توسعه سلامت, ارتقاء بهداشت و نقش میكروبیولوژی در فرآیند توسعه پایدار

این مقاله بیانگر نقش سلامت و بهداشت در توسعه پایدار, معنای واقعی سلامت, ابعاد مختلف آن و اثرات شیوه زندگی سالم در سلامت و علوم زیستی مرتبط با آن از جمله میكروب شناسی می باشد بدون تردید سلامت و توسعه ارتباط تنگاتنگی با یكدیگر دارند و برخورداری از سلامت جسمی, روانی و اجتماعی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی است و داشتن جسم و روح سالم یكی از زیر بناهای مهم توسعه همه جانبه هر جامعه ای را تشكیل می دهد

این مقاله بیانگر نقش سلامت و بهداشت در توسعه پایدار، معنای واقعی سلامت، ابعاد مختلف آن و اثرات شیوه زندگی سالم در سلامت و علوم زیستی مرتبط با آن از جمله میكروب شناسی می باشد. بدون تردید سلامت و توسعه ارتباط تنگاتنگی با یكدیگر دارند و برخورداری از سلامت جسمی، روانی و اجتماعی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی است و داشتن جسم و روح سالم یكی از زیر بناهای مهم توسعه همه جانبه هر جامعه ای را تشكیل می دهد.

اهمیت نقش انسان سالم در توسعه پایدار یك اصل علمی است و از نظر اندیشمندان، اعتبار و درستی آن یك امر بدیهی دانسته شده است. انسان سالم، انسانی است كه از لحاظ جسم و روان سالم بوده و در یك محیط اجتماعی سالم زندگی نماید، بی شك وجود خلل در هر یك از این سه فرآیند توسعه را كند خواهد كرد و بدون توسعه یافتگی نیزتامین سلامت مردم دشوار خواهد بود.

● مقدمه:

نزدیك به سی سال است كه واژه “ توسعه پایدار” در ادبیات سیاسی و اقتصادی جهان وارد شده و ورد زبان سیاستمداران و سیاستگزاران دنیا گشته است. در كشور ما نیز پس از سالها مسئولان برنامه ریزی، كنفرانسها و سمینارها و موارد متعدد دیگری برای این مهم ترتیب داده اند كه ما حصل آنها به صورت چشم انداز بلند مدت بیست ساله ۲۰۰۴-۱۳۸۴ درآمده و برنامه پنچ ساله چهارم بعنوان اولین بخش از این برنامه دراز مدت از طرف دولت جمهوری اسلامی به مجلس تقدیم شده است. طبعاً اقشار مختلف اجتماعی و بخصوص دانش آموختگان رشته های مختلف علمی از جمله رشته های علوم زیستی، بهداشتی و پزشكی و بالاخص میكروب شناسی باید در این فرآیند اجتماعی جایگاه خود را پیدا كنند و دانش خود را در رشته ای كه برای آن تحصیل كرده اند جهت سعادت و سلامت جامعه ای كه به آن تعلق دارند به كار گیرند و اینكه چگونه كشور از دانش آنها استفاده كند تا به برنامه های دراز مدت خود دست یابد؟ جامعه ایرانی در افق این چشم انداز بایستی جایگاه اول اقتصادی ، علمی و فنآوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی را پیدا كند و با تولید علم، رشد پر شتاب و مستمر اقتصادی، سطح درآمد سرانه را ارتقاء نسبی بخشد و به اشتغال كامل نیروی انسانی خود نایل آید و با ایجاد راهكارهای علمی مبتنی بر نیاز كشور در كاریابی دانش آموختگان مختلف اقدام نماید.

شاید این تصور پیش آید كه اگر گروهی “ فرآیند توسعه” را از دیدگاه خود تفسیر كنند همچنان كه در طی دو دهه گذشته گروه‌های زیست محیطی، گروه‌های اقتصادی و گروه‌های بهداشتی به آن مبادرت كرده اند و هر گروهی خود را محور و اساس این توسعه بداند نتیجه ای جز در هم ریختگی و در حقیقت “ بی برنامگی” نخواهد داشت. بنابراین بهتر است از تجربه كشورهایی كه بیش از دو دهه در این راه گام نهادند و به نتایج بسیار درخشانی دست یافتند درس بگیریم و با تطبیق با شرایط اجتماعی و اقتصادی و سیاسی كشور خود برنامه ای تدوین كنیم كه قابل عمل و دسترسی باشد.

با توجه به گذر اپیدمیولوژیك بیماریها، گذر جمعیتی، پیشرفت تكنولوژی و عمیق تر شدن فاصله میان طبقات مختلف اجتماعی دردنیا امروزه مشكلات سلامت چهره دیگری به خود گرفته است. بیماریهای غیر واگیر مانند بیماری های عروقی ، فشار خون، آسم ، حوادث، انواع سرطان ها، ناهنجاریهای اجتماعی و … نسبت بیشتری از عمر از دست رفته (مجموعاً ۶۰%) را به خود اختصاص می دهند.

با توجه به اهمیت مسئله سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای ارتقاء سلامت مردم جهان از سال ۱۹۸۶ (۱۰ سال بهد از كنفرانس آلما آتا) یك برنامه جدی تنظیم كرد و اولین كنفرانس بین المللی را در شهر اتاوا (كانادا) برگزار نمود. در این كنفرانس عنوان فرآیند توانمند سازی مردم به منظور افزایش كنترل و ارتقای سلامت خویش تعریف شده است، در واقع هدف این فعالیتها تقویت مهارتها و توانایی افراد در جهت حفظ خود و ظرفیت سازی گروه‌ها و جامعه است.

ترویج رویكرد ارتقاء سلامت با هزینه اندك بیشترین اثر را روی سلامت مردم دارد و بحث بر روی شیوه زندگی، افراد را نسبت به سلامت خود حساس و در مشاركت بین بخشی نیز موثر ساخته است.

كمیسیون“ سلامت و محیط زیست ” سازمان جهانی بهداشت (WHO) به هنگام برگزاری كنفرانس زمین در سال ۱۹۹۲، ارزیابی خود را در زمینه ارتباط بین سلامت، محیط و توسعه پایدار ارائه كرد.

گزارش كمیسیون، كار برجسته اجلاس بود و سلامت را در سر لوحه دستور كار اجلاس محیط و توسعه قرارداد. اصل اول منشور ریو بر موضوع محوریت سلامت در توسعه تاكید دارد. بطور خلاصه، چشم انداز نوین درباره سلامت به منصه ظهور رسیده مبتنی بر این اصل كه سلامت جوهره اصلی توسعه پایدار بوده و تحقق آن به عملكرد تمام دستگاه ها و آحاد جامعه بستگی دارد.

هزاره ۲۱ یك نظام نوین بهداشتی مشتمل بر تشریك مساعی، بهداشت جامعه نگر و توجه به امر پیشگیری قبل از درمان را می طلبد.

عوامل زیست محیطی كه بیشترین تاثیر را بر سلامت دارند در جای خود فشارهای زیادی را بر محیط زیست اعمال می كنند. این تاثیرات از طریق عواملی مثل رشد جمعیت ، توزیع نامتناسب منابع، الگوهای مصرف، توسعه صنعتی و اجزا توسعه اقتصادی ارزیابی می شوند. بطور كلی كیفیت محیط زیست یك عامل تعیین كننده، بطور مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت انسان است. اختلال در طبیعت و تخریب محیط زیست یك عامل بسیار موثر در كاهش سطح سلامت و كیفیت زندگی و مانع سخت در روند توسعه پایدار است.

● بحث و نتیجه گیری:

یك نگاه اجمالی به دیدگاه‌های مختلف ما را به واقعیت امر نزدیكتر خواهد نمود:

از دیدگاه اكولوژیست ها توسعه پایدار آن است كه نیازهای امروز را برآورده سازد بدون آنكه سبب كاهش برآورده كردن نسل آینده شود.

از نظر اكونومیستها و اقتصاد دانان توسعه پایدار “ آنگونه فرآیندی از توسعه است كه دوران اندیشه ها و بصیرت های قدیمی را با دوران اندیشه های جدید تغییر دهد و جامعه را از دوره تحول (قدیمی به یك دوره تحول نوآوری مبدل می كند).

در ژانویه و سپتامبر سال ۲۰۰۲ وزرای بهداشت كشورهای جهان در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی گردهم آمدند تا مفهوم توسعه پایدار را از دیدگاه بهداشت عمومی مورد بررسی قرار دهند. اگر تمام فرآیندهای توسعه پایدار برای بهبود بخشیدن به شرایط زندگی انسان هاست بنابراین جا دارد كه فقط سلامت آنها در اولویت همه برنامه ها قرار گیرد، همان گونه كه در قطعنامه سازمان جهانی بهداشت به آن اشاره شده است.

“ Human beings are at the center of concern for sustainable development.”

مفهوم سلامتی عبارت است از: «سلامت جسم و روان، سلامت اجتماعی و اقتصادی» بنابراین عوامل اختلال در سلامتی انسان را باید شناخت و پیشگیری لازم را بعمل آورد. در این كره خاكی كه بصورت یك دهكده درآمده هیچ گوشه ای از جهان و موجودات آن اعم از گیاهان، جانوران، انسان، آب، خاك، هوا از هجوم میلیاردها عوامل میكروبی، ویروسی،قارچی و انگلی درامان نیست. بر طبق توصیه های كنفرانس آلماآتا قرار بود شعار“ بهداشت برای همه در سال ۲۰۰۰” برای تمامی مردم دنیا تحقق پیوندد ولی اینك با كمال تاسف در سال ۲۰۰۴ گزارش غم انگیز مدیر كل سازمان جهانی بهداشت نه تنها بهداشت برای همه را گواهی نمی دهد بلكه فاصله بین كشورهای توسعه یافته و فقیر هر لحظه افزایش می یابد در حالیكه امید به زندگی “Life expectancy” برای كشورهای توسعه یافته ۲/۷۵ سال است برای كشورهای فقیر آفریقایی و آسیایی ۲/۴۹ سال می باشد.

گزارش WHO وضع تاسف بار همه گیری HIV و بیماری ایدز كه بیش از ۶۰ میلیون نفر از مردم جهان را گرفتار كرده و هر سال ۲۰ میلیون نفر را به دیار نیستی می فرستد. ابتلاء بیش از ۳۰ میلیون مردم جهان به بیماری سل و مرگ و میر ناشی از آن، گسترش بیمرای مالاریا در غالب نقاط دنیا، گسترش بیماری “سارس” كه از كشور هونگ كونگ و سپس چین آغاز گردید و علاوه بر مرگ و میر در كشورهای پیشرفته میلیاردها دلار خسارت وارد نمود، همگی زنگ خطری برای ما است.

آری دنیا دهكده ای است كه هیچ یك از موجودات آن از خطر ایمن نیست. در حالیكه بسیاری از این بیماریها كه بوسیله عوامل میكروبی و ویروسی به وجود می آید قابل پیشگیری است و وظیفه پرسنل مراكز بهداشتی جهان است كه در این راه كوشا باشند. همچنانكه اداره كل مدیریت بیماری های وزارت بهداشت با حماسه آفرینی خود بیش از ۳۵ میلیون نفر از فرزندان ما را علیه سرخك و سرخجه ایمن كرده است و یا نتایج دستاوردها و تحقیقات در گوشه و كنار آزمایشگاه هاو در دانشگاه ها و مراكز علمی كشور نشانگر صبر و حوصله و كار مداوم این گروه علمی می باشد.

به راستی وجودآلودگی در مواد غذایی ، آب لوله كشی، محیط زیست، عفونتهای بیمارستانی ناشی از انتقال میكروبها به علت عدم توجه دقیق كه همگی آنها با اندك توجهی قابل پیشگیری است توسط چه كسانی این كنترل ها بایستی انجام شود؟ جز با كار دسته جمعی تمام كاركنان بهداشتی و در مركز آنها میكروبیولوژیستها امكان پذیر نخواهد بود. بعنوان نمونه در ایران قریب به ۹۰۰ كارگاه تولید شامپو، خمیر دندان، عطر، رنگ مو و سایر مواد بهداشتی وجود دارد كه تعداد كمی از آنها تحت مسئولیت باكتریولوژیست های دارای بخش كنترل كیفی می باشند، در حالیكه مطابق قانون همه آنها موظف به داشتن این بخش و همكار میكروبیولوژیست می باشند. استفاده از نقش میكروبیولوژیستها درفنآوری زیستی كه مقوله ای بسیار مهم در پیشرفت یك كشور و رسیدن به توسعه پایدار است را نبایستی نادیده گرفت. استفاده از روشهای باكتریولوژی در معادن آهن و ذغال سنگ، میلیاردها دلار سود نصیب كشورهای صنعتی كرده و از تخریب محیط زیست نیز جلوگیری نموده است. استفاده از باكتریهای آهن وتیوباسیلوسها برای زدودن سولفور از ذغال سنگ باید توسط باكتریولوژیستها انجام گیرد و برای جلوگیری از تولید SO۲ كه آلاینده شدید محیط زیست است بسیار اساسی است.

پیشبرد جامعه به سمت توسعه پایدار و بهره وری ملی تابعی از قابلیت های انسانی است كه نقشی در اقتصاد جامعه دارد. به اعتقاد آلوین تافلر در كتاب “Power shift” توسعه پایدار بر دانایی استوار است. امید می رود كارشناسان بهداشت و درمان و مسئولین بخش های مختلف توسعه با احساس مسئولیت در قبال آحاد مردم جامعه موضوع را به طور جدی مورد بحث و بررسی قرار دهند تا در آینده بحث ارتقاء سلامت وبهداشت جایگاه والای به حق خود را در تامین سلامت مردم كشورمان باز كند، زیرا سلامت جامعه زمانی میسر و ممكن می گردد كه بر مبنای عدالت اجتماعی همه ابعاد جامعه را شامل شود و با مددگیری از آگاه سازی و آموزش عمومی و پیشرفته ترین تكنولوژی های آموزشی ارتقاء دانش جامعه و توسعه پایدار و امنیت اجتماعی برای همه آحاد قابلیت اجرایی پیدا كند. بدون شك ایجاد محیط سالم و فقر زدایی از آن، مهمترین اقدام برای ایجاد بستر لازم جهت تامین سلامت مردم محسوب می شود. اگر بتوانیم سلامت محیط را فراهم سازیم، انسانهایی را كه درآن زندگی می كنند، مهمترین شرط لازم برای سالم ماندن و دوری از مخاطرات محیطی را خواهند داشت. ما بر این باوریم داشتن افراد سالم،ضمانت پرورش جامعه سالم در آینده و اساس توسعه پایدار است.لذا از یك طرف بر نقش محوری انسان سالم در توسعه پایدار تاكید كرده و از طرف دیگر اذعان داریم كه یك جامعه توسعه یافته می تواند به پرورش انسان سالم بپردازد. دستور كار ۲۱ فرصتی طلایی برای تصمیم گیرندگان در زمینه سلامتی، در جهت افزایش تاثیر ایشان در برنامه ریزی ملی، توقف روند تخریب محیطی و توسعه تهدید كننده های سلامتی بوجود آورده است. برنامه عملكردی چند شهری در قالب طرح شهرهای سالم مطابق برنامه شهرهای سالم WHO یك نو آوری در زمینه بهداشت و توسعه شهری دراز مدت با هدف بهبود وضع سلامتی و رفاه زندگی وكاری مردم در شهرها تهیه و تدارك دیده است.

بطور كلی جمعیت كشورهای در حال توسعه و در حال صنعتی شدن، علاوه بر مخاطرات بهداشت محیط «سنتی» در معرض مخاطرات«مدرن» مانند آلودگی آب، هوا، ضایعات سمی و خطرناك، مصرف بی رویه مواد شیمیایی مثل آفت كشها، مخاطرات ناشی از محیط كار و حوادث رانندگی نیز قرار دارند.

ـ رشد جمعیت در بسیاری از كشورها، چالشهای عمده ای را در دستیابی به توسعه پایدار ایجاد كرده است. این چالشها به اختصار عبارتند از:

مدیریت نامناسب منابع طبیعی، تولید بی رویه ضایعات و شرایط نامساعد زیست محیطی كه بر سلامت جامعه تاثیر گذارند.

نتیجه آنكه بایستی اقدامات بهداشتی در تمام سطوح اعم از محلی، ملی، منطقه ای و جهانی صورت پذیرد. همچنین اطلاعات بهبود یافته بر روی زنجیره بهداشت و محیط به منظور سیاستگذاری مناسب در روند توسعه، اولویت بندی و تصمیم گیری در اجرا در تمامی سطوح امری حیاتی و ضروری است. احیاء مجدد سیاست «سلامت برای همه» سازمان جهانی بهداشت برای قرن ۲۱ كه هم اینك در حال اجراست، چشم انداز خوبی را برای تحقق سلامت و حفظ محیط زیست در آینده نوید می دهد.

از یك سو كشور باید بتواند برای جمعیت جوان و جویای كار شغل و فعالیت مولد و درآمد ایجاد كند و از سوی دیگر الزامات بین المللی و منطقه ای حكم می كند كه در سال های آینده فاصله ایجاد شده بین كشور ما و پاره ای از كشورهای پیشرو یا در حال پیشرفت هرچه بیشتر كاهش یابد.

فهرست منابع:

۱) مترجمین: دكتر علی اصغر فرشاد، مهندس منوچهر علایی، دكتر نسیم علایی و مهندس عصایی. زمستان ۱۳۸۰ – كتاب سلامت و محیط در توسعه پایدار- تالیف WHO ژنو- چاپ اول.

۲) دكتر ابوالحسن ضیاء ظریفی- (۲۹-۲۷ بهمن ماه) ۱۳۸۲ تهران- مجموعه خلاصه مقالات ششمین كنگره سراسری میكروب شناسی ایران. ناشر: انجمن میكروب شناسی ایران- دانشكده بهداشت دانشگاه تهران و بنیاد امور بیماریهای خاص.

۳) دكتر اسماعیل اكبری و همكاران- فروردین ۱۳۸۲ تهران- خلاصه مقالات برگزیده همایش تبیین نقش انسان سالم در توسعه پایدار.

تدوین:افسون اژدری-کارشناس کمیته ملی توسعه پایدار

کارشناس ارشد علوم میکروبیولوژی

Abstract:

Safety expantion , health promotion and the role of microbiology in sustainable development.

Keywords:safetyexpantion,healthpromotion,microbiology,sustainable development.

By: Afsoon Azhdari

This paper stresses on the important role of safety & health promotion & bioscience such as microbiology in ground sustainable development.

According to the article healthy human is the base and the center of concern for SD.

Topics to be addressed in article include:

- promotes technical support to countries particularly in public health systems, and in the development of policies, projects oriented to the improvement of social protection in health and operation of social security systems with criteria for sustainability.

- Research promotion and development unit.

- Strengthens the national capabilities in the development and evalution of public health policies; in the formulation of national health objectives; in social, economic and so on.

- Develops an active system of knowledge and information with regard to health sector and public health policies.

- Cooperates with the countries and mobilization of resource / utilization of research results and evalution of impact of scientific production.