جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

نجفی مرد فرهنگ و ادبیات


نجفی مرد فرهنگ و ادبیات

آنچه باید در ابتدا گفت این است که علاقه اصلی ایشان به ادبیات است ادبیات ایران و ادبیات جهان شاید همین علاقه باعث شده زبان فرانسه را در این حد از تسلط یاد بگیرد و آثار مهمی از ادبیات قرن بیستم فرانسه را انتخاب و ترجمه کند یا آثار ادبی معاصر ایران را خوب بشناسد و مهم تر از همه اینکه بر آنها تاثیر مستقیم داشته باشد و استعدادها را کشف کند

آنچه باید در ابتدا گفت این است که علاقه اصلی ایشان به ادبیات است؛ ادبیات ایران و ادبیات جهان. شاید همین علاقه باعث شده زبان فرانسه را در این حد از تسلط یاد بگیرد و آثار مهمی از ادبیات قرن بیستم فرانسه را انتخاب و ترجمه کند. یا آثار ادبی معاصر ایران را خوب بشناسد و مهم تر از همه اینکه بر آنها تاثیر مستقیم داشته باشد و استعدادها را کشف کند. این حرف بسیار گفته شده است که نجفی توانسته نویسندگانی چون بهرام صادقی، گلشیری، مدرسی و بسیاری دیگر را در داستان نویسی راهنمایی کند و از آنها چهره های ادبی معروفی بسازد.

اهل ادب بودن و به عبارت دیگر عاشق ادبیات بودن و برای ادبیات بیشترین ارزش را قائل بودن از ویژگی های مهم نجفی است. ادبیات همه زندگی اوست و بقیه فعالیت های او در سایه همین عشق به ادبیات معنا می یابد. بسیاری کتاب ها با معرفی و ویرایش ایشان چاپ شده است. کتاب تاریخ نقد جدید رنه ولک ترجمه آقای سعید ارباب شیرانی اگر تشویق ها و حمایت های آقای نجفی نبود هرگز ترجمه و چاپ نمی شد. دکتر سعید ارباب شیرانی انسانی اهل فضل و زبان دانی برجسته است اما با گریزی که از مطرح شدن داشت مشوقی مانند نجفی می خواست.

● نجفی معلمی که به جوانان اعتقاد دارد

یکی از تفاوت های مهم آقای نجفی با روشنفکران و کسانی که فرنگ رفته هستند یا تحصیلات فرنگی دارند اعتقادش به جوانان است و توجهش به آنچه در ایران نوشته و منتشر می شود. من بارها شنیده ام که مقاله کسی را که نمی شناخته خوانده و از آن تعریف کرده و پیگیر بوده تا وی را پیدا کند و فکر نمی کند چون کسی در ایران کار می کند کار او لزوماً نسبت به آنچه در غرب در حال انجام است نازل تر است. و این در بین روشنفکران ایران کمتر دیده می شود.

در نسل نجفی معلمانی به کارآمدی او اندکند. او معلمی است که ضمن علاقه به ادب قدیم و نظم و نثر گذشتگان به ادبیات معاصر ایران و غرب نیز پرداخته است. در ایران اگر بخواهیم روشنفکر به معنای واقعی کلمه پیدا کنیم نمی دانم چند نفر مثل نجفی می توان پیدا کرد. ادبیات داستانی را خوب می شناسد و می داند چه کارهایی کهنه و چه کارهایی نو است.

● انضباط علمی نجفی

انضباط علمی نجفی او را از بسیاری از روشنفکران ایرانی جدا می کند. این مساله را می توان در مقاله های او به وضوح دید. مقالات منسجم و طبق اصول مقاله نویسی نوشته شده است. هر مقاله مطلبی دارد و با فارسی بسیار روشن حرف خود را به ساده ترین شکل بیان می کند. ما در روزنامه ها و مجلات مقاله زیاد می خوانیم. در اغلب آنها زیاده گویی وجود دارد، اول و آخر مقاله به هم نمی خورد و متناسب نیست. فرهنگ عامیانه فارسی او یک نمونه از انضباط علمی است. شاملو کتاب کوچه را کار کرده و البته کار عظیمی است اما تنها جمع آوری مواد خام است و به اعتبار روش شناسی کار وی روشمند نیست. اما فرهنگ عامیانه بر اساس اصول علمی نوشته شده، تعریف ها بسیار دقیق است و کشف های بسیار زیادی در این کتاب دیده می شود که در هیچ لغت نامه فارسی وجود ندارد.

تحقیقات او در عروض فارسی هم بدین گونه است. او حرف های تازه یی در عروض فارسی زده است و این حرف ها در یک چارچوب علمی شکل گرفته اند. یک نظام فکری منسجم پشت کار اوست که کمتر شناخته شده است. شاید یکی از علل آن را بتوان کوتاهی نجفی در ارائه این تحقیقات به شکل یک کتاب دانست.

بارها از او شنیده ام که ترجمه کاری است تجربی. برای آنکه یک مترجم خوب باشید کافی نیست زبان مبدأ را خوب بدانید. این یک فن است و این فن با تجربه و با مرور زمان و انضباط به دست می آید. نمی شود یک مرتبه یک مترجم خوب شد. در همه کارهای نجفی این مشخصه دیده می شود.

● نجفی پایه گذار ویرایش در نشر معاصر ایران

نکته دیگری که در عشق او به ادبیات دیده می شود دلسوزی است که نسبت به کار دیگران داشته است. هنوز بسیاری نمی دانند اولین انتشاراتی که در ایران به روش دقیق علمی پایه گذاری شد انتشارات نیل بود که ترجمه های آن ویرایش می شد و نجفی از مرحله انتخاب کتاب، تا ویرایش، تا چاپ در چاپخانه و غلط گیری بر کار نظارت داشت. اگر نظارت او نبود بسیاری از کتاب های انتشارات نیل نه چاپ می شد و نه این کیفیت را داشت. اینکه انسان وقت خود را صرف کار دیگران کند، مستلزم فداکاری است.

بعد ها انتشارات فرانکلین پایه گذاری و همان روش نیل در آن اجرا شد و ویرایشگری رسمیتی یافت.

● نجفی به مثابه یک مترجم

آثاری که ایشان ترجمه کرده اند همگی با انتخاب دقیق صورت گرفته است. اول کتاب را خوانده و وقتی آن را پسندیده به ترجمه آن پرداخته است. عده یی از مترجمان هستند که بدون خواندن کتاب و تنها با اعتماد به دوستی که آن را اثری خوب می داند یا تنها به اعتبار نام نویسنده دست به ترجمه می زنند اما نجفی این گونه نیست. او کتاب را تا آخر می خواند و اگر بپسندد ترجمه می کند. ترجمه های او نمونه اعلای ترجمه های موفق است و بخش مهمی از ادبیات قرن بیستم فرانسه از طریق ترجمه های او به ایرانیان شناسانده شده است. در پنجاه - شصت سال گذشته کم بوده اند محفل های جدی ادبی که ایشان در آنها موثر نبوده باشد. در دوره یی ایشان سردبیر مجله سخن بودند یا مجله صدف که دوره یی چاپ شد و بعد متوقف شد اما کمتر کسی این را می داند.

کار دیگری که ایشان در دست دارند و البته کار بسیار سنگینی است تهیه یک لغتنامه فارسی به فرانسه است، کاری بسیار دشوار. معمولاً نجفی کاری را که تقبل می کند می سنجد و اگر فکر کند از عهده اش بر نمی آید آن را قبول نمی کند. نجفی معتقد است تفاوت او با خیلی های دیگر در این است که محدودیت های خود را می شناسد.

● غلط ننویسیم

نجفی نسبت به زبان شعر و داستان و کارهای هنری سختگیری ندارد، اما وقتی به نثر نوشته های علمی و تحقیقی می رسد، سختگیر است.

در مورد غلط ننویسیم شاید نه گشاده دستی دکتر باطنی صحیح باشد و نه سخت گیری های آقای نجفی. انتقاد مشهور آقای باطنی اغراق آمیز بود. همان طور که یک متن انگلیسی که نوشته می شود نیاز به ویرایش دارد زبان فارسی هم نیاز به ویرایش و درست نویسی دارد. اخیراً کتابی دستم رسید به نام مبانی انگلیسی برای روزنامه نگاران. این کتاب که در حکم دستور العمل برای روزنامه نگاران انگلیسی درآمده است پر است از بایدها و نبایدها. در همه زبان ها این قواعد وجود دارد. زبان فارسی نیز از آنها مستثنی نیست. غلط ننویسیم به خیلی ها کمک کرده نکته های ظریفی درباره زبان فارسی بیاموزند. نجفی معتقد است برای بسیاری از کلمات خارجی معادل فارسی دقیق وجود دارد. مطالعه دقیق ادبیات قدیم به او کمک می کند مثلاً در شعر حافظ واژه یی بیابد که بتواند جایگزین معادل آن در فرانسه یا انگلیسی کند. نجفی معتقد است باید ذخیره زبان فارسی را بررسی کرد و تا مطمئن نشدیم معادلی نداریم، نباید دست به واژه سازی بزنیم.

نجفی را نمی توان تنها یک مترجم دانست. البته ترجمه بخشی از فعالیت های فرهنگی نجفی است. بخشی که بیشتر نشانه عشق او به ادبیات است. نجفی معلمی بزرگ، مترجمی نامدار، زبان شناسی دقیق، فرهنگ نویسی کم نظیر و روشنفکری نمونه است.

واقع این است که می توان اینجا و آنجا، هرچند به ندرت، افرادی را با این وصف هایی که برشمردم پیدا کرد و هیچ کدام ابوالحسن نجفی نباشد. آنچه نجفی را نجفی کرده چیزی است بالاتر از این وصف ها. آن چیز را باید در آشنایی با او و حضور او پیدا کرد. اسم خاص از این نظر دلالت کننده دقیق تری است از وصف های خاص. خلاصه آنکه نجفی، نجفی است.

دکتر ضیاء موحد



همچنین مشاهده کنید