خاطرات شیرین و ماندگار ۹۸

ایران و آسیا در جام های جهانی

اولین باری که ایران در دور نهایی جام‌های جهانی فوتبال شرکت کرد، به سال ۱۹۷۸ در خاک آرژانتین مربوط می‌شد. دو حضور دیگر ایران که در سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۶ شکل گرفته، فقط یک برد را دربرداشته که همان پیروزی چشمگیر و ارزشمند ۱-۲ سال ۹۸ در برابر امریکا در ورزشگاه ژرلان شهر لیون فرانسه بوده است. ایران در مجموع این سه تورنمنت یک برد، ۲ تساوی و ۶ شکست داشته و هرگز از گروهش بالا نرفته و این در تضاد با شرایط و دستاوردهای کره جنوبی، عربستان و حتی کره شمالی است که پیشینه بالا رفتن از گروه خود را دارند و همچنین استرالیا که در مرتبه نخست حضورش (۱۹۷۴) به عنوان نماینده اقیانوسیه در گروهش حذف شد اما در سال ۲۰۰۶ در هیأت نماینده آسیا (و AFC) به صعود نایل شد و در اولین مرحله حذفی در برابر ایتالیا با یک پنالتی مشکوک بازنده و حاشیه‌نشین شد.

در میان ۳ مرتبه صعود ایران به ادوار نهایی جام‌های جهانی موارد اول و دوم باشکوه و شیرینی و سر و صدای بیشتری همراه بود. حلاوت صعود نخست که در سال ۱۹۷۷ و یک سال قبل از برگزاری دور نهایی جام و بعد از سبقت جستن ایران از استرالیا و برد ۰-۱ ما در برابر این رقیب اقیانوسیه‌ای در تهران حاصل آمد، به گونه‌ای بود که تمامی جامعه ورزش و مردم کشور را مسرور کرد و خاطره آن صعود که با تک گل غفور جهانی در برابر استرالیا در تهران محرز شد هنوز در یاد میانسالان و پیرها باقی است.

البته سهم تیم ایران در مرحله نهایی در خاک آرژانتین فقط یک تساوی و دو شکست بود. تساوی با نتیجه ۱-۱ در برابر اسکاتلند در سایه تک گل ایرج دانایی فرد و در مسابقه‌ای حاصل آمد که آرژی گمیل معروف و چپ پا از اسکاتلند به جای این که توسط دانایی‌فرد و یا سایرین مهار شود، دائماً می‌دوید تا این مهاجم سابق استقلال و پاس را کم اثر کند. شکست ۰-۳ در برابر هلند در روزی که رابی رنسن برینک هلندی هت تریک کرد و باخت ۱-۴ در مقابل پرو در روزی که تئوفیلو کوبیلاس پرویی هم سه گل به تیم ما زد، پرونده تیم ما را در آن پیکارها بست.

بیست سال بعد از آن تاریخ تیم ملی ایران صعود خبرساز و حتی بزرگتری را به دور پایانی جام جهانی ۱۹۹۸ تجربه کرد. این بار تیم ملی که کارش به اما و اگر و یک بازی سرنوشت‌ساز با استرالیا کشیده بود، عقب‌ماندگی ۰-۲ اولیه خود را در ملبورن با زدن گل‌هایی شگفت‌انگیز توسط کریم باقری و خداداد عزیزی به تساوی ۲-۲ بدل کرد و با قانون گل‌های زده بیشتر در خانه رقیب به صعود نایل آمد و جشنی را در کشور پایه گذاشت که ۱۳ سال پس از وقوع‌اش هنوز در اذهان زنده است. در مرحله نهایی ایران پس از باخت خفیف ۰-۱ در برابر صربستان که حاصل ضربه آزاد سنگین سی نیشا میهایلوویچ از فاصله‌ای دور بود به یک برد حماسی و ارزشمند ۱-۲ در برابر امریکا دست یافت.

این پیروزی را ضربه سر تماشایی حمید استیلی و فرار و ضربه دقیق مهدی مهدوی‌کیا نصیب ایران کرد. به این ترتیب ایران اولین و تنها بردش در مراحل نهایی جام‌های جهانی را ۲۰ سال بعد از اولین مرتبه شرکتش در این پیکارها کسب کرد و خاطرات خود را از آن جام شیرین‌تر و ماندگارتر ساخت. با این وجود پایان‌بخش حضور تیم ملی ما در آن پیکارها باخت ۰-۲ در برابر آلمان بود ولی جلال طالبی در مقام سرمربی وقت ایران در مجموع نمایش‌های قابل قبولی را برای تیم ملی به تصویر کشید. این در حالی روی داد که تا فاصله فقط ۳ هفته تا شروع مسابقات تومیسلاو ایویچ معروف و کروات سکاندار تیم ملی ما بود و فقط باخت ۱-۷ در برابر تیم رم ایتالیا در مسابقه‌ای تدارکاتی زیر پای او را قبل از سفر تیم ملی به آوردگاه فرانسه خالی کرده بود.

تجربه سال ۲۰۰۶ حلاوت دو مورد فوق را نداشت. از یک سو تیم ایران برای سومین بار به جام جهانی می‌رفت و طبعاً با این تجربه آشنا بود و مسئله برایش تازگی نداشت و از جانب دیگر انتقادات وسیعی که از سیستم بازی تیم ملی در راه کسب مجوز حضور در دور پایانی جام صورت گرفته بود (و دفاعی توصیف شدن آن) از امیدهای بالقوه تیم برای درخشش در آلمان می‌کاست و وجود نوعی اختلاف بین مدیران وقت فدراسیون و سازمان تربیت بدنی هم تا حدی از وحدت موجود کم می‌کرد.تیم ایران با هدایت برانکو ایوانکوویچ کروات در عمل تا دقیقه ۷۳ بازی‌اش با مکزیک با این حریف معتبر ۱-۱ مساوی بود و فقط بعد از آن بود که دو گل خورد و ۱-۳ باخت و در برابر پرتغال نیز تنها تسلیم شوت فوق‌العاده از پشت ۱۸ قدم دکو و پنالتی کریستیانو رونالدو و با نتیجه ۰-۲ تسلیم شد. تساوی ۱-۱ با تیم آفریقایی آنگولا در بازی آخر تک امتیاز ما را رقم زد که برابر با برداشت‌مان در «آرژانتین ۱۹۷۸» بود.

● بالاترین رتبه

اما آسیا حضور در مرحله نهایی جام‌های جهانی را بسیار زودتر از اینها آغاز کرده بود. در سال ۱۹۵۰ که دوره چهارم جام بعد از فترتی ۱۲ ساله (به سبب شعله‌ور شدن آتش جنگ جهانی دوم) با حضور ۱۳ تیم در خاک برزیل برپا شد، هندی‌ها هم حق شرکت داشتند اما از آنجا که آنها براساس سنن و فرهنگ خود اصرار به بازی با پاهای برهنه داشتند و فیفا هم نتوانست آنها را مجاب به پوشیدن کفش به هنگام بازی کند، عذرشان خواسته شد. چهار سال بعد از آن کره جنوبی اولین حضور از ۸ مرتبه شرکتش در مهمترین فستیوال فوتبال جهان را تجربه کرد و با کفش هم آمد ولی راه به جایی نبرد.

هیچ کس نمی‌دانست که کره‌ای‌ها ۴۸ سال بعد از آن تاریخ و به هنگام میزبانی جام به طور مشترک با ژاپن دست به کاری تاریخی خواهند زد و به رتبه چهارم دنیا خواهند رسید که بالاترین مقام حاصله کل آسیایی‌ها در تاریخ بوده است. کره‌ای‌های جنوبی در این راه ایتالیا و اسپانیا را حذف کردند و فقط در برابر آلمان در نیمه نهایی متوقف شدند تا پیش از آن بالاترین حاصل کار مردان قاره کهن در دور نهایی جام‌های جهانی پیش تاختن کره شمالی، همسایه، شریک و دشمن قدیمی کره جنوبی تا مرحله یک چهارم‌نهایی به سال ۱۹۶۶ بود.

آسیایی‌ها عربستان را هم داشته‌اند که در سال ۱۹۹۴ تا یک هشتم‌نهایی پیش رفت و در این راه بلژیک را متوقف و حذف کرد و در آن راه سعید العویران هافبک این تیم یک گل انفرادی فوق‌العاده به بلژیکی‌ها زد. ژاپن هم از ۱۹۸۸ به بعد دائماً مسافر مرحله نهایی جام‌های جهانی بوده اما حتی در جامی که میزبان مشترک آن بود (۲۰۰۲)، از مرحله یک هشتم نهایی فراتر نرفت.

جام ۲۰۱۰ برای آسیایی‌ها چه دربردارد؟