فارس پایتخت فرهنگی کشور

استان فارس با ۱۲۳۹۴۶ كیلومتر مربع ۶ ۷ درصد از پهنای كل كشور و با جمعیتی حدود ۴ میلیون نفر از ۲۱ شهرستان ۶ بخش ۱۸۴ دهستان ۵۴ شهر ۲۹۸۹ روستا و نزدیك به ۳۰۰ اثر ارزشمند تاریخی, طبیعی و مذهبی به عنوان مركز فرهنگی كشور شناخته می شود

استان فارس با ۱۲۳۹۴۶ كیلومتر مربع (۶/۷ درصد از پهنای كل كشور) و با جمعیتی حدود ۴ میلیون نفر از ۲۱ شهرستان- ۶ بخش- ۱۸۴ دهستان- ۵۴ شهر- ۲۹۸۹ روستا و نزدیك به ۳۰۰ اثر ارزشمند تاریخی، طبیعی و مذهبی به عنوان مركز فرهنگی كشور شناخته می‌شود.

شیراز، مركز استان فارس با ۱۰۵۳۱ كیلومتر مربع و با جمعیت بالغ بر ۰۰۰/۵۰۰/۱ نفر از مهمترین مراكز استانها و مناطق كشور از نظر جاذبه‌های میراث فرهنگی و گردشگری به جرات می‌توان گفت كه از مهمترین مناطق پرجاذبه‌ی دنیا است. هرساله هزاران نفر از گردشگران داخلی و خارجی جهت بازدید از آثار به جا مانده از گذشتگان و بهره‌مندی از طبیعت و هوای پاك این خطه به شیراز و فارس سفر می‌كنند. نگاهی گذرا به آثار ارزشمند این استان خود گواه اهمیت این منطقه است. تخت جمشید- پاسارگاد- حافظیه- سعدیه- ارگ كریمخان- بازار وكیل- نقش رستم- مسجد جامع- نقش رجب- بند امیر- پل آجری سوریان- تپه كوشك زر- كاخ اختصاصی كوروش- مجموعه قصر یعقوب- امامزاده سید نورالدین- مسجد جامع عتیق- مقبره احمد نی‌ریزی- نقش بهرام- شهر بیشاپور- آرامگاه پیر مراد- آتشكده ساسانی- كاروانسرای محك- بازار قیصریه- باغ نشاط و … صدها اثر تاریخی دیگر.

این استان علاوه بر آثار با ارزش تاریخی پر تعداد، از اماكن طبیعی و خوش آب و هوایی سود می‌برد كه هرساله در فصول مختلف پذیرای انبوه مسافرانی است كه به قصد رسیدن به آرامش در دل طبیعت بكر، به این خطه سفر می‌كنند.

منطقه‌ی شكار ممنوع توت سیاه در آباده- چشمه بالنگان در اقلید- منطقه‌ی عشایری بوانات مارگون در اسپیدان- پیست اسكی چله‌گاه- بهشت گمشده در مرودشت- دره‌ی پلنگان در نی‌ریز- رودخانه و آبشارهای نورآباد ممسنی- دریاچه پریشان در كازرون- تنگ مرغاب در استهبان- چشمه‌ی آبگرم در فیروزآباد- رونیز و قطب آباد در جهرم- چشمه‌ی حنیفان و تنكاب در فسا- دره‌ی لای‌زنكان در داراب- آب‌انبارهای زیبا و بزرگ و باغ‌های نخل در لار- و صدها منطقه زیبا و خوش آب و هوای دیگر…

در این شماره ما به صورت مختصر به مناطقی از استان فارس خواهیم پرداخت كه در شماره‌های گذشته كمتر درباره آن نوشته‌ایم. خوانندگان همیشگی نشریه مسافران بهتر می‌دانند كه استان فارس همیشه برای ما دارای اهمیت بوده است برای همین به تناوب به معرفی مناطق مختلف این استان پرداخته‌ایم.

●شاهچراغ

چه كسی می‌تواند به شیراز سفر كند ولی، زیارت شاهچراغ را از یاد ببرد؟ مهمترین زیارتگاه شهر شیراز بقعه‌ی میر سیدمحمد فرزند امام هفتم (ع) معروف به شاهچراغ است كه نزدیك مسجد نو واقع می‌باشد. برای نخستین بار امیر مقرب‌الدین وزیر اتابك ابوبكر بر روی این آرامگاه بقعه و بارگاهی برپا ساخت. ازاین زمان یعنی اوایل قرن هفتم تا این زمان بقعه، بارگاه و گنبد و صحن شاهچراغ بارها مورد احیاء و مرمت قرار گرفت. یكی از مرمت‌های اساسی توسط نادرشاه انجام شد. وی در جنگ با افاغنه نذر كرد كه در صورت پیروزی بر آنها و فتح شیراز در شاهچراغ تعمیراتی انجام دهد. نادر پس از پیروزی مقداری پول و نزدیك به ۳ كیلو زر ناب به بقعه هدیه كرد. در سال ۱۲۳۹ هجری قمری با بروز زلزله‌ای مهیب در شیراز به بقعه آسیب فراوانی رسید بدین لحاظ مجدداً مورد مرمت قرار گرفت. گنبد این بارگاه نیز نخستین بار در قرن هفتم هجری ساخته شد. در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی گنبد جدیدی با اسكلت فلزی و این بار نیز با طرحی متفاوت با طرح قبلی ساخته شد كه این گنبد هنوز پابرجا است.

بنای فعلی بقعه، شامل ایوان اصلی در شرق، حرم وسیع و شاه‌نشین‌هایی از چهار جانب و مسجدی در قسمت غرب حرم می‌باشد. همچنین اتاق‌ها و مقبره‌های متعددی در جوار بقعه می‌باشد از جمله آثار دیدنی حرم شاهچراغ آیینه كاریهای درون حرم كه نشان دهنده ذوق و هنر هنرمندان آیینه‌كار شیراز می‌باشد. هنرمندان با آیینه كاری، مقرنس‌هایی را به وجود آورده‌اند.

صحن شاهچراغ بسیار وسیع بوده و در هر دو ضلع شمالی و جنوبی آن حجره‌های زیادی ساخته شده است. در انتهای جنوب شرقی دهلیز، وسیعی قرار دارد كه از آن طریق می‌توان به مسجد جامع عتیق رفت.

●جاذبه‌های طبیعی

▪پیست اسكی اسپیدان

یكی از دیدنی‌ترین مناطق استان فارس پیست اسكی اسپیدان است. اسپیدان در ۸۰ كیلومتری غرب شیراز واقع شده است. فاصله‌ی بین اسپیدان تا شهرستان یاسوج (مركز استان كهكیلویه و بویراحمد) منطقه‌ی كوهستانی و جنگلی است. ارتفاع این ناحیه موجب می‌شود تا در زمستانها بارش برف در این منطقه زیاد باشد. در حدود ۲۵ سال است كه در فاصله ۲۰ كیلومتری شهرستان سپیدان در مسیر جاده یاسوج پیست اسكی كوچك اما زیبایی ساخته شده است. در زمستانها علاقمندان به ورزشهای زمستانی از مناطق مختلف كشور و همچنین از كشورهای همسایه به این منطقه آمده و از هوای خوب و مناظر زیبای آن استفاده می‌كنند.

▪بهشت گمشده

در ناحیه شمال غربی دشت كامفیروز در غرب شیراز، دره‌ای بسیار زیبا با ارتفاعی نزدیك به ۱۸۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد كه یكی از دیدنی‌ترین تفریح‌گاه‌های طبیعی استان فارس به شمار می‌رود. پوشش گیاهی مناسب، تپه‌های جنگل گونه از جنس درختان بلوط و بادام كوهی، آب فراوانی كه از مظهر چشمه‌ها از كوه در مسیر دره به طرف پایین سرازیر می‌شود و وجود گیاهان و درختان در مسیر این نهر موجب شده تا منطقه‌ی بهشت گمشده یا تنگ بستانك از زیبایی خاص برخوردار باشد. بهشت گمشده در تابستانها محلی مناسب برای تفریح علاقمندان به طبیعتی زیبا می‌باشد. تا آنجا كه دوستداران طبیعت در قسمت‌های مختلف این دره چادرهایی برپا كرده و در این محل چند شب اقامت می‌كنند.

▪دریاچه‌ی مهارلو

دریاچه‌ی مهارلو به نوشته‌ی بعضی از منابع مهلو یا مهلویه در ۲۷ كیلومتری جنوب شرقی شیراز واقع شده است. از گذشته‌های دور آب این دریاچه بسیار شور بوده و در تابستانها با كم شدن آب دریاچه از آن نمك تهیه می‌كرده‌اند. هم اینك آب دریاچه مهارلو نسبت به گذشته بیشتر شده است. مهارلو مكان مناسبی برای زیست پرندگان وحشی محسوب می‌شود.

▪باغ ارم

یكی از زیباترین باغ‌های ایران كه از قدمت زیادی برخوردار است باغ معروف ارم می‌باشد. به احتمال زیاد این باغ نیز مانند باغ تخت به همت اتابك قراچه در زمان سلجوقیان ساخته شده است. از دوره‌ی سلجوقیان تا اواخر دوره‌ی زندیه، این باغ در دست پادشاهان یا امرا بوده است.

ساختمان كنونی باغ ارم، در دوره پهلوی پس از تاسیس دانشگاه شیراز به این دانشگاه واگذار شد و هم اینك باغ ارم به عنوان مركز گیاه‌شناسی فعالیت می‌كند.

ساختمان اصلی باغ ارم در سمت غرب باغ از سه طبقه تشكیل شده است. در طبقه‌ی سوم یك سالن بزرگ شبیه سالن طبقه دوم است كه زیباترین قسمت بنای باغ ارم را تشكیل می‌دهد. نقاشی‌های سقف این تالار و دیگر تزئینات آن بسیار دیدنی و زیبا است. در نمای بیرونی ساختمان باغ ارم هشت لوح تخت یكپارچه از سنگ با بیش از دو متر ارتفاع قرار دارد كه بر روی شش لوح آن كتیبه‌هایی با اشعار شاعران معروف (سعدی- حافظ و شوریده شیرازی) با خط زیبای نستعلیق به طور برجسته كنده شده است.

▪باغ عفیف آباد

باغ عفیف آباد یا باغ گلشن یكی از باغ‌های قدیمی شیراز است. مساحت این باغ در حدود ۱۲۷ هزار مترمربع است. تاریخ آبادانی و سرسبزی این باغ به دوره‌ی صفویه می‌رسد. در زمان قاجاریه، یكی از اعیان شیراز عمارت فعلی را در باغ احداث كرد و در آن موقع باغ گلشن به اوج زیبایی و آبادانی خود رسید. در ورودی اصلی باغ رو به سمت شمال است. در نمای سردر باغ چهار ستون گچی ساده دیده می‌شود كه سر ستون‌های آن از سر ستون‌های تخت جمشید تقلید شده و در پیشانی سردر نقش دو شیر است كه گویی را در بین پنجه خود نگه داشته‌اند.

از بناهای باغ، به حمام آن می‌توان اشاره كرد كه جزء حمام‌های قدیمی شیراز محسوب می‌شود و در پشت بام دارای مناره و قبه است. این حمام در جانب غربی ساختمان ورودی و پشت دیوار قرار دارد.

تمامی درهای ساختمان باغ عفیف‌آباد منبت‌كاری شده و درك‌ها با شیشه‌های رنگی آراسته شده است. تزیینات داخلی باغ نیز بسیار دیدنی است.

در جلو باغ گلشن حوض بسیار وسیعی با لبه‌های سنگی ساخته شده است كه در دو طرف آن درختان كهنسال وجود دارد. خیابان كشی‌های باغ عفیف‌آباد با استفاده از درختان انجام شده است. هم اینك ساختمان این باغ به عنوان موزه‌ی نظامی ایران مورد بازدید علاقمندان قرار می‌گیرد.

▪دریاچه پریشان

دریاچه پریشان كه جزء مناطق حفاظت شده كشور به شمار می‌آید در قسمت جنوبی رشته كوههای زاگرس و در ۶۰ كیلومتری غرب شیراز و در ۱۲ كیلومتری كازرون قرار دارد. در بیشتر كتابهای جغرافیایی قدیم و همچنین سفرنامه‌های جهانگردانی كه از ایران دیدن كرده‌اند از دریاچه پریشان و ارژن نام برده شده و این مناطق را زیستگاه شیر ایرانی دانسته‌اند، كه هم اكنون نسل آن منقرض شده است.

این دریاچه كه جزء یكی از دیدنی‌ترین و زیباترین دریاچه‌های كشور محسوب می‌شود دارای وسعتی در حدود ۴ هزار هكتار است كه در سالهای كم باران این اندازه كمتر می‌شود. به دلیل وجود چشمه فامور كه منبع اصلی تامین آب دریاچه است به این دریاچه فامور نیز می‌گویند. میانگین عمق آب دریاچه ۶/۱ متر است كه در بعضی سالها به ۲ متر هم می‌رسد. آب این دریاچه شیرین ولی برای آشامیدن چندان مناسب نیست. دریاچه پریشان زیستگاه انواع ماهی‌ها و پرندگان مختلف است كه در فصول مهاجرت، پرندگان مهاجر نیز به آنها اضافه می‌شوند و ارزش‌های زیست محیطی دریاچه را دو چندان می‌كنند.

▪دروازه قرآن

از گذشته‌های دور، از میان تنگه‌ی ا.. اكبر راهی به سوی شیراز وجود داشته است. در دوره‌ی آل بویه در این قسمت بناهایی ساخته شده است و طاق مرتفعی را نیز در وسط تنگه احداث كرده‌اند. كریم‌خان زند این طاق را كه در حال ویرانی بود مرمت كرد و در دو طرف آن برای محافظین اتاق‌هایی را بنا ساخت و همچنین بر بالای طاق نیز اتاق كوچكی ساخت و در آن یك قرآن خطی بزرگ قرار داد تا مسافرین با عبور از زیر قرآن، از حوادث مصون باشند. و از آن زمان این مكان به طاق قرآن معروف شد. این قرآن بزرگ هم اكنون در موزه پارس نگهداری می‌شود.

▪سرای مشیر

یكی از بناهای زیبای مربوط به دوره قاجاریه سرا یا كاروانسرای مشیر است. این بنا توسط میرزا ابوالحسن خان مشیر‌الملك یكی از بزرگان و افراد خیر شیراز ساخته شده است. در شیراز و فارس از مشیر، آثار دیگری نیز به جای مانده است. همچون حسینیه‌ی مشیر در شیراز، پل و كاروانسرای مشیر در جاده برازجان و سرای مشیر در نزدیكی درب جنوبی بازار وكیل. سردرب ورودی سرا با مقرنس و كاشیهای زیبایی تزیین شده است و در سقف دالان هشتی آن نیز مقداری كاشی معرق به كار رفته است. پس از عبور از دهلیز كاروانسرا وارد حیاط می‌شویم. در محوطه‌ی سرا در چهار ضلع حجره‌هایی در دو طبقه ساخته شده است كه در قسمت جلو طاق‌های حجره‌ها كاشی‌های اسلیمی زیبایی به كار رفته كه هم اینك بیشتر آنها ریخته است. اما كاشی‌های زیبای جلوی حجره‌های طبقه بالا هنوز سالم مانده است. در وسط حیاط حوض بزرگی قرار دارد كه سنگ یكپارچه بزرگی در آن بكار رفته است. در ضلع شمالی سرای مشیر حوضخانه‌ی زیبایی وجود دارد كه در وسط آن حوض سنگ هشت ضلعی كوچكی قرار دارد. سقف این حوضخانه با كاشی‌كاری زیبایی تزیین شده است.

▪چهل‌تنان

در شمال مقبره‌ی حافظ باغی است كه به دلیل وجود ۴۰ قبر در آن به چهل‌تنان معروف شده است. این چهل نفر عارفان و عالمانی هستند كه نام و نشان آنها مشخص نیست. اطراف این گورستان در زمان كریمخان زند دیواری كشیده شد. در شمال محوطه چند اتاق و یك حوض آب نیز وجود دارد. همچنین مقبره‌ی شاعر معروف شیراز شیخ ابواسحاق اطعمه، در این باغ قرار دارد شیخ اطعمه تمامی اشعار خود را با استفاده از نام میوه‌ها و خوراكی‌ها سروده است. و این اشعار بسیار زیبا است.

▪خانه زینت‌المولك

در شرق شیراز در انتهای خیابان كنونی لطفعلی‌خان زند و در حدفاصل كوچه باریكی با ساختمان زیبای نارنجستان قوام ساختمانی قرار دارد كه به خانه زینت‌الملوك معروف است. این ساختمان در واقع، اندرونی عمارت دیوانی نارنجستان قوام به شمار می‌رفته است. در ضلع شمالی نارنجستان قوام در زیرزمین راهرویی وجود دارد كه انتهای آن به حیاط خانه زینت‌الملوك باز می‌شده است و از این طریق به اندرونی راه می‌یافتند. این خانه یكی از آثار تاریخی و با ارزش اواخر دوره قاجاریه محسوب می‌شود. معماری این بنا به سبك معماری دوره‌ی قاجاریه می‌باشد. از قسمت‌های دیدنی خانه زینت‌الملوك زیرزمین آن می‌باشد. دور تا دور ساختمان خانه، در سه ضلع شمالی، جنوبی و شرقی زیرزمین راهرو مانند بزرگی ساخته شده است كه در نوع خود بسیار زیبا و از لحاظ معماری حایز اهمیت می‌باشد. در چند سال اخیر این بنا مورد مرمت اساسی قرار گرفته است و از زیرزمین آن به عنوان مكانی برای نمایش آثار هنری استفاده می‌شود.

راضیه جویباری