شام عروسی

با دیدن فیلم های كمدی و خواندن داستان های طنز (مسامحتاً طنز و كمدی را در اینجا مترادف بگیرید) طبیعتاً نخستین واكنش تماشاگر یا خواننده، خنده است، اما این سوال همیشه در ذهن او وجود داشته كه دلیل این خنده چیست؟ اهمیت چرایی خنده بیش از آن كه برای تماشاگر اهمیت داشته باشد برای فیلمساز كمدی مهم است.

چه تفاوت در كیفیت كار فیلمسازان كمدی مطمئناً ابتدائاً به درك آن ها از ماهیت خنده و سپس چرایی آن برمی گردد. چرا كه برای فهم چرایی خنده مهم ترین قدم شناخت ماهیت خنده است.

پس از این كه ماهیت خنده بر ما معلوم شد و بینش ما در مورد انسان و موقعیت هایی كه او در آن قرار می گیرد كامل شد (چون موضوع كمدی ها، انسان ها هستند) حال با جابه جایی این موقعیت ها و بر هم زدن نظم ظاهری پدیده ها كمدی شكل می گیرد. این كمدی را كمدی موقعیت گویند.

با دیدن فیلم شام عروسی می شود بجد امیدوار شد كه سینمای ایران صاحب یك كمدی ساز حرفه ای شده كه در این آشفته بازار فیلم های كمدی، می تواند با ساخت كمدی های موقعیت جذاب با ایده های خنده دار تماشاگرش را راضی كند. اساس فیلم شام عروسی بر كمدی موقعیت بنا شده. بدین معنا كه طرح فیلمنامه به گونه ای است كه محتاج ایده های جذاب زیادی است تا بتواند جذابیتش را برای مخاطب حفظ كند.

به عبارتی دیگر فیلم از به هم پیوستن ایده های جذاب كوتاه به هم تشكیل شده كه كلیت قصه را می سازند درست مثل قطعه های یك پازل. از همین رو فیلم پراتفاق است و ریتم تندی دارد كه البته این موضوع مناسب حال یك فیلم كمدی است. اگر بخواهیم فیلمنامه این فیلم را خلاصه بكنیم شاید بتوان این كار را در یك سطر انجام داد.

این بدین معناست كه طرح و پیرنگ فیلمنامه، پیرنگی ساده و تخت است و برای تبدیل چنین فیلمنامه ای به یك فیلمنامه جذاب و پركشش برای ۱۰۰ دقیقه فیلم سینمایی، فیلمنامه نویس محتاج تزریق حوادث و ایده های جذاب و متنوع به درون فیلمنامه است تا هم ریتم فیلم كند نشود و هم به دنبال آن تماشاگر از دیدن فیلم خسته شود.

اینجاست كه كمدی موقعیت، شروع به جان گرفتن می كند. نكته دیگری كه در مورد فیلم شام عروسی جلب توجه می كند نوع كمدی آن است كه با «معادله»، ساخته قبلی ابراهیم وحیدزاده، تفاوت هایی دارد. جنس كمدی شام عروسی تماشاگر را به یاد كمدی هایی به سبك و سیاق مستربین می اندازد. من می خواهم اسم این كمدی ها را مستربینی بگذارم. در این نوع كمدی بار طنز عمدتاً روی دوش بازیگر است.

به عبارتی دیگر این كمدی ها، در عین حال كه كمدی موقعیت هستند بازیگر محورند. پس اگر بازیگر نقش اول این فیلم ها نتواند از پس توقعات فیلم و نقش برآید در واقع كل فیلم به نوعی شكست می خورد. خوشبختانه «شام عروسی» از این مرحله موفق و سربلند بیرون آمده. شاید بتوان گفت كه در این فیلم یكی از بهترین بازی های دوران سینمایی امین حیایی را می بینیم. بازی او بازی آشنایی است.

در واقع او از همان خصیصه های آشنایش در ایفای این نقش هم استفاده كرده، اما هرگز به ورطه تكرار نیافتاده است. البته فیلم تا حدی تك بازیگر است و بقیه بازیگران زیر سایه این شخصیت قرار گرفته اند. صحنه حركات موزون امین حیایی در خیابان گویایی توانایی های او به عنوان یك كمدین است. اصولاً به عقیده من حیایی هرگاه به عنوان یك كمدین ظاهر شده نتیجه بهتری از حضور در فیلم های جدی گرفته و این باعث می شود تا او را بیشتر به عنوان یك كمدین موفق بشناسیم.

چند تا از ایده های فیلم از جمله ایده شوخی با فیلم به یادماندنی «آژانس شیشه ای»، ایده قرص اكس خوردن امین حیایی و چند ایده دیگر از ایده های بدیع و بامزه فیلم بودند كه مشخص بود وحیدزاده روی آن ها و پروراندنشان كار زیادی كرده، اما برخی ایده های فیلم هم از جمله صحنه تصادف با محمدرضا گلزار و بردن نام فیلمساز توسط گلزار و یا صحنه زندانی شدن امین حیایی در اتاق خواب خانه خانواده داماد و یا پاره شدن شلوار او كمی مستعمل و دست مالی شده به نظر می رسید.

فیلم به نسبت دیگر فیلم های هم قطار خود در این سال ها كمتر سعی كرده بود بار طنز خود را روی طنز كلامی متمركز كند و در برخی صحنه ها به كمدی های بزن بكوب كلاسیك پهلو می زد، اكثر كاراكترهای فیلم و شاید اصلاً بشود گفت همه كاراكترها در حد تیپ باقی می مانند چون فیلم اساساً فیلم شخصیت محوری نیست، بلكه اتفاق محور است.

البته این موضوع باعث شده تا خیلی از لحظات فیلم سرسری گرفته شوند. مثل سكانس بازداشتگاه كه اساساً این سوال را برای تماشاگر مطرح می كند كه چگونه شخصیتی چون پدر عروس با مردی مثل رییس پاسگاه می تواند دوست و آشنا باشد و یا برخی كاراكترها كه كاملاً تكراری و سرگردان و بی كار كرد در فیلم هستند و گاهی دلیلی برای حضورشان در فیلم احساس نمی شود و به ناگاه حلال مشكلات می شوند. ظاهراً فیلمنامه نویس و كارگردان كم ترین تلاش ممكن را برای شخصیت پردازی در اثرشان مصروف داشته اند.

یكی دیگر از وجوه قابل ملاحظه در كارهای وحیدزاده كه آن هم به نوعی از كمدی های كلاسیك وام گرفته شده وجود شخصیتی منفی در مقابل قهرمان و یا قهرمانان قصه است كه به نوعی در روند اتفاقات قصه خلل وارد می كند و برای قهرمان داستان دردسر ایجاد می كند.

این مساله البته در فیلم قبلی وحیدزاده یعنی «معادله» نقش پررنگ تری داشت و در آن فیلم همه اتفاقات داستان و كشمكش ها و تعلیق ها به نوعی از سوی شخصیت منفی داستان ایجاد می شد كه البته در «شام عروسی» این امر كمرنگ تر شده، اما هنوز وجود دارد. نمونه آن هم لو دادن مراسم عروسی توسط فرد اخراجی است. (نكته جالب آن كه در هر دو فیلم ذكر شده عارف لرستانی نقش شخصیت منفی اثر را ایفا می كند.)

در مجموع شام عروسی كمدی شسته رفته ای می نماید كه ظاهراً فقط و فقط هم برای خنداندن تماشاگر ساخته شده. این هدف را از روح حاكم بر فیلم و كلیت فیلم می شود تشخیص داد. فیلم، فیلمی مفرح است و در عین حال بی ادعا و فعلاً هم كه بهار سینمای كمدی است.

پس از فروش خیره كننده «آتش بس» كه همچنان سینمای كمدی را به عنوان موثرترین نسخه بازگشت سرمایه اقتصادی در سینمای ایران معرفی می كند به نظر می رسد باید منتظر باشیم تا «شام عروسی» ادامه دهنده راه پرقدرت ژانر كمدی در سینمای ایران باشد.