشت است. ارواح بی‌شماری وجود دارند، کافی است نگاهی به آسمان شهر بیندازید.» و این اشخاص،‌ شخصیت‌های داستان‌های عکسی از پارک، استاد نقاشی، سوسک‌ها و داش مگس هستند.

داستان‌های باسگا و گارسون به بیان زندگی دو خانواده‌ از ارمنی‌های ایران می‌پردازد و زندگی آنان را روایت می‌کند. زندگی‌هایی که مثل هر خانواده دیگر ایرانی با مشکلات خاصی دست و پنجه نرم می‌کند؛ به اضافه مشکلاتی که یک مجموعه کوچک، که خود را از مجموعه بزرگ‌تر متمایز می‌داند، به آن گرفتار می‌شود.

گارسون داستان پیرمردی است که بعد از سال‌ها از شغلی که به آن عادت کرده کنار گذاشته شده و به نظافتچی هتل تبدیل می‌شود که همین امر و مشکلاتی که به لحاظ روحی و خانوادگی گریبانگیرش می‌شود او را آرام آرام به سوی مرگ می‌راند. باسگا داستان دو خواهر و خانواده‌ای است در شب عید پاک، خانواده‌ای که با مشکلات خاص خودش دست و پنجه نرم می‌کند و دیگر عیدشان هم از معنی و مفهوم خودش خالی شده است. آدم‌هایی که حرف مهمی برای گفتن ندارند...

این مجموعه داستان، هرچند کم‌حجم است و به لحاظ فرم هم نوآوری خاصی ندارد، اما حرف برای گفتن دارد. نویسنده با استفاده از کلمات و داستان حرف‌هایش را بیان می‌کند. از تنهایی و پلشتی و ضعف و فرو رفتن در اعماق زندگی شهری و بیچارگی می‌گوید و زندگی‌هایی که آدم‌هایش نیز حتی نمی‌دانند که چکار می‌کنند، چه فکر می‌کنند و اصلاً‌ کی هستند.

نویسنده چرا داستان می‌نویسد؟ حداقل ممکن است یکی از دلایل‌اش این باشد که فکر می‌کند حرفی برای گفتن دارد و دوست دارد این حرف را به گوش دیگران هم برساند. و هر نویسنده‌ای هم برای گفتن‌اش قالبی انتخاب می‌کند. اما وقتی مفاهیم و درونمایه بر شکل و فرم مسلط شود،‌ نویسنده دیگر زیاد در محدوده قالب باقی نمی‌ماند؛ یعنی برایش مهم نیست که در ظاهر و ساختار نوآوری به وجود بیارود،‌ بلکه این ظاهر را تنها در ارتباط با مفهوم معنی می‌کند،‌ به‌گونه‌ای که ساختار ارزش خود را از ارزش درونمایه می‌گیرد. البته در هر حالتی ارتباط ساختار و درونمایه را نمی‌شود انکار کرد اما گاهی اصالت به نفع یکی از این دوتا جابه‌جا می‌شود.

در این مجموعه داستان می‌بینیم که این مفاهیم هستند که به فرم ارزش می‌بخشند،‌ یعنی در واقع خواننده با خواندن این داستان‌ها، به آن، نه به عنوان یک ساختار هنری،‌ بلکه به عنوان ابزاری برای بیان یک فکر و اندیشه نگاه می‌کند. انسان همواره با تنهایی روبه‌روست و همگام با این تنهایی، آشفتگی‌های درونی وذهنی هم ظهور می‌کند زیرا بین آن‌چه که فکر می‌کند و آن‌چه که هست، با آن‌چه که انتظار می‌رود باشد، تناقض و تضاد وجود دارد و واقعیت بر نقش منطبق نیست و این امر تصادفی نیست، بلکه وابسته به محیط و موقعیتی است که آن‌شخص یا مجموعه در آن گرفتار شده است. بنابراین آسیب‌شناسی رفتاری چنین فردی، صرفاً‌ روانشناسانه نیست، بلکه به نوعی جامعه‌شناسی یا روانشناسی اجتماعی نیازمند است. تنهایی‌ها،‌ مشکلات و آشفتگی‌ها ظهور کرده‌اند و نویسنده آن‌ها را می‌بیند و حس می‌کند و بیان می‌کند و مهم نیست چگونه بیان می‌شوند. مهم آن است که نویسنده حس می‌کند باید بگوید‌ و می‌گوید. باسگاه کوتاه است،‌ خلاصه است،‌ در لفافه می‌گوید، دریافتنش هوش می‌خواهد،‌ اما خواندنی است.

فریق تاج گردون