امام ره در ترکیه

احیای امتیاز کاپیتولاسیون در ایران و اعطای آن به آمریکایی ها یکی از اقدامات ننگین رژیم پهلوی بود که با این عمل دستگاه قضایی ایران استقلال خود را از دست داده و در حقیقت بازیچه دست بیگانگان شد , عمال و اتباع خارجی آزادانه مرتکب جرم جنایت می شدند و

احیای امتیاز کاپیتولاسیون در ایران و اعطای آن به آمریکایی ها یکی از اقدامات ننگین رژیم پهلوی بود که با این عمل دستگاه قضایی ایران استقلال خود را از دست داده و در حقیقت بازیچه دست بیگانگان شد ، عمال و اتباع خارجی آزادانه مرتکب جرم جنایت می شدند و ترسی از ارتکاب این اعمال نداشتند زیرا امید داشتند که پس از ارتکاب جرم در کشور خودشان محاکمه می شوند و در حقیقت مجازاتی در کار نخواهد بود و دولت ایران حق تعقیب و مجازات مجرمان را نداشت !

● کاپیتولاسیون زمینه تبعید به بورسا

اعطای حق کاپیتولاسیون تاثیرات مخربی بر جامعه ایران داشت و آثار از خود به جای گذاشت از جمله :

۱) اولین تاثیر آن از بین رفتن استقلال قضایی ایران

۲) کشورهایی که دارای حق کاپیتولاسیون در ایران بودند - با توجه به امتیازات بدست آورده - سعی می کردند که میراث فرهنگی و اشیا» نفیس تاریخ ایران را که سرمایه فرهنگی و نمودار تمدن یک ملت است با مصونیت ناشی از حق کاپیتولاسیون به یغما برند و این از نتایج فرهنگی این امتیاز است .

۳) این قرارداد موجب شد که از لحاظ روحی و اخلاقی تاثیرات منفی و نامطلوبی در روحیه بعضی از مردم بر جای گذارد و روحیه خیانت و وابستگی به بیگانگان را در این دسته به وجود آورده بود .

۴) قرارداد کاپیتولاسیون سبب گردید که به تدریج ملت ایران در مقابل غرب احساس حقارت نمایند و تصور کنند که فرهنگی ها تافته جدا بافته هستند .... کاپیتولاسیون بر خلاف خواست ایران و به نحوی تحمیلی بود، و این اساسا ره آورد کشورهای استعماری است که تحت پوشش آن می خواستند در تمام شئون مختلف کشور اعم از ; سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی دخالت کنند ، و مهمترین دلیل کشورهای غربی بر تحمیل و ادامه کاپیتولاسیون این بود که در ایران تشکیلات منظم قضایی مطابق با غرب وجود ندارد .

در دهه چهل تقریبا همان مواد مندرج در قرارداد ترکمنچای و دیگر قراردادها به آمریکا داده شد و آنان نیز از حقوق کاپیتولاسیون برخوردار شدند و آمریکایی ها به جای انگلیسی ها - به دلیل آن که در صحنه سیاسی ایران صاحب نفوذ بودند - از ایران تقاضای حقوق ویژه کاپیتولاسیون برای اتباع عادی و مستشاران نظامی خود در ایران می کنند و مجلس شورای ملی و سنا نیز آن را تصویب نمود و تقریبا همان امتیازات که دول اروپایی در قرن نوزدهم از ایران گرفتند ، مجلسین در سال ۱۳۴۳ تحت عنوان الحاق مستشاران نظامی و کارمندان آمریکایی به مصونیت های کنوانسیون وین به آمریکایی ها می دهند و به موجب این قانون دادگاههای ایران حق نداشتند به جرایم و تخلفات مستشاران و نظامیان آمریکایی در ایران رسیدگی کنند بلکه لازم است در دادگاههای کشور آمریکا به جرایم آنان رسیدگی می شود.

رژیم پهلوی سعی کرد با ایجاد سانسور شدید در رسانه ها جلوی انتشار خبر در مورد تصویب لایحه کاپیتولاسیون را بگیرد و خبری به بیرون درز پیدا نکند ولی چند روز از تصویب لایحه نگذشته بود که متن کامل مذاکرات مجلس به دست امام خمینی رسید و امام تصمیم گرفتند که طی نطقی ، این عمل رژیم را به اطلاع عموم برسانند و امام ابتدا برای آگاه ساختن علما و روحانیون مرکز و شهرستان ها ، پیک هایی به همراه نامه به اطراف و اکناف کشور روانه نمودند و در مرحله بعد خود ایشان با مقامات روحانی در قم به گفتگو نشستند و به تدریج تعداد کثیری از مردم ایران روانه قم شدند تا شاهد سخنرانی تاریخی امام باشند رژیم زمانی که از برنامه سخنرانی امام اطلاع حاصل کرد برای جلوگیری از اجرای برنامه نماینده ای به قم فرستاد ، اما این فرد هر چه تلاش کرد ، نتوانست به دیدار امام نایل آید ولی توانست به وسیله حاج آقا مصطفی خمینی پیامی را به امام برساند ، وی در آن پیام به خطر قدرت آمریکا اشاره داشته و نیز اینکه از حمله به شخص اول مملکت خطرناک تر است . اما این تهدیدات کوچکترین اثری در عزم راسخ امام نداشت و امام خمینی در ۴ آبان ۱۳۴۳ سخنرانی آتشین خود را ایراد نمود و بیانات خود را با آیه« انا لله و انا الیه راجعون» آغاز نمود و طی آن شدیدترین حملات را علیه آمریکا و شخص شاه وارد نمود .

امام در بخشی از سخنان خود فرمودند: " قانونی را به مجلس بردند در آن قانون اول ما را ملحق به پیمان وین و ثانیا الحاق کردند به پیمان وین که تمام مستشتاران نظامی با خانواده هایشان با کارمندهای فنی شان ... با هر کسی که بستگی دارند اینها از هر جنایتی که در ایران بکنند مصون هستند . پلیس ایران حق ندارد جلو او را بگیرد دادگاه های ایران حق ندارند محاکمه بکنند . دولت با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد ... اگر این مملکت اشغال آمریکاست چرا اینقدر عربده می کشید ، چرا اینقدر دم از ترقی می زنید ؟ ما این قانون واقع شده را ، قانون نمی دانیم ، این مجلس را مجلس نمی دانیم ، ما این دولت را دولت نمی دانیم . این ها خائنند به مملکت ایران ، خائنند.

امام علاوه بر سخنرانی فوق اعلامیه ای علیه احیای کاپیتولاسیون صادر کردند و در آن بیان داشتند که مجلس با تصویب آن سند بردگی ملت یران را امضا نموده است و ملت ایران را تحت اسارت آمریکا قرار داد.

بعد از موضع گیری تند امام علیه کاپیتولاسیون، دولت آمریکا دریافت برای حفظ نفوذ و سلطه خود باید رابطه میان امام و مردم را از بین ببرد سرانجام در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ رژیم ایشان را دستگیر و به شهر بورسا در غرب ترکیه تبعید کردند ، شهر قم هم به تصرف نیروهای شاه درآمد تا جلوی هر گونه قیامی گرفته شود و حاج آقا مصطفی خمینی هم دستگیر و بازداشت شد .

عصر همان روز از طرف ساواک اطلاعیه ای به شرح ذیل در روزنامه های تهران به چاپ رسید که در آن اشاره شده : در طبق اطلاع موثق و دلایل و شواهد کافی ، چون رویه آقای خمینی و تحریکات مشارالیه بر علیه منافع ملت و امنیت و استقلال و تمامیت ارضی کشور تشخیص داده شد . لذا در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۴۳ از ایران تبعید گردیده . سازمان اطلاعات و امنیت کشور."

دولت آمریکا از تبعید امام خمینی - که ایشان را سدی در مقابل خود در ایران می دید - راضی و خشنود بود به طوری که کاردار سفارت آمریکا دو روز پس از تبعید امام در نامه ای به یکی از دوستان خود چنین می نویسد: " وقایع اخیر ... موجب خشنودی من شده است و سرانجام توانستیم از شر آن پیرمرد .... که چوب لای چرخ ما می گذاشت راحت شویم."

● بورسا از زبان ساواکی ها

]نماینده ساواک در آنکارا[ در تاریخ ۱۶ آبان ۱۳۴۳ در خصوص چگونگی انتقال امام خمینی به شهر آنکارا و اظهارات ایشان راجع به تبعید خود و نیز مراقبت های امنیتی جهت انتقال امام به شهر بورسا چنین گزارش می دهد: "در اجرای امر ساعت ۸ صبح چهارشنبه ۱۳ آبان به اتفاق شخص مورد نظر ]به[ وسیله هواپیما به طرف آنکارا پرواز نموده اولین صحبت ایشان خطاب به اینجانب در هواپیما این بود که من برای دفاع از وطنم تبعید شدم پس از سه ساعت و سی دقیقه پرواز در فرودگاه آنکارا پیاده شدیم و در سالن فرودگاه یکی از مامورین امنیتی ترکیه جلو آمده پس از بیان نام اینجانب و معرفی خود به نام مامور ، ابتدا به زبان ترکی بعد به زبان آلمانی صحبت نمود در فاصله کوتاهی به اتفاق شخص مورد نظر و مامور معرفی شده با اتومبیل پس از طی ۳۵ کیلومتر به آنکارا رسیده مستقیما به هتل ... که قبلا آمده شده بود مستقر شدیم پس از ۲۴ ساعت توقف چون محل استقرار مشکوک به نظر می رسید طبق طرح قبلی به وسیله مامورین ابتدا محل دیگری انتخاب شد سپس ..... بعدازظهر پنج شنبه ۱۴ آبان به وقت آنکارا با مراقبت کامل ]به[ وسیله دو مامور ترک به محل جدید طبقه ۸ واقع در خیابانی که اسم آنرا نمی دانم منتقل گردیده ، وسایل استراحت کاملا مهیاست و نسبت به مکان اول دارای حفاظت بیشتری است ، روحیه شخص مورد نظر نسبت به روز اول بهتر است و در محل جدید برنامه روزانه اش بیشتر استراحت و تلاوت قرآن و ادای نماز و صرف غذا است " گاهگاهی کلمات ترکی یادداشت می نماید ولی نباید وی را تنها گذاشت بعلت کنجکاوی جراید ترکیه و خبر منتشر شده از رادیوی ایران و انتشار خبری دیگری در روزنامه مورخه ۵ نوامبر ... در نظر است تا چند روز دیگر به بورسا یکی از شهرهای ترکیه که در سیصد و بیست کیلومتری غرب آنکارا می باشد منتقل گردد و جریان کتبا تقدیم خواهد شد."

افضلی نماینده ساواک در ترکیه در خصوص عزیمت امام به بورسا گزارش می دهد که : " برابر تصمیم ماخ ساعت ۶ صبح روز پنج شنبه شخص نامبرده به شهر بورسا اعزام اینجانب هم در معیت نامبرده خواهم بود مستدعی است ادامه ماموریت اینجانب را در شهر بورسا اعلام فرمایید"

در گزارشی دیگر به تاریخ ۱۳۴۳/۸/۲۱ در مورد وضعیت امام در آن کشور بعد از تبعید چنین عنوان شده:" بعدازظهر پنج شنبه ۲۱ آبان به اتفاق شخص مزبور وارد شهر بورسا که در نزدیکی دریای مرمره میباشد گردیده و پس از استقرار در محلی که قبلا تهیه شده بود نامبرده در اختیار ماموران ماخ قرار گرفت مستدعی است در مورد حرکت اینجانب به تهران نظریه امروز ابلاغ فرمایند ضمنا مامور ماخ فارسی نمی داند."

بنا بر اسناد موجود به نظر می رسد که تغییر مکان و محل اقامت امام از آنکارا به بورسا به دلیل امنیت این شهر است و ساواک تلاش می کرد که شخص بیگانه ای با ایشان تماس ننماید؟!

ساواک در خصوص وضعیت امام خمینی در ادامه گزارشات خود عنوان می کند " به علت یک نواخت بودن لباس روحانیون در ترکیه به نامبرده توصیه گردید در صورتی می تواند در شهر گردش کند که مانند آنان لباس و کلاه مربوط استفاده نمایند مشارالیه ابتدا ناراضی بود ... ضمنا بنا به تقاضای وی از ساعت ۱۳ بعدازظهر به وقت آنکارا به مدت ۵۰ دقیقه با اتومبیل به اتفاق اینجانب و دو مامور از آنکارا دیدن نمود ، روحیه اش خوب است روز از یک ساعت به نوشتن کلمات ترکی مشغول است.

نماینده ساواک در ترکیه در تاریخ ۱۳۴۳/۱۰/۱۸ در خصوص ملاقات فضل الله خوانساری با امام خمینی و تلاش دولت ترکیه برای جلب رضایت خاطره امام و معرفی ترکیه به عنوان کشور مترقی و احتمال تاثیر این تبلیغات در ایجاد کاهش روابط بین دو کشور ایران و ترکیه گزارش می دهد: "تا آنجا که اینجانب اطلاع دارد تا کنون به استثنای آقای خوانساری که از تهران بنا به دستور آمده اند شخصی دیگر آقای خمینی را ملاقات نکرده است و علمای ترک چون مجاز به دخالت در امور سیاسی نیستند و هر نوع اقدام در این مورد بر خلاف قوانین موجود در ترکیه است تا کنون اقدامی ننموده اند ....

ولی در مورد آنکه آیا مصلحت در آن است که خمینی در ترکیه باقی بماند یا خیر .... از ابتدای امر عزیمت آقای خمینی به ترکیه به اطلاع اینجانب نرسیده و بعد از یک ماه و اندی غیر مستقیم وجود ایشان را در ترکیه اطلاع دادند ولی از همان روز ورود به علت تلفن شخصی که سمت محافظ ایشان را داشت به سفارت کبرا و تلفن ریاست شرکت ، اینجانب از هویت شخصی که از تهران به ترکیه اعزام شده آگاه گردیدم ....