نخبگان دینی و عصر اطلاعات

فرآیند جهانی شدن چگونه موقعیت كسانی را كه به دین علاقه مندند, تغییر می دهد

فرآیند جهانی شدن چگونه موقعیت كسانی را كه به دین علاقه مندند، تغییر می دهد؟ در اینجا محیط فكری افرادی كه درگیر این مسئله هستند، بسیار مهم است. عصر اطلاعات تأثیر حیاتی و جدی بر تغییر محیط های فكری داشته است، بلكه انتقال دهنده های اطلاعات هستند، بلكه انتقال دهنده های اطلاعات هستند، بلكه انتقال دهنده های اطلاعات به نفع خود نیز هستند. اگر تنها تحولات از آن تكنولوژی و سخت افزار بودند، نمی توانستیم این دوره را «عصر اطلاعات » بنامیم. وقتی اكثر افراد نتوانند از نوآوریهای تكنیكی در این زمینه استفاده كنند، خود تكنولوژی تمایل دارد از طرف بخشی از ناقلان اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد؛ بالاخص ناقلانی كه به عنوان ابزاری برای كنترل و مهار انبوه دریافت كنندگان اطلاعات مورد استفاده واقع می شوند.

ممكن است موقعیت فرهنگ مردمی ستون حمایتی عصر اطلاعات خوانده شود و جهانی شدن مذهب را هم تبلیغ كند. منظور من از «موقعیت فرهنگ مردمی » این است كه سطح فكری توده مردم در مجموع بالا رفته است؛ یكسان سازی را ترویج می كند و از ایجاد نخبگان فكری محدود كه دسترسی انحصاری به اطلاعات دارند، ممانعت می كند. در این شرایط، اطلاعات مذهبی هم نمی تواند به انحصار متخصصان دینی درآید. اكنون هر كس این شانس را دارد كه ناقل، گیرنده و یا میانجی گر گفتمان مذهبی باشد. در اینجا می توان تعداد فزاینده ای از افراد را دید كه از یك پیشینه مردمی برخاسته اند و رهبران مذهبی می شوند و پیغام «دینی ای» را تبلیغ می كنند كه نه تنها آن قدر ساده است كه به وسیله مردم عادی دریافت و قبول می شود، بلكه طرفداران آن می توانند به آسانی آن را به دیگران برسانند.

تحت این شرایط، اقتدار و قدرت كنترلی كه سازمانهای دینی به طور سنتی و از گذشته داشته اند، تضعیف می شود و تغییر می یابد. در روند جهانی شدن مذهب، یك «بازار مذهبی مختص كاربران» و استفاده كنندگان از آن پدید خواهد آمد و نیز یك «سیستم تولید كننده محور» به وجود خواهد آمد و تفاوت واقعی «رهبر» و «پیرو» احتمالا به طور فزاینده ای مبهم و نامعلوم باقی خواهد ماند.

استفاده من از اصطلاح اقتصادی «سیستم تولید كننده محور» به روشی كه ما معمولا درباره گروههای مذهبی سنتی فكر می كنیم، اشاره می كند. هسته مركزی برای كاركرد اجتماعی و تداوم تاریخی مذهب، كلیسا در مسیحیت، سانگا در بودیسم، امت در اسلام، زیارتگاه در شینتو و اداره های مركزی گروههای مختلف در ادیان جدید است. در این متن، كلیسا سمبلی از اقتدار مذهب است؛ تعالیم و اعتقادات بر اساس سنتهایی كه كلیسا به آن عقیده دارد، به حساب می آید، در حالی كه كشیشان، راهبان و روحانیان تلاش كرده اند اطلاعات مذهبی را برای مؤمنان تفسیر كنند. نقش مؤمنان تنها این است كه این موقعیت را بپذیرند.

از سوی دیگر« بازار مذهبی كاربر محور» به موقعیتی اشاره دارد كه در آن هر فردی با توجه به ارزشهای شخصی و احساساتش، اجزایی را كه از ادیان رقیب جذابتر و مفیدتر می یابد، در نظر می گیرد و انتخاب و تجزیه می كند. از منظر «خاستگاه تولید كننده محور» چنین رفتاری به عنوان فقدان جدیت مذهبی یا ایمان متزلزل ارزیابی می شود، اما از دید كسی كه از مذهب استفاده می كند، تنها منطقی است كه آنچه را بهترین انتخاب است از میان بقیه گزینش كند.

همان طور كه پیشتر گفته شد، تمایز میان انتقال دهندگان و دریافت كنندگان اطلاعات مذهبی به طور فزاینده ای مبهم و نامشخص شده است. یك پدیده وافر در میان ادیان و مذاهب جدید ژاپنی این است: فردی كه زمانی عضوی از یك گروه مذهبی بوده است، پایه گذار جنبش خود می شود. گروههای دیگر غالبا سیستمی را پذیرفته اند كه به موجب آن از هر عضو جدیدی انتظار می رود كه به عنوان یك روحانی فعال برای گروه عمل كند؛ سیستمی كه من آن را «همه اعضا مبلغ» اند می نامم. خلاصه غیر عادی نیست كه از اعضای تازه وارد انتظار داشته باشیم كه خود را – بعد از یك دوره كوتاه آموزش رسمی- وقف فعالیتهای تبلیغی كنند. این تمایلات به ابهام فزاینده در مرز میان «تولید كنندگان» و «به كاربرندگان» مذهب می افزاید. این روند به وسیله روند «عمومیت بخشی به روشنفكری » كه در ژاپن شروع شده، شدت یافته است. به تازگی نمونه های رو به رشدی از ادیان و مذاهب را می توان دید كه بدون تكیه بر اشخاص بخصوصی كه در فعالیتهای تبلیغی مشغولند، انتقال می یابد. برای مثال ادیان جدید ژاپنی غالبا اعضای خارجی خود را از طریق تلاشهای غیر رسمی اعضای ژاپنی غی متخصص (غیر روحانی) كه برای كار در شركتها و كارخانه هایی در دیگر كشورهای آسیایی فرستاده می شوند، جذب می كنند. این امر تا حدی گواهی دیگر بر سیستم «همه اعضا مبلغ» اند است، اما می تواند به عنوان بخشی از فرآیند توسعه جهانی جنبشهای مذهبی بدون تكیه بر روحانیان حرفه ای باشد.

این روند را می تواند در مورد سای بابا ، رهبر یك جنبش مذهبی هندی- كه بعد از اینكه در كتابی كه دانشمند ژاپنی جوانی نوشته بود، معرفی شد، به طور گسترده در ژاپن محبوب شد – مشاهده كرد. خلاصه اینكه كلید موفقیت مذهبی غالبا كمتر در كیفیت صلاحیتهای فردی به عنوان یك متخصص مذهبی قرار می گیرد تا در توانایی فردی در ماهرانه به كار بردن رسانه. این موقعیت همچنین بر كاهش اقتدار متخصصان مذهبی در ادیان و مذاهب كهن سنتی تاثی می گذارد. یكی از تاثیرات عصر اطلاعات فقدان فزاینده اعتبار و نفوذ متخصصان مذهبی از قبیل راهبان، كشیشان و روحانیان مذهبی خواهد بود. هم اكنون ما وارد عصری می شویم كه در آن گروههای كوچك متخصصان مذهبی دیگر نمی توانند اطلاعات مذهبی را به انحصار خود در آورند. اكنون مؤمنان غیر متخصص توانایی فزاینده ای برای سود جستن از هسته مركزی سنتهای مذهبی دارند. آنها حتی به آن دسته از اجزای محرمانه ای كه پیش از این تنها در دسترس كشیشان تام الاختیار بود، دسترسی دارند.

---