کوارتت

تركیبات متعددی در كوارتت وجود دارند كه آشناترین آنها كوارتت سازهای زهی است كه چهار ساز زهی را در بر می گیرد نخستین و دومین ساز, ویولن, ویولا, پیانو و ویولنسل و كوارتت سازهای بادی كه بستگی به نوع سازهای بادی پیدا می كند

كوارتت فرمی از موسیقی مجلسی به شمار می‌آید.كمپوزسیون یا ساختاری موزیكال برای چهار ساز یا پنج آواز، زیرا هر خواننده یا ساز بخشی جداگانه دارند.

● كوارتت ادوات‌سازی كوارتتی است برای سازها.

تركیبات متعددی در كوارتت وجود دارند كه آشناترین آنها كوارتت سازهای زهی است كه چهار ساز زهی را در بر می‌گیرد. نخستین و دومین ساز، ویولن، ویولا، پیانو و ویولنسل و كوارتت سازهای بادی كه بستگی به نوع سازهای بادی پیدا می‌كند.در كوارتت سازهای زهی، پیوسته تقریبا‌ً از ویولن، ویولا و ویولنسل نقش دارند. كوارتت سازهای بادی (غالباً فلوت، اوبوا، كلارینت و باسون) و كوارتت سازهای برنجین (یا دو ترومپت، بوق، ترومبون و یا تركیباتی دیگر) و كوارتت تركیبی (سازهای برنجین و بادی چون فلوت، كلارینت، بوق كلارینت، بوق و باسون) كوارتت پیانو از زمان موتسارت (توسط موتسارت كه آهنگسازان كمتر به آنها توجه داشتند) رواج یافت.

كوارتت آوازی (وكال) كمپوزسیوبرنی برای چهار خواننده كه هر كدام اجرای بخش جداگانه‌ای از سوی موسیقی را بر عهده می‌گیرد. مهم‌ترین این نوع كوارتت، كوارتتی است برای خواننده سوپرانو، آلتو، تنور و باس ساخته شد.با این همه كوارتتی نیز برای نخستین و دومین سوپرانو با نخستین و دومین آلتو و كوارتتی برای نخستین و دومین تنور با باریتون و باس ساخته شد.كوارتت آوازی احتمالاً ابتدایی‌ترین شكل چهار بخشی موسیقی كه قدرت آن به سال ۱۴۰۰ باز می‌گردد. كوارتت آنسامبل برای چهار ساز و یا چهار آواز. كوارتت سازهای زهی یا كمپوزسیونی برای چهار ساز زهی كه در آن هر ساز بخش خود را اجرا می‌كند.

كوارتت سازهای زهی سنتی، بخشهایی را برای اجرای ویولن اول، ویولون دوم، ویولا و ویولنسل معین می‌كند.كه از رایج‌ترین شكل موسیقی به شمار می‌آید، كه رپرتواری از هزاران كمپوزسیون به دست می‌دهند.اگر چه برای سازهای زهی از قرن ۱۶ و ۱۷ تصنیف شدند، تاریخ كوارتت زهی با آثاری از هایدن در ۱۷۵۰ آغاز گشت.

این قطعات هنوز به طور وسیعی به سبك یك دیور تیمنتو (واسطه آزاد) (قطعه سازی كه از نیمه دوم قرن ۱۸ به كار برده شد كه حالت و صورت یك سوییت یا یك سمفونی را جفت و جور می‌كند و در حقیقت رابطی است میان بخشهای گوناگون و اجزاء یك قطعه بزرگ. دیور تیمنتو هم برای سازهای زهی و هم برای سازهای زهی و یا برای هر دو توأمان. دیور تیمنتو غالباً برای سازهای زهی وجود دارد و هم برای سازهای بادی.)در ۱۷۶۰ هایدن چهار موومان در كوارتت بگنجاند و سبك كوارتت سازهای كلاسیك سازهای زهی كوارتت را با سازهای زهی كلاسیك با ا‌ُپوس تمایز كند.

در میان بهترین انواع آنها می‌توان از كوارتت امپراتور در دو كوارتت تیغ (Rezor‌) شش كوارتت آفتاب كوارتت، كوارتت سواره‌نظام در دو مینور، كوارتت شكار ) در سی بمل ماژور، كوارتت چكاوك نام برد.

موتسارت بیش از ۱۲ كوارتت تصنیف كرد كه برخی از آنها عنوان شكار، سه كوارتت پروسی‌، كوارتت در دو ماژور و شش كوارتت هایدن را به خود گرفتند.بوچرینی ایتالیایی آهنگسازی بود كه بیشترین كوارتتها را (در حدود ۱۰۰ كوارتت) تصنیف كرد كه با كوارتتهای هایدن و موتسارت بیشترین آنها در كیفیت حد وسط را داشتند. بتهوون ۱۶ كوارتت تصنیف كرد كه از لحاظ فرم و كیفیت یكتا و منحصر به فرد بودند. به ویژه كوارتتهایی كه در دو سال اواخر عمرش نوشت.(۱۸۲۷ـ۱۸۲۵) كه فرمی ورای سونات كلاسیك (با چهار ساز) داشتند.

در میان این كوارتتها، كوارتت فوگ بزرگ ا‍‌‍ُ‌ُپوس۱۳۳ كه در واقع موومان فینال یك كوارتت اولیه به شمار می‌آمد، اما به خاطر پیچیدگی از دیگر كوارتتهایش متمایز می‌گشت.در این كوارتت بتهوون از آوردن جشنها در آن خودداری ‌كرد. فقط یك اورتور و فوگ در آنها گنجانید.در اواخر قرن ۱۹ كوارتت سازهای زهی تاریخی متغی‍ّر داشت. شوبرت چند كوارتت تصنیف كرد كه ۱۴كوارتت زیبا تصنیف كورتت كوارتت ارگ و دوشیزه معروف است.

شومان ومندلسون، كروبینی، سزار فرانك، اسمتاناو دورژاك همگی به تصنیف كوارتت همت گذاشتند. اما سه‌كوارتت برامس كه ساخته رفیع پیشین را به خود گرفت.دو‌بوسی و راول هر كدام یك كوارتت تصنیف كردند.

آهنگسازان قرن بیستم با شوق و حرارت بیشتر به تصنیف كوارتت پرداختند. شاید بتوان گفت كه در نیمه اول قرن بیستم شش كوارتت از بارتوك كه بین سالهای ۱۹۱۰ تا ۱۹۳۹ بارتوك تصنیف كرد كه شهرت بیشتری پیدا كردند.شونبرگ، برگ، وبرن همگی به نوشتن كوارتتهای سازی زهی تمایل داشتند. آهنگسازان نئوكلاسیك فرم استراوینسكی را در نوشتن كوارتت برگزیدند.

گلارونف، چارلز آیوز، سیبلیوس، ادگار یا ناجك، شوست كویچ، الیوت، و كارتر مندریسكی نیز دست به نوشتن كوارتت پرداختند.

● كوارتت شماره سه پل هیندمیت آهنگساز آلمانیpaul hindemith

این كوارتت برای سازهای زهی به خاطر كوتاهی و فشردگی و ایجاز و اختصار مورد توجه قرار گرفته است. موسیقی هندمیت به گونه آتونال و غالباً با ریتمهای بی‌قاعده تصنیف شده است. موسیقی او اوپوس ۲۲ (۱۹۲۲) چهار موومان دارد كه نخستین موومان آن با یك فوگا اتونال (به فرم فوگ) به موومان دوم كه یك اسكوتسوی برجسته و عصبی و تند سر می‌كشد. در موومان سوم اشارتی از آرامش و ملایمت ملموس است. موومان چهارم یك موومان فانتزی‌وار می‌یابیم كه نمونه‌هایی از كنترپوان هوشمندانه هندمیت را دربرمی‌گیرد، فینال این كوارتت یك روند و Ronde (تكرار متناوب تم اصلی) است.

● كوارتت گابریل فوره G.faure آهنگساز فرانسوی

كوارتت گابریل فوره اوپوس ۱۲۱ در ر ماژور. این كوارتت یكی از درباره كوارتت فوره گریس هاروی موسیقی‌شناس می‌نویسد: «شاید هیچ اثری چون این كوارتت در آغاز كه حالتی ژرف و فكورانه و پولیفونی زیبا و بخش فوگال آرام دارد، ما را به یاد كوارتتهای بعدی بتهوون می‌اندازد‌ـ اسكتوتسوی آن شاد و نشاط‌آور است و به رغم زیبایی تم اصلی لارگه‌توی آن اندكی افت پیدا می‌كند و مكثهای زیادی ارائه می‌دارد. فینال این كوارتت با جلوه و خودنمایی و جلوه‌ای به روش بتهوون در سنفنی نهم او آغاز می‌شود. این كوارتت در كل اثری هوشمندانه است كه شاید نوای آن از دیگر انواع آن زیباتر به نظر می‌آید.

● كوارتت بورودین A. Borodine آهنگساز روسی

بورودین كه خودش را وقف تصنیف موسیقی مجلسی كرده بود، آثار سمبولیك و در ا‌ُپرا شهرت دارد، شفافیتی كه به چهار ساز زهی و سبك لیریك و زیبای خود در كوارتت ر ماژور ملودی گسترش‌یافته‌ای عرضه كرد.این كوارتت چهار موومان دارد:

۱)‌ الگرومودراتو

۲) اسكرستو (كه در خود نشانه‌ای از تم رقصهای پولونز دارد.)

۳) نوكتون نوتورنو (آهنگ شب با فرمی آزاد و حالتی عاشقانه و خیال‌انگیز برای پیانو) كه احتمالاً اوج كوارتت به حساب می‌آید.

۴) آندانته ویواس (زنده و جاندار است).

● كوارتت روی هریس Roy Harris آهنگساز امریكایی

هریس این كوارتت را در ۱۹۳۸ تصنیف كرد كه به معنای كه تا اندازه‌ای چهار پرلود و فوگهایی را دربرمی‌گیرد.

این كوارتت همانند بسیاری از آثار هریس سنتزی از گذشته و حال است. فرم پرلودها و فوگها گذشته را القا می‌كند و پرلودها به خاطر زیركی هریس كه از تمهیدات كنترپوان سود می‌‌جوید قابل ملاحظه‌اند. فوگها طرحهایی به گونه طرحهای باخ دارند كه از لحاظ رشد و نمو تماتیك تندند. خود تمها در گامها مودال‌اند و حال و هوایی تقریباً ابتدایی دارند با این همه، كوارتت هریس اثری از موسیقی ابتدایی و یا قرون وسطایی بر جای نمی‌گذارد. اگرچه كالبد آن به گذشته تعلق دارد، نوای آن ورای زمان حال است و شنونده از این تناقض آگاه نمی‌شود.

● كوارتت كلود دبوسی claude debussy آهنگساز فرانسوی

نخستین كمپوزسیونهای دبوسی كه او را به عنوان نابغه‌ای شناساند، كوارتت ساز زهی او كوارتت در سل مینور اوپوس ۱۰ بود كه در ۱۸۹۳ آن را تصنیف كرد.

در یك پاساژ درخشان پل دوكا آهنگساز فرانسوی درباره آن نوشت: «كوارتت دبوسی شیوه درخشانش نشاط‌آور است. همه چیز در این اثر واضح و به دقت به تصویر درآمده است، اما به فرمی فوق‌العاده و آزاد، جوهر ملودیك آن فشرده است. اما از كیفیتی غنی برخوردار است. بافتهای هارمونیك آن با كیفیتی عمیق و شاعرانه اشباع می‌شود. اگرچه جسورانه است، اما هرگز به خشونت نمی‌گراید.

دبوسی از آكوردهای غنی پی در پی این اثر احساس شادمانی می‌كند. اكوردهایی كه ناموزون می‌نماید: خام و ناپخته نیست و در عین پیچیدگی بسیار هماهنگ به گوش شنونده می‌رسند و همانند یك قالی عجیب و گلگون رنگی ناجور ندارند. این كوارتت چهار موومان دارد: نخستین موومان آن (جاندار و بسیار قاطع) است، نیرومند و موكد ارائه می‌شود و با تم دومی دلپذیر كه با آن مغایر است حضور پیدا می‌كند.

موومان دوم (بسیار سرزنده، بانشاط، پرشور و كاملاً ریتمیك) با ضربی تندتر ویولا ارائه می‌شود.

دبوسی در آندانتینو بیان مالیخولیایی و آرامی را با خاموشی سازهای زهی عرضه می‌دارد، و با آنكه موومان چهارم (بسیار معتدل) است، زورمند می‌نماید.

● كوارتت موریس راول M.Ravel آهنگساز فرانسوی

كوارتت درنا چهار موومان دارد كه همگی از ملودیهای زیبا و ویژه‌ای برخوردارند. سه موومان اول این كوارتت با لطافت و ظرافت عرضه می‌شوند و در بخش آخر آنها پاساژی بزرگ، زورمند و هیجان‌آور گنجانده شده است.

گابریل فوره كه این كوارتت به او اهدا شده است، بر این اعتقاد است كه تمامی اثر كاملاً عاری از عوامل بالقوه چنین اثری است، و موومان آخر بسیار مختصر و گسیخته است.

● كوارتت سرگئی پروكوفیف s.prokofievآهنگساز روسی

پروكوفیف دو كوارتت برای سازهای زهی تصنیف كرد. نخستین كوارتت اوپوس ۵۰ (۱۹۳۰) حالتی تفكرآمیز و آرامشی متداوم دارد.پروكوفیف كوارتت دوم در فا ماژور اوپوس ۹۲ را دوازده سال بعد تصنیف كرد كه ایده‌های ملودیك آن را با الهام از موسیقی فولكلوریك كاباردینو ـ بالكارا در شرق قفقاز كه در ۱۹۴۲ به این دیار سفر كرده بود، نوشته است.ملودیهای فولكلوریك قفقاز در آهنگی ساده عرضه می‌شوند. در موومان دوم آوازی عاشقانه همراه می‌شود و با رقص فولكلوریك ریتمیك پایان می‌گیرد.

● كوارتت پیرتر ایلچ چایكوفسكی p.i.tehaikovskyآهنگساز روس

معلوم نیست اگر این كوارتت اولیه چایكوفسكی به خاطر موومان معروف دوم آن آندانته كانت بیل (بخش آهسته) نبود، تأثیری از خود باقی می‌گذاشت یا نه.

موسیقی این اثر انتزاعی است، بی‌آنكه نشانه‌هایی از پختگی و شایستگی چایكوفسكی در آن وجود داشته باشد. اما موومان دوم آن از یك ملودی تألم‌آور برخوردار است كه نمی‌توان آن را به فراموشی سپرد و فقط به خاطر همین موومان است كه این كوارتت برای اجرا شایستگی پیدا می‌كند. بسیار بدیهی است كه تم این موومان در اصل از چایكوفسكی نیست. بدین معنا كه او به یك افرازمند یا صنعتگر برمی‌خورد كه ضمن كار سوت می‌زده است و آن‌قدر تحت آن قرار می‌گیرد كه بی‌درنگ نوای این سوت را روی كاغذ می‌آورد و بر آن می‌شود تا این نوا را اساس موومان آرام كوارتت خود قرار دهد.سایر موومانهای این كوارتت عبارتند از:مودراتو ا ‌ِسمپلیس (ساده و بی‌پیرایه) است كه یا شادمانی را با حس ترحم نسبت به خود به گونه اسكرتسویی نیرومند سنكوپ‌گونه یا كوتوتاه و یك فینال كاملاًَ روسی در حالت و اتمسفری بدین‌گونه درمی‌آمیزد.می‌گویند وقتی تولستوی موومان دوم یا بخش آهسته این كوارتت را شنید اشك از چشمانش سرازیر شد.

● كوارتت فلیكس مندلسونf.mendelsson آهنگساز آلمان

مندلسون این كوارتت در سی ‌بمل ماژور را وقتی كه فقط بیست سال داشت، تصنیف كرده تا اندازه‌ای یك آداجیوی زهی به نمونه كوارتت هارپ بتهوون آغاز می‌شود و پس از هفت میزان الگرو نون تاردانته سربرمی‌كشد كه دو تم عالی از خود بروز می‌دهد: تم اول گویا و پرمعنا و با لحنی پرشور و پ‍ُرتب و تاب و تم دوم ظریفانه و صلح‌آمیز عرضه می‌شوند.

موومان دوم كازونتا یكی از مشهورترین ملودی سرزنده و شوخ موسیقی مجلسی مندلسون است كه جذابیت آن با ستاكاتی (ن‍ُتهای ناپیوسته و مقطع) و پیزیكاتی و زخمه انگشت بر سیم سازهای زهی بدون دخالت انگشت) متمایز می‌گردد.موومان سوم آندانته اسپرسیو (بلیغ و رسا) كاملاً لیریك و تغز‌ّ‌لی است. (چون آغاز كوارتت) با ن‍ُتهای هارمونیك اورتون مذهبی عرضه می‌شود. درواقع تعالی موومان تواضعانه است كه در لحظاتی چند عمیقاً تأثیر‌انگیز می‌شود.بعد فینال این كوارتت مولتوآ لگرو۱ ویواس فرا می‌رسد تا آرامش و وقار كوارتت را شادمانه آزاد كند.

● كوارتت سوشتاكویچd.shostakovitch آهنگساز روس

شوستا كویچ نخستین كوارتت سازهای زهی خود را در ۱۹۳۶ تصنیف كرد. هفت سال بعد كوارتت دوم خود اپوس ۶۹ را نوشت و در ۹ نوامبر سال ۱۹۴۴ در اتحاد جماهیر شوروی به اجرا درآورد.

این كوارتت یكی از زیباترین آثار مجلسی این آهنگساز به شمار آمده است. چهار موومان این كوارتت اورتور رسیتاتیف گفت‌وگویی با آواز رومانس و والس و وارسیونهایی را دربرمی‌گیرد.

موومان اول كیفیتی عجیب و غریب و مرموز دارد كه آهنگساز قصد داشته است از كادنسها انتهای یك قطعه موسیقی آرامش‌دهنده فرعی یا Plagal استفاده كند.

رسیتات، رومانس قطعاتی درون‌گرا به شمار می‌آیند. والس این كوارتت به سبك چاكوفسكی است كه دستخوش یك رشته از واریاسیونهای اصیل ساده و بی‌آرایش می‌گردد.

همایون نور احمر

---