جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

علوم عقلی در اندلس ابن مسره قسمت اول


علوم عقلی در اندلس ابن مسره قسمت اول

پیرامون شخصیت ابن مسره در منابع کهن تاریخ اندلس تنها می توان مطالبی اجمالی را بدست آورد

پیرامون شخصیت ابن مسره در منابع کهن تاریخ اندلس تنها می توان مطالبی اجمالی را بدست آورد، آنچه که الخشنی در کتاب علماء افریقیه - که قدیمی ترین منبعیست که از ابن مسره ذکری به میان آورده است- پیرامون وی ذکر نموده، مربوط به ملاقات وی با یکی از اهل علم است و اطلاعات چندانی راجع به وی به ما نمی دهد، اما ابن فرضی در تاریخ العلماء الاندلس با تفصیل بیشتری به وی اشاره نموده است.

بنا بر نقل ابن فرضی، ابن مسره در سال ۲۶۹ ق در قرطبه متولد شده است و در ۳۱۹ ق، در سن پنجاه سالگی از دنیا رفته است. پدر وی عبدالله – که ابن مسره نزد وی نیز تلمذ نموده است - و برادرش ابراهیم، هر دو از اهل علم و حدیث بوده، بنابر نقل ابن فرضی، برخی از افرادی که با خود ابن مسره مصاحبت داشته اند، از او نقل کرده اند که پدرش از بردگان بنی امیه بوده است و به نقل از عده ای اشاره می کند که وی قدری (یعنی قایل به قدر در مقابل جبر) بوده است.

عبدالله فردی فاضل و متدین بوده و دو بار سفر به قسمتهای شرقی سرزمین های اسلامی داشته که سفر دوم او پس از بزرگ شدن فرزندش محمد (احتمالا در پانزده یا شانزده سالگی وی) صورت گرفت، که گویا در همان سفر ، در ذی الحجه ۲۸۶ق در مکه درگذشت .

ابراهیم، برادر محمد نیز از شاگردان پدرش بوده است و در اسکندریه وفات یافته است که محمد در وفات وی شعری سروده است. گفته شده که وی مشربی متفاوت از برادرش داشت. (همان، صص۴۵-۴۴)

در مورد محمد نیز ، ابن فرضی نقل می کند که وی متهم به زندقه شد و فرار کرد و مدتی را در سرزمینهای شرقی سپری نمود و به ملاقات اهل جدل و متکلمین و معتزله اشتغال یافت، سپس به اندلس بازگشت و اظهار ورع و عبادت نمود و مردم به سبب ظاهر او فریب خورده و به سوی او آمد و شد نمودند و از او کسب علم می نمودند تا اینکه بر آنها عقاید غلط وی آشکار گردید و هر آنکه دارای شعور و معرفت بود از او جدا شد و دیگرانی که جهالت غالب بر ایشان بود به نحله او گرویدند. (تاریخ العلماء الاندلس، صص۶۸۹-۶۸۷)

حمیدی (متوفی ۴۸۸ق) و الضبی (متوفی ۵۹۹ق) نیز از او یاد کرده و اشاره می کنند که وی اهل زهد و عبادت بوده است و بهره مند از بلاغت بوده و اهل تدقیق در اشارات غامض متصوفه بوده است، و اشاره می کنند که وی گفته هایی دارد که ما از آنها به خدا پناه می بریم و خداوند به او آگاه تر است .

ابن مسره پس از یک عمر مجاهدت در کسب معرفت در سن پنجاه سالگی از دنیا رفت، اما شاگردان زیادی تربیت کرد که یاد وی را مدتها پس از مرگش زنده نگاه داشتند.

ابن فرضی اشاره می کند که سال مرگ او (۳۱۹ ق) را به سبب آن که بسیاری از بزرگان در آن از دنیا رفتند، عام الاشراف نامیدند. (ص۶۸۹)

پس از مرگ وی مردم در مورد او به دو دسته تقسیم شدند، عده ای او در علم و زهد امام دانستند و عده او را به سبب برخی از عقایدش و خروج از علوم رسمی اندلس ، مورد طعن قرار دادند.

ابن خاقان (متوفی ۵۳۵ق) نیز با عباراتی مشابه دو کتاب اخیر، اشاره می کند که کتبش سوزانده شده و برای دوره های بعدی مهجور مانده است .

نام برخی از علمای مغرب و مشرق که در رد عقاید او دست به قلم برده بدین قرار است:

از علمای مغرب:

۱- قاضی ابوبکر محمد بن یبقَی بن محمد بن زرب بن یزید (متوفی۳۸۱ق)

۲- ابوعمر أحمد بن محمد بن أبی عبد الله المعافری الطلمنکی القرطبی الأندلسی(متوفی۴۲۹ق)

۳- محمد بن حسن بن عبدالله بن مذجح الزبیدی (متوفی۳۷۹ق)

۴- ابن ابیض

از علمای مشرق:

۱- ابو سعید أحمد بن محمد بن زیاد الاعرابی

۲- أحمد بن محمد بن سالِم التسترِی

۳- احمد بن خالد

به طور کلی آنچه از منابع مذکور بدست می آید، از ابن مسره چهره ای اندیشمند با تفکراتی خاص را ترسیم می کند که آرای علمی وی با تفکرات متداول آن روزگار اندلس تفاوت چشمگیر داشته است.

محمد هادی توکلی



همچنین مشاهده کنید