ضوابط شرعی اشتغال بانوان

مكتب گرانقدر اسلام با توجه كامل به خصوصیات خاص جسمی و روحی بانوان و عنایت به مهم ترین شاخصه و وظیفه بانوان كه رشد و پرورش بشر است چهارچوب هایی را برای اشتغال بانوان ترسیم كرده است, مقاله زیر تحقیقی است در باره دیدگاه اسلام در زمینه اشتغال بانوان كه تقدیم خوانندگان می شود از مباحثی كه مدتی است به طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است حقوق بانوان و تلاش برای دستیابی آنان به امكانات و زمینه های فعالیت های اجتماعی و حضور در صحنه های مختلف به صورت فراگیر است

مكتب گرانقدر اسلام با توجه كامل به خصوصیات خاص جسمی و روحی بانوان و عنایت‏به مهم‏ترین شاخصه و وظیفه بانوان كه رشد و پرورش بشر است چهارچوب‏هایی را برای اشتغال بانوان ترسیم كرده است، مقاله زیر تحقیقی است در باره دیدگاه اسلام در زمینه اشتغال بانوان كه تقدیم خوانندگان می‏شود. از مباحثی كه مدتی است‏به طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است‏حقوق بانوان و تلاش برای دستیابی آنان به امكانات و زمینه‏های فعالیت‏های اجتماعی و حضور در صحنه‏های مختلف به صورت فراگیر است. مكتب گرانقدر اسلام با توجه كامل به خصوصیات خاص جسمی و روحی بانوان و عنایت‏به مهم‏ترین شاخصه و وظیفه بانوان كه رشد و پرورش بشر است چهارچوب‏هایی را برای اشتغال بانوان ترسیم كرده است، مقاله زیر تحقیقی است در باره دیدگاه اسلام در زمینه اشتغال بانوان كه تقدیم خوانندگان می‏شود.

جواز اشتغال بانوان

در ابتدا باید به این پرسش پاسخ داد: آیا اسلام اشتغال و فعالیت اقتصادی را تنها برای مردان جایز می‏شمارد و به كلی زنان را از این صحنه خارج می‏سازد؟ بدون شك جواب منفی است. ما نه تنها دلیلی برچنین منعی در اسلام نداریم، بلكه شواهد و ادله فراوانی برخلاف آن می‏توانیم بیابیم، كه به چند مورد آن اشاره می‏شود:

الف) حق مالكیت زنان بر اموال‏شان

خداوند متعال در قرآن كریم می‏فرماید: للرجال نصیب مما اكتسبوا و للنساء نصیب مما اكتسبن برای مردان و زنان از آن چه كسب كرده‏اند، بهره‏ای است. یعنی همان‏گونه كه مردان اگر چیزی تحصیل كنند، مالك آن می‏شوند، زنان نیز اگر مالی به‏دست آورند، مالك آن خواهند بود. این بیان، افزون بر پذیرش حق مالكیت‏برای زنان كه تا قرون اخیر مورد انكار برخی قوانین غربی بود- جواز اشتغال و اجازه كار برای آنان را همانند مردان اثبات می‏كند; زیرا در این آیه كریمه، حلال بودن اكتساب یعنی تحصیل درآمد مفروض گرفته شده و سپس پیرامون مالكیت درآمد حاصل از آن، اظهار نظر شده است.

ب) تشویق زنان و مردان به فعالیت اقتصادی

در اسلام، نه تنها فعالیت اقتصادی جایز شمرده شده و به زنان و مردان برای اكتساب مال و تحصیل درآمد، اجازه داده شده است، بلكه همگان به این امر دعوت و به حضور فعال در صحنه اقتصاد تشویق شده‏اند.آیاتی از قرآن كریم كه ابتغای از فضل خدا و جست‏وجو و طلب آن را بیان كرده و مردم را به آن فرا خوانده است، مانند وابتغوا من فضل الله (از فضل خدا جویا شوید) یا مردم را دعوت به آبادانی زمین كرده است: هو انشاءكم من الارض واستعمركم فیها (او شما را از زمین پدید آورد و برای آباد ساختن آن برگماشت) نمونه‏هایی از این تشویق و ترغیب هستند. در هیچ‏یك از این موارد، خصوص مردان مخاطب نیستند، بلكه مجموعه مسلمانان یا انسان‏ها مورد توجه قرار گرفته‏اند، و همگی به طلب فضل‏الهی، كه تحصیل درآمد یكی از مصادیق آن است، دعوت شده‏اند. بی‏شك، كار، یكی از مهم‏ترین مجاری كسب مال محسوب می‏شود و اسلام نیز به آن توجه خاص كرده است. پس اگر مردان و زنان به فعالیت اقتصادی دعوت شده و كار از مصادیق بارز این امر محسوب می‏شود، می‏توان گفت: مردان و زنان به كار و اشتغال تشویق شده‏اند و نه تنها اشتغال برای زنان ممنوع نشده، بلكه امری مورد تشویق و ترغیب قلمداد شده است.

محدودیت اشتغال

هرچند اسلام زنان و مردان را به فعالیت اقتصادی و اشتغال دعوت و هر دو را مالك درآمد خویش محسوب كرده است، ولی محدودیت‏هایی نیز در این امر مانند سایر امور اعمال كرده است. برخی از این محدودیت‏ها به خود فعالیت اقتصادی اعم از تولید و توزیع برمی‏گردد و برخی دیگر در باره ارتباط افراد مسلمان با یكدیگر و دیگران است. در قسم اول این محدودیت‏ها، هیچ‏گونه تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد. اگر ربا حرام است و یا تجارت جایز است، برای هر دو همین حكم وجود دارد. ولی در قسم دوم، خصوصیات مرد و زن در احكام جزئی متفاوت است، هر چند در این‏جا نیز، در كلیات احكام با هم مشتركند. پس، بر هر دو عفاف واجب است، هر چند مصداق عفاف در مورد زنان حجاب است و چنین چیزی در مورد مردان نیست. در این میان، برخی از محدودیت‏های اشتغال، مخصوص به كسانی است كه ازدواج كرده‏اند، و با این عقد، به صورت اختیاری، برخی حقوق را برای همسر خود نسبت‏به خود پذیرفته‏اند. زن و شوهر نسبت‏به یكدیگر از حقوق و وظایفی برخوردارند كه مجموعه این حقوق و وظایف در تعادلی دقیق با یكدیگر می‏باشند.

حقوق مرد بر زن

خانواده، كانون گرمی است كه زن و شوهر در آن می‏توانند به آرامش واقعی و امنیت روحی دست‏یابند. خداوند متعال در این باره می‏فرماید: و من آیاته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا الیها و جعل بینكم موده و رحمه. : از نشانه‏های او یكی این است كه از خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدان‏ها آرام گیرید و میان‏تان دوستی و رحمت نهاد. این هسته اولیه جامعه بشری، مثل هر جمع دیگری، هنگامی می‏تواند به حیات سالم خود ادامه دهد كه از نظام و انتظام خاصی برخوردار باشد، این امر در پرتو حقوق و وظایف افراد آن جمع، یعنی زن و شوهر، تامین خواهد شد. از سوی دیگر، در هر جمعی، گاه اختلاف نظرهایی پیدا می‏شود كه افراد نمی‏توانند در آن به توافق برسند، در این گونه موارد، اگر یكی از آن‏ها كه به نوعی توانایی تصمیم‏گیری صحیح‏تری دارد، به عنوان رییس جمع برگزیده شود، و همه ملزم به پیروی از او باشند، مشكل حل خواهد شد. از سویی، پیدایش هر جمع، برخی مسوولیت‏های جمعی را ایجاد می‏كند كه باید شخص خاصی آن‏ها را بر عهده گیرد، چنین فردی باید از اختیارات ویژه‏ای نیز برخوردار باشد. با توجه به همه این امور، خداوند متعال مردان را در خانواده رییس قرار داده و فرموده است: الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اءموالهم فالصالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله : مردان، سرپرست زنان‏اند، به دلیل آن كه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و به دلیل آن كه از اموال‏شان خرج می‏كنند. پس، زنان درست‏كار، فرمانبردارند، به پاس آن‏چه خدا حفظ كرده، اسرار [شوهران خود] را حفظ می‏كنند.در این آیه شریفه، برتری مردان بر زنان در خانواده، یك حكم الهی شمرده شده كه مستند به حكمت ربانی است و وظیفه تامین مالی خانواده نیز به عنوان نكته دیگری در نظر گرفته شده است; یعنی اگر مردان ریاست‏خانواده را برخوردارند، مسوولیت‏سنگین اداره آن را نیز برعهده دارند. ریاست‏بدون اطاعت معنا ندارد و آیه شریفه زنان صالح را فرمانبردار همسرانشان معرفی می‏كند كه اسرار آن‏ها را حفظ می‏كنند; همان‏گونه كه خداوند حافظ ضعف‏های ایشان است.

---