تاثیر فن آوری اطلاعات در صورت بندی جدید سنت دینی

فنّاوری اطلاعات به عنوان یكی از فنّاوری های نوین بشری به سرعت در حال تأثیرگذاری بر روی الگوهای زندگی, روش تحقیق, شیوه های آموزش, مدیریت اطلاعات و سایر زمینه های زندگی انسان است

فنّاوری اطلاعات به عنوان یكی از فنّاوری‏های نوین بشری به سرعت در حال تأثیرگذاری بر روی الگوهای زندگی، روش تحقیق، شیوه‏های آموزش، مدیریت اطلاعات و سایر زمینه‏های زندگی انسان است. در نوشتار حاضر حجهٔ الاسلام و المسلمین دكتر شهریاری مدیر عامل مركز تحقیقات كامپیوتری علوم اسلامی به بررسی تأثیر فنّاوری اطلاعات بر نظام آموزش حوزه و پژوهش‏های اسلامی پرداخته است.

توجه شما را به این مقاله ارزشمند كه در مراسم افتتاحیه نمایشگاه اطلاع‏رسانی علوم اسلامی عرضه شده، است جلب می‏كنیم: با نام خدا و درود بی‏پایان بر پیامبر اكرم(ص) و آل نورانی‏اش(ع) و با یاد و خاطره آن یگانه‏خورشید بی‏غروب انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی ـ قدّس الله نفسه الزكیّه ـ كه همواره روح‏افزای دل و جانمان بود و ما را از تاریكی استبداد و ناپاكی‏ها رهانید و تجربه شیرین فضیلت و آزادی را برایمان به ارمغان آورد. نمایشگاه اطلاع‏رسانی علوم اسلامی تجربه وسیعی از برگزاری شش دوره نمایشگاه نرم‏افزارهای علوم اسلامی را پشتوانه تجربی خود دارد و امروز شاهد هستیم كه این درخت مبارك به ثمر نشسته و صورت‏بندی جدیدی از سنت دینی با استفاده از فنّاوری اطلاعات بهدست آمده است.

حضور مراكز و مؤسسات آموزشی، پژوهشی اطلاع‏رسانی در این نمایشگاه جلوه‏ای از گوهر گرانقدری است كه قرآن و عترت به منصه ظهور رسانیده‏اند و با توجه به این دو ثقل الهی، بشریت به سوی معنویت، اخلاق و حكمت پیش می‏رود تا با تركیب عبادت و فكرت طرحی نو در نظام خلقت پدید آید. بدون شك، اطلاع‏رسانیِ سنّت بر جای مانده از سلف صالح، ابزاری لازم و ضروری و كارامد در تولید علم است و این ابزار در كنار ترجمه آثار جدید می‏تواند چون دو بال یك پرنده دستمایه اصلی برای پژوهش‏های مولّد در حوزه دین باشد. حوزه دین مشتمل بر بخش‏هایی اصلی چون: آموزش، پژوهش، تبلیغ، اطلاع‏رسانی و خدمات است. با به كارگیری فنّاوری اطلاعات می‏توان شاهد ارتقای كمّی و كیفی در هر یك از این بخش‏ها باشیم و امروزه ضرورت پرداخت به این فنّاوری پس از برگزاری شش نمایشگاه در باره نرم‏افزارهای علوم اسلامی در قم بر كسی پوشیده نیست.

فنّاوری اطلاعات می‏تواند در هر یك از بخش‏های یادشده، عرصه‏های جدیدی را معرفی كند كه قبل از این میسور و مقدور ما نبوده است. در این بحث به دو بخش آموزش و پژوهش اشاره نموده، توضیح بخش‏های دیگر را به فرصتی مناسب وا می‏گذارم.

۱) آموزش اینك بیش از شش نهاد حوزوی در صدد ایجاد نظام‏های آموزشی با استفاده از فنّاوری اطلاعات هستند و گام‏های مقدماتی را در زمینه مطالعه و تدوین راهكارهای عملیات آن به اندازه و صورت‏های مختلف برداشته‏اند و می‏رود تا در پنج سال آتی شاهد به ثمر نشستن این طرح‏ها باشیم. نباید از نظر دور داریم كه این طرح‏ها نیازمند یك كلان طرح در فنّاوری اطلاعات آموزشی است و در این زمینه، روش تهیه اطلاعات آموزشی درخور استفاده در آموزش‏های مجازی و از راه دور وظیفه سنگین و مهمی است كه بر جای مانده است.

این امر ضمن نیازمندی به مدیریتی كلان و توجه خاص مدیریت حوزه علمیه قم و نهادهای پشتیبان این مجموعه‏های آموزشی، محتاج پشتیبانی و تأمین منابع لازم از سوی طرح تكفا و شورای عالی اطلاع‏رسانی است. ما با پیشنهاد تأسیس مركز رشد حوزه دین به شورای عالی اطلاع‏رسانی، این امر خطیر را در برنامه‏های خود داریم و سعی می‏كنیم با عرضه نمونه‏های معیارین در این راستا ابزارهای فنّاوری آموزشی لازم در این زمینه را به طور متمركز تهیه و در اختیار این نهادهای آموزشی حوزوی قرار دهیم.

۲) پژوهش در دهه اخیر شاهد شكوفایی انواعی از سبك‏های پژوهشی بودیم كه پیش از این در حوزه دین ظهور و بروزی نداشت. اینك به برخی از مهم‏ترین آنها اشاره مینماییم. الف ـ دائرهٔ‏المعارف نویسی دائرهٔ‏المعارف نویسی سبكی پژوهشی است كه تاریخچه آن به حدود ۲۳۲ سال پیش باز می‏گردد. نگارش اوّلین دائرهٔ‏المعارف ۲۱ سال به طول انجامیده و بین سال‏های ۱۷۵۱ تا ۱۷۷۲ میلادی كار مشترك دو فیلسوف فرانسوی به نام‏های «دیدرو» و «دالامیر» است. گر چه ایشان تلاش نمودند كه مجموعه علوم را به صورت نظام واحدی در اثر خود جای دهند، ولی در نهایت دائرهٔ‏المعارف برای سبكی پژوهشی به كار رفت كه در آن مجموعه‏ای از كلید واژگان و مفاهیم اساسی در یك علم خاص و نه همه علوم، به ترتیب حروف الفبا توضیحی یافته‏اند. اینك در قم دست‏كم سه دائرهٔ‏المعارف در حوزه دین ـ یعنی دائرهٔ‏المعارف قرآن كریم، دائرهٔ‏المعارف فقه اهل‏بیت و دائرهٔ‏المعارف علوم عقلی ـ در دست نگارش است كه تنها یكی از آنها دو جلد از مجلدات وسیع خود را عرضه نموده است.

لزوم تدبیرهای لازم در مدیریت محتوا كه رشته‏ای علمی در فنّاوری اطلاعات است از هم اینك فضاهایی جدید را پیش روی مدیران این دائرهٔ المعارف‏ها باز نموده كه خود نیازمند گفتگوی متقابل است و امیدواریم این نمایشگاه عرصه‏ای مناسب برای مشاوره در این زمینه و در زمینه عرضه و تقاضای نیازمندی‏های مدیران دائرهٔ‏المعارف به دست دهد. علاوه بر آنكه فنّاوری اطلاعات نوعی زمینه‏های جدید به دست داده كه پیش از این در حوزه دین مرسوم نبوده است و می‏تواند به دائرهٔالمعارف نویسان خدمت كند.

از این میان، به چند نمونه اشاره می‏كنیم:

الف) ابر متن:

عبارت است از متنی كه در یك مقاله امكان ارجاع یكباره به محتوای توصیفی خود را دارد. این امكان تنها در برنامه‏های رایانه‏ای امكان‏پذیر است و در متون سنتی امكان تحقق ندارد. در این روش می‏توان با استفاده از ارائه اطلاعات به حدّ نیاز، امكان دسترسی به اطلاعات بیشتر را نیز بر حسب درخواست كاربر به خواننده متن وا نهاد. مركز تحقیقات كامپیوتری علوم اسلامی با استفاده از این روش و برخی روش‏های دیگر، كتاب شریف «الغدیر» را آماده عرضه دارد و به‏زودی به محققان حوزوی عرضه خواهد نمود. رسانه‏های صوت، تصویر و فیلم: ما در كتاب‏های سنتی كمتر از این قابلیت استفاده می‏كردیم.

مرحوم شهید اوّل در كتاب شریف لمعه هنگام ذكر نام حیوانات حلال گوشت به نام «كبش الجبل» یعنی گوسفند نر كوهی اشاره می‏كند و مرحوم شهید ثانی در شرح لمعه برای اینكه تفسیری از این واژه به دست دهد، با عبارت ذوالقرن الطویل (دارای شاخی بلند) سعی در تبیین این مفهوم دارد.

امروزه می‏توان با استفاده از افزارهای چند رسانه‏ای شكل و قامت این حیوان را به نمایش گذارد و از اشتباهات مفهومی و نیز مصداقی پیشگیری نمود و شرحی تصویری ارائه كرد. همچنین در توضیح مفهوم غناء، به معنای ترجیع (رفت و برگشت صدا) اشاره می‏شود كه چون دارای مصادیقی حلال تواند بود، می‏توان به جای توصیف از راه نگارش، به توصیف صوتی این مفهوم از راه صدایی كه پخش می‏گردد، پرداخت.

گاهی نیز نوعی فعل مورد تفسیر قرار می‏گیرد، مانند: جلسه استراحت بین ركعات فرد، مفهوم صفیف و دفیف به معنای پرواز بدون بال زدن و پرواز همراه با بال زدن و غلبه یكی از اینها بر دیگری كه نشانه‏های حرمت و حلیت گوشت پرندگان است، كه می‏توان با نمایش قطعه فیلمی كوتاه، آن مفهوم را برای مبتدی علم فقه توصیف نمود.

نشان دادن محل اماكنی كه دارای حكمی فقهی است، در یك نقشه جغرافیایی با تصاویر متحرك از یك حركت تاریخی كه كاروان‏های مذكور در تاریخ اسلام داشته‏اند، یكی از رایج‏ترین شیوه‏های مدرن برای تبیین این مفاهیم در عصر جدید است.

پروین قهرمانی نژاد

نویسنده : حمید شهریاری

---