کسی فریاد سنتوری را نشنید

در حاشیه قاچاق آخرین فیلم داریوش مهرجویی

بالاخره انتظارها سر آمد و کسانی که از بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر تا امروز منتظر تکرار تجربه دیدن "سنتوری" بودند یا می‌خواستند ببینند بهرام رادان برای بازی در چه نقشی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد را از برده، به آرزوی خود رسیدند؛ ولی نه روی پرده عریض سینما بلکه در قاب کوچک تلویزیون آن هم به نحوست ورود CD غیرقانونی فیلم به بازار.

گذشت یکسال از ماجراهای "سنتوری" و رسیدن به این پایان تلخ شاید بتواند تحلیلی معقولانه‌تر از این روند ترسیم کند. "سنتوری" با همه حاشیه‌هایی که داشت، در بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و بنا بر ملاحظاتی چون ایام محرم چند ترانه و سکانس از فیلم حذف شد، با این وعده از سوی داریوش مهرجویی در نشست مطبوعاتی فیلم که این حذف‌ها در اکران عمومی لحاظ نمی‌شود.

فیلم توانست توجه بسیاری را به خود جلب کند و در جشنواره بی‌ستاره گذشته بدل به فیلم محبوب بسیاری شود. اهداء سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد به بهرام رادان برای بازی در نقش علی سنتوری، ارزش‌های هنری فیلم را بالا برد و به نظر انتظار معقولانه‌ای می‌آمد که مردم و علاقمندان منتظر اکران عمومی فیلم در سال پیش رو باشند.

از همان زمان مسئله مجوز نداشتن محسن چاووشی که ترانه و صدایش تأثیری انکارنکردنی در موفقیت فیلم داشت، هاله‌هایی ابهام برانگیز پیرامون سرنوشت فیلم ایجاد کرده بود.

در ماههای ابتدایی سال ۸۶ رایزنی تهیه‌کننده و پخش‌کننده فیلم برای دریافت مجوز ادامه پیدا کرد تا اینکه خبر بازخوانی ترانه‌های فیلم توسط بهرام رادان منتشر و قرار شد نسخه نمایش داده شده در جشنواره با همان ترانه‌ها اما صدای رادان به شورای صدور پروانه نمایش ارسال و تکلیف اکران آن مشخص ‌شود.

در حالی که در همین ایام معضل قاچاق فیلم‌های ایرانی در حال اکران به اوج خود رسیده بود، مصطفی شایسته پخش‌کننده فیلم برای جلوگیری از تکثیر غیرمجاز "سنتوری" در زمان اکران عمومی تمهیداتی سنجید که از آن جمله می‌توان به استفاده از کپی ۳۵ فیلم، ممانعت از دادن کپی فیلم روی سی دی و دی وی دی، کدگذاری کپی‌های ۳۵ و ... اشاره کرد.

اتفاق مهم نزدیک به وقوع بود... در حالی که محمدرضا شریفی‌نیا در حال ساخت آنونس فیلم و طراحی پوستر و ... بود تا فیلم از چهارشنبه سوم مرداد در گروه سینمایی قدس به نمایش عمومی درآید، از یکی دو روز قبل ابهام‌ها و پچپچه‌ها درباره جلوگیری از اکران "سنتوری" جدیتر شد و بالاخره "محاکمه" ایرج قادری به طور موقت جای "سنتوری" را گرفت که پروانه نمایش از شورای نظارت و ارزشیابی معاونت سینمایی وزارت ارشاد دریافت کرده بود.

از همان روزها فرامرز فرازمند تهیه‌کننده فیلم به حک و اصلاح فراوان و امروز و فرداکردن‌های مکرر، جلوگیری از اکران فیلم آن هم سه روز مانده به نمایش عمومی اعتراض کرد.

ولی این اعتراض‌ها نه پاسخی صریح در پی داشت و نه پیامدی مثبت برای فیلم. تهیه‌کننده و کارگردان فیلم حتی برای آنکه حساسیت‌های پیرامون "سنتوری" کمتر شود، پس از رایزنی با مسئولین بلندپایه ارشاد ترجیح دادند از حضور آن در جشن خانه سینما انصراف دهند. هر چند حضور "سنتوری" در جشن خانه سینما به دلیل آنکه مجوز نمایش عمومی داشت، بلامانع اعلام شده بود.

فرامرز فرازمند در یکی از آخرین اظهار نظرهای خود در مهرماه گذشته اعلام کرده بود در صورت نظر مساعد مسئولان وزارت ارشاد و معاونت سینمایی حاضر به اکران "سنتوری" در هر زمانی است و از مصون ماندن فیلم از خطر قاچاق و ورود غیرقانونی به بازار دستفروشان اظهار خرسندی کرده بود. اما اتفاقات چند ماه آتی او را از این خوشبینی خارج کرد تا نه به اکران فیلم دلخوش کند و نه به اقدامات امنیتی برای قاچاق نشدن فیلم!

فیلم جنجالی "سنتوری" با سرنوشتی مبهم در ایران، آبان ماه در هشتمین جشنواره فیلمکس توکیو مورد استقبال تماشاگران ژاپنی قرار گرفت. اکران عمومی آن در همین ایام در دبی هم به گونه ای بنا به درخواست تهیه‌کننده فیلم برچیده شد تا ... بلکه هنوز نقطه‌ای روشن برای نمایش عمومی آن در داخل کشور فراهم شود.

اما در همین روزها که بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر به پایان رسیده، زمزمه‌های ورود فیلم به بازار قاچاق عینیت پیدا کرد و بالاخره از نسخه قاچاق فیلم رونمایی شد. روندی که در یک مرور کوتاه، فقدان حضور یک تفکر مرکزی که به صلاح و مصلحت سینمای ایران فکر کند، در شکل‌گیری آن برجسته می‌شود.

اگر فیلم "سنتوری" به اکران عمومی درمی‌آمد، آسیبی که به فرهنگ و سینمای کشور وارد می‌شد بیشتر از وجهه و چهره تخریبی بود که امروز سینمای ایران با این روند سئوال‌برانگیز پیدا کرده است؟ آیا فیلم "۳۰۰" با همین حاشیه‌سازی‌ها و برخوردهای غیرمسئولانه بدل به پرفروشترین سی دی قاچاق در همین سال نشد؟

سی دی های غیرمجاز فیلم "سنتوری" که به بازار راه پیدا کرده هر چند اصل نیست، ولی کیفیتی خوب و زیرنویس انگلیسی دارد و نسخه‌ای کاملتر نسبت به نسخه‌ای است که در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. از جمله چند ترانه و سکانس‌های رویارویی علی (بهرام رادان) با مادرش (رویا تیموریان) که یک زن مذهبی است، بخش‌های کامل‌کننده فیلم هستند!