آوایی از بهشت

نگاهی به داستان روی ماه خداوند را ببوس نوشته مصطفی مستور

مصطفی مستور متولد سال ،۱۳۴۳ اهواز است. مستور فارغ التحصیل مهندسی عمران و کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی است. اولین مجموعه داستانش عشق روی پیاده رو در سال ۱۳۷۷ به چاپ رسیده است. مستور در توضیح جزییات بسیار دقیق است.

روی ماه خدا را ببوس در سال ۱۳۸۱ برگزیده جشنواره قلم زرین شده است. داستان از زبان اول شخص روایت شده است. یونس دانشجوی دکترای پژوهشگری اجتماعی است که در حال نوشتن پایان نامه ای تحلیلی بر علل خودکشی یک استاد فیزیک است.

یونس لیسانس فلسفه دارد و۹ سال پیش فلسفه را برای این انتخاب کرده که از حریم دین دفاع فلسفی کند. ولی بعد از ۹ سال در وجود خدا شک می کند و این شک بر زندگی اش تاثیر می گذارد.

در چند روایت معتبر همه داستان ها با مقدمه ای ـ که با خطی متفاوت از داستان جدا می شود ـ شروع می شود. در همه هفت داستان کوتاه این مجموعه حکایاتی پراکنده از عشق و زندگی و مرگ روایت شده است در حالی که سه داستان اول به نام های چند روایت معتبر درباره عشق، چند روایت معتبر درباره زندگی، چند روایت معتبر درباره مرگ است. داستان مصائب چند چاه عمیق در یک آپارتمان می گذرد و اتفاقاتی که در چند ساعت برای ساکنان آن رخ می دهد که بعد از این نوع نوشته در رمان استخوان خوک و دست های جذامی هم می خوانیم.

● من دانای کل هستم

من دانای کل هستم در سال ۱۳۸۴ در سومین دوره جشنواره قلم زرین تقدیر شده است. مستور در این کتاب ثابت کرده است که هنوز هم ایده های جدیدی در ذهن دارد تا بتواند برچسب تکرار را از داستان هایش بردارد. در حالی که عشق از داستان هایش حذف نشده است.

من دانای کل هستم پشت صحنه داستان در چشم هات شنا می کنم و در دست هایت می میرم است که در کتاب چند روایت معتبر آن را خوانده ایم.

در مغول ها استاد عاشق انگشتان کتابدار می شود چون شبیه انگشتان زنش است.

رمان استخوان خوک و دست های جذامی طرح جلد جذابی از نقاشی هنرمندی پنج ساله دارد. داستان در برج هفده طبقه مجتمع مسکونی خاوران می گذرد. داستان های کوتاه از زندگی آدم هایی که در یک برج زندگی می کنند اما حتی هم دیگر را نمی شناسند و خیلی راحت از کنار یکدیگر می گذرند. داستان ساکنان برج هنرمندانه با هم قاطی شده اند داستان هایی از مرگ، عشق، قتل و … این نقد که نگاهی به کتاب روی ماه خدا را ببوس می باشد از ایبنا اقتباس شده است.

روی ماه خدا را ببوس نوشته مصطفی مستور از آن جمله کتاب هایی است که با موفقیت روبه رو، گشته و چاپ بیستم آن روانه بازار کتاب شده است. این اثر که بهترین اثر مستور محسوب می شود دارای ابعاد گوناگونی است که ارزش مطالعه بیشتری دارد.

مصطفی مستور در داستان بلند روی ماه خداوند را ببوس بر آن است تا با دستمایه قرار دادن بعضی از مناسبات اجتماعی، به روانکاوی افرادی بپردازد که عنصر اخلاق را به کلی فراموش کرده اند. نگاه دردمندانه نویسنده که در قالب شخصیتی فعال در امور پژوهش های اجتماعی متجلی شده است تا حد زیادی نتیجه بخش است؛ زیرا مستور انگیزه روایتش را به زیبایی کشف کرده و با خواننده اش به یک آشتی نسبی رسیده است. روی ماه خداوند را ببوس به زعم بسیاری از فعالان حوزه ادبیات داستانی، تاکنون موفق ترین کار مستور است. کاری که هم توانست مخاطب عام را جذب کند و هم مخاطبان خاص را با خود همراه سازد.

دغدغه های اجتماعی و آنچه که در ساختار کلی زندگی مردم شهرنشین می گذرد عمده ذهنیت این نویسنده را تشکیل می دهد، ذهنیتی که در روی ماه خداوند را ببوس از آن جمله آثاری است که در ابتدا با سکوت محافل مطبوعاتی و ادبی مواجه شد، اما این بی مهری هرگز نتوانست ابعاد گسترده و ارزش های انسانی اش را از بین ببرد. اغلب آثار او مشهود است.

گرچه مستور هنوز نتوانسته است خود را از سیطره ابعاد و موفقیت های اثر مورد بحث برهاند و رگه هایی از ساختار کلی آن در دیگر آثارش هم به چشم می خورند، اما پافشاری او در برون افکنی یک موضوع انسانی قابل ستایش است.

آثار مستوفی در تقسیم بندی های مربوط به حوزه ادبیات داستانی به داستان های شهری پهلو می زند و عمده اتفاقاتی که در دنیای نویسندگی او می گذرد، مربوط به عناصر شهری است.

گونه ادبیات شهری که حاصل زندگی پرملال انسان دوران مدرن است، امروزه در دنیا رواج قابل توجهی دارد و ظهور نویسندگان در این گونه ادبی، امروزه به عنوان یکی از بحث های متداول در محافل آکادمیک و آزاد مطرح است.

مصطفی مستور که می توان از او به عنوان یکی از نویسندگان فعال گونه ادبیات شهری نام برد، در چندین اثر از زوایای گوناگون به ذکر مصائب انسان گرفتار در چمبره آهن و بتون پرداخته و این نگاه در داستان بلند روی ماه خداوند را ببوس به اوج خود رسیده است.

روی ماه خداوند را ببوس از آن جهت کار قابل اعتنایی است که مستور توانسته است در آن بدون هیچ گونه شعارپردازی و داوری های یک طرفه، به خلق شخصیت هایی نایل آید که کاملا مستقل عمل می کنند و هیچ ردپایی چاپ های متعدد این اثر نشان داد که نویسنده علاوه بر نشانه گرفتن یک موضوع همه گیر، بسیاری از بیگانگان با کتاب را حداقل در حد خواندن همین یک اثر با کتاب آشتی داده است. از حلول ذهن نویسنده در آنها یافت نمی شود؛ مساله ای که در اثری چون استخوان خوک و دست های جذامی رعایت نشده است.

نکته قابل توجه در اثری چون روی ماه خداوند را ببوس این است که نویسنده خود را از قید تعلقات دست و پا گیر رها کرده و نوع نگاه و زندگی دیگری را تجربه کرده است. می توان گفت شخصیت های این اثر به طور کامل در وجود نویسنده ته نشین شده اند و نفس در نفس او زندگی می کنند و به بیان فنی تر، همدیگر را پذیرفته اند و بر همین اساس، حسی از باور را در خواننده ایجاد می کند.

یکی از نکات بسیار اساسی در حوزه داستان نویسی کشف نگاه است، یعنی این که نگاه نویسنده درمواجهه با موضوعی که ممکن است دیگران از دیدنش عاجز باشند، او را از افرادی معمولی متمایز می کند و به تعبیر دیگر می توان گفت که او چگونه دیدن را هم یاد می دهد و این چگونه دیدن در لابه لای اثر به کرات موجود است.

مستور در ساخت و ساز کلی اثرش راه دوری نرفته است، بلکه شعاع دیدش را گسترش داده و تلاش کرده که بازآفرینی مجددی از محیط پیرامونش داشته باشد. آنچه که در روند کلی این کار اتفاق می افتد، از جنس همان اتفاقات و رویدادهایی است که هر آدم گرفتار در زندگی شهری به همان گونه که یونس ـ قهرمان رمان ـ در روند پژوهش های اجتماعی دردمندانه اش به دنبال فلسفه بافی نیست، مستور هم برای ایجاد تفاهم میان خواننده و کتاب به همان اندازه گفته است که باید بگوید؛ نه بیشتر ونه کمتر. به طور حتم با آنها دست و پنجه نرم می کند، بدون آن که بتواند تحلیلی از وقایع داشته باشد.

به نظر می رسد که دلیل عمده اقبال مثال زدنی روی ماه خداوند را ببوس در میان عامه مردم، ریشه در همین ارایه تحلیل بی طرفانه مسایل ریز و درشت اجتماعی داشته باشد؛ نکته ای که گویی همه وقایع را با خطی درشت نوشته و به چشمان مخاطب نزدیک کرده است.

ساخت و ساز روایتی در روی ماه خداوند را ببوس، ساخت و سازی است که خواننده احساس می کند یک نفر دیگر دارد به جایش حرف می زند. یعنی این که مستور یک دغدغه عمومی را مطرح می کند، دغدغه ای که هر کسی دوست دارد از آن بگوید و اگر توانایی اش را داشته باشد بنویسد.