تا فردا راهی نیست

فناوری های تازه پزشکی در راهند

علوم مرتبط با سلامت به‌ویژه علم پزشکی، پیچیده و تا حدودی رمزآلودند. با وجود اینکه در نیم قرن اخیر دانش پزشکی جهش بسیار بزرگی را تجربه کرده و وسعت و جزییات مرتبط با آن صدها برابر شده است، هنوز با آنچه می‌خواهیم و باید بدانیم فاصله‌ای عظیم داریم. مفاهیم و موضوعاتی هستند که از اهمیت آنها یا گاهی از موجودیت یا احتمال موجودیت آنها اطلاع داریم، ولی برای یافتن جزییات و ارتباط آنها با دانسته‌هایمان تلاش می‌کنیم. به‌عنوان مثال می‌دانیم که بیماری دیابت زمینه ژنتیکی دارد، ولی هنوز تک‌تک ژن‌های مرتبط با آن را نشناخته‌ایم. در مقابل، همواره موضوعاتی نیز هستند که اساسا از وجود آنها بی‌اطلاع بوده‌ایم و ناگهان به آنها برمی‌خوریم؛ بیماری‌های عفونی نوظهور، کشف ارتباط مواد شیمیایی با یک بیماری خاص یا یافتن اتفاقی اثرات درمانگر یک ماده یا دارو روی یک بیماری، مثال‌هایی از این دست هستند. با درنظرگرفتن این ماهیت، علم پزشکی، در مورد چشم‌انداز آن حتی در آینده نزدیک باید با احتیاط فراوانی اظهارنظر کرد. برخی موضوعات هستند که می‌دانیم یا امیدواریم که در سال آینده رمزگشایی شوند. منتظر معرفی چندین داروی جدید هستیم و فناوری‌هایی را می‌شناسیم که احتمالا در یک سال آینده در خدمت پزشکان و بیماران قرار خواهند گرفت. در کنار اینها، ممکن است ناگهان یک کشف یا بروز پیش‌بینی‌نشده یک پدیده، همه معادله را به هم ریخته و علم پزشکی یا حداقل شاخه‌هایی از آن را به سمتی سوق دهد که به‌هیچ‌وجه انتظارش را نداشته‌ایم.

داروهای نوین

هر ساله داروهای جدیدی توسط پژوهشگران علوم دارویی و پزشکان، ساخته و معرفی می‌شوند، ولی برای اینکه این داروها به بازار مصرف و به دست بیماران برسند باید راه پرپیچ‌وخمی را طی کنند. معمولا هر کشوری، ارگانی برای ارزیابی موثر و بی‌خطربودن داروهای جدید دارد و فقط با تایید این ارگان، داروهای جدید امکان ورود به بازار مصرف را می‌یابند. در ایران، سازمان غذا و دارو این مسوولیت را بر عهده دارد. داروهای زیادی هستند که در انتظار پایان ارزیابی‌های علمی و ورود به بازار مصرف هستند. پژوهشگران ایرانی نیز برای ساخت داروهای جدید یا بومی‌سازی داروهای فعلی در تلاشند. پیش‌بینی می‌شود در سال آینده، چندین داروی آنتی‌بیوتیک جدید که بر باکتری‌های مقاوم‌شده موثر باشند و همچنین ضدویروس‌های جدید معرفی شوند. اخیرا نیز گروه جدیدی از داروهای ضددیابت معرفی شده‌اند که به احتمال زیاد شاهد حضور آنها در بازار دارویی ایران هم خواهیم بود. داروهای جدیدی برای شیمی‌درمانی مبتلایان به سرطان خواهیم داشت و ضددردهای کم‌عارضه‌تر و موثرتر در راهند.

فناوری‌های نو

روزبه‌روز تاثیر فناوری بر حوزه سلامت، فزونی می‌یابد و اعتماد پزشکان و استفاده آنها از فناوری در امور تشخیصی و درمانی نیز بیشتر می‌شود. روش‌ها و ابزارهای تصویربرداری به صورت بی‌وقفه در حال پیشرفت هستند. دستگاه‌های تصویربرداری با استفاده از رزونانس مغناطیسی یا ام‌آرآی با قدرت تفکیک بسیار بالاتر از گذشته که جزییات بافت‌ها و اندام‌های بدن را نمایش می‌دهند و همچنین دستگاه‌های سونوگرافی با تصاویر سه‌بعدی که بدون وجود اشعه مضر و با کمترین خطر و ناراحتی برای بیمار تصاویر بسیار مفیدی را از اندام‌های درونی تهیه می‌کنند، از این جمله‌اند. به زودی شاهد راه‌اندازی نسل‌های جدیدتر اینگونه دستگاه‌های تصویربرداری در کشورمان خواهیم بود. با ترکیب تکنیک‌های دقیق تصویربرداری و جراحی‌های کم‌تهاجمی، شاهد معرفی روش‌های نمونه‌برداری یا جراحی‌هایی با استفاده از رادیولوژی مداخله‌ای هستیم که پیش از این حتی تصور انجام آنها به‌صورت سرپایی و خارج از اتاق عمل ممکن نبود. به‌تدریج اینگونه اقدامات، وسیع‌تر و همه‌گیرتر خواهند شد. تصویربرداری با استفاده از گسیل پوزیترون چند سالی است که جایگاه خود را پیدا کرده است. در این روش تصویربرداری به جای مشاهده شکل و جزییات ظاهری بافت‌ها و اندام‌ها، عملکرد و فعالیت آنها به تصویر کشیده می‌شود. هرچند این سیستم در چند مرکز محدود در کشورمان راه‌اندازی شده است، امیدواریم به‌زودی شاهد حضور آن در مراکز تصویربرداری بیشتری باشیم.

امروزه استفاده از لیزر با وجود همه اما و اگرها، به کاری معمول و متداول در پزشکی تبدیل شده است. تنوع لیزرهایی که توسط مهندسان پزشکی ساخته و معرفی می‌شوند، باعث می‌شود که روزبه‌روز مورد جدیدی برای به‌کارگیری آنها مورد بررسی قرار گیرد. استفاده از لیزر به جای تیغ جراحی رو به گسترش است. با استفاده از سیستم‌های انتقال پرتوی لیزر و با به‌کارگیری آندوسکوپ و میکروسکوپ‌های جراحی، امکان انجام جراحی‌های ظریف و دقیق در مناطقی از بدن که پیش از این دور از دسترس بودند، فراهم شده است. این فناوری رو به گسترش است و لیزرهای دقیق‌تر و قوی‌تر، به زودی معرفی می‌شوند.

جراحی رباتیک و جراحی از راه دور در ابتدای راه خود است، ولی به سرعت پیشرفت خواهد کرد. با اینکه این فناوری هنوز وارد کشورمان نشده است، ولی جای خالی آن احساس می‌شود و امیدواریم که به زودی شاهد راه‌اندازی این دستگاه‌ها در ایران باشیم. در جراحی‌های رباتیک، همه جراحی یا بخشی از آن توسط ربات انجام می‌شود. کنترل این ربات به‌طور کامل در اختیار جراح است. در حالی‌که دید جراح با استفاده از میکروسکوپ‌ها و آندوسکوپ‌های بسیار دقیق تقویت شده است، او با استفاده از یک سری از کنترلرها، بازوهای ربات را هدایت می‌کند. به این ترتیب جراحی با حرکات بسیار ظریف و حساب‌شده، بدون لرزش و همچنین در مناطقی که جراح به صورت طبیعی به آن دسترسی ندارد، قابل انجام است. این سیستم بسیار جذاب و کارا به نظر می‌رسد، ولی هنوز ایراداتی هم دارد و در حال گسترش است. با توجه به قابلیت‌های آن به نظر می‌رسد به زودی با رفع نواقص و آشنایی جراحان با سیستم جراحی رباتیک، کاربردهای آن بیشتر و بیشتر شود.

با اینکه پیوند اعضای بدن پیشینه‌ای طولانی دارد، هنوز جنبه‌هایی از آن ناشناخته باقی مانده است. پیوند کلیه، کبد، قرنیه چشم، قلب، ریه و پانکراس به‌طور معمول انجام می‌شود و نتایج قابل قبولی دارد. پیوند اندام‌ها (دست و پا)، حنجره، نای و پیوند کل صورت به طور محدود انجام شده است و تحقیقات در مورد آنها ادامه دارد و به‌نظر می‌رسد در آینده نزدیک، جایگاه خود را پیدا کنند.

استفاده از فناوری نانو برای ساخت مواد سازگار با بدن در قالب داروها، پروتزها، مواد ترمیم‌کننده و همچنین در تجهیزات و مواد آزمایشگاهی مرتبط با پزشکی رو به پیشرفت است. با این فناوری، امکان ساخت تجهیزات و موادی به وجود خواهد آمد که نظایر آنها را سابقا تنها در فیلم‌های علمی - ‌تخیلی می‌شد یافت.

بیوتکنولوژی و مهندسی بافت، موضوعی جدید و پویاست. امروزه ما توانایی هدایت رشد و تمایز بسیاری از سلول‌ها را به دست آورده‌ایم. با استفاده از سلول‌های بنیادی و هدایت رشدونمو آنها، امکان مهندسی و ساخت برخی بافت‌های بدن نظیر بافت غضروفی، استخوانی و چربی فراهم شده است. با پیشرفت این فناوری به زودی شاهد ساخت بافت‌های پیچیده‌تر و ترکیب آنها با هم برای ساخت اندام‌ها و دستگاه‌های بدن خواهیم بود و این امید وجود دارد که در آینده نزدیک امکان ساخت همه ارگان‌های بدن فراهم شود و به این ترتیب نیاز به پیوند اعضا از فردی به فرد دیگر به‌تدریج برطرف شود.

نوید احمدی‌روزبهانی

جراح و متخصص گوش و حلق و بینی عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی