اولین شورا برای انقلاب

با اوج‌گیری نهضت اسلامی در سال ۱۳۵۷ اندیشه طرح تشکلی به نام شورای انقلاب در میان روحانیون معتمد حضرت امام(ره) پدید آمد که در سفر شهیدمطهری به پاریس این طرح با امام در میان گذارده شد. با موافقت معظم‌له این شورا تشکیل گردید و اعضای آن انتخاب شدند.

● تشكیل شورای مركب

در پیام ۲۲ دی ۱۳۵۷ امام (ره)، تشكیل شورای انقلاب بدین گونه اعلام شد: ...به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اكثریت قاطع مردم ایران كه نسبت به این جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی مركب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتاً‌ تعیین شده و شروع به كار خواهند كرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد.

این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه‌ آن را فراهم سازد.

این نخستین بار بود که رسماً از سوی رهبر‌کبیر انقلاب، تشکیلات و برنامه‌های آینده حکومت اسلامی اعلام می‌شد. این خبر در داخل و خارج از کشور انعکاس وسیعی یافت و به مردم که پیروزی را نزدیک می‌دیدند دلگرمی بیشتری بخشید و در کنار مبارزات حیات بخش انقلاب، نشانه‌های یک حرکت سازنده را برای آینده انقلاب آشکار کرد.اعضای این شورا عبارتند از: حضرات آیات سید علی خامنه‌ای، سید محمود طالقانی، سید محمد بهشتی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید عبدالکریم موسی اردبیلی، محمدرضا مهدوی کنی و آقایان یدالله‌سحابی، مهدی بازرگان و عباس شیبانی و... .

شهید مظلوم بهشتی می‌گوید: (روزنامه‌ اطلاعات، ۳۱/۴/۱۳۵۹) ...افراد را امام تعیین می‌كردند، به این معنی كه اول امام به یك گروه ۵ نفری از روحانیت مسئولیت دادند كه برای شناسایی افراد لازم برای اداره آینده‌ مملكت تلاش كنند.

این عده عبارت بودند از: آیت‌الله مطهری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی، دكتر باهنر و خود بنده. بعد با آقای مهدوی كنی صحبت كردیم و به امام اطلاع دادیم و ایشان هم شركت نمودند. بدین ترتیب هسته‌ شورای انقلاب یك گروه شش نفری شد. بعدها آیت‌الله طالقانی و [آیت‌الله] خامنه‌ای نیز از روحانیون اضافه شدند...

به تدریج آقای مهندس بازرگان، دكتر سحابی و عده‌ای دیگر از شخصیت‌ها را كه امام نیز قبلاً‌ می‌شناختند و با آنها در پاریس دیدار داشتند ـ قرار بود روی آنها مطالعه كنیم و نظر نهایی‌مان را بدهیم‌ـ آنها را با نظر نهایی‌مان به امام در پاریس معرفی كردیم و امام نیز تأیید نمودند.

آیت‌الله اكبر هاشمی رفسنجانی درباره تشكیل شورای انقلاب ‌در مقدمه جلد‌ اول صورت مذاكرات این شورا می نویسد:...آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم‌الشأن انقلاب را مبنی بر تشكیل شورای انقلاب آوردند.

حضرت امام، آقایان شهید مطهری، شهیدبهشتی و موسوی اردبیلی و شهید باهنر و این جانب را به عنوان هسته‌ اول شورای انقلاب تعیین و اجازه داده بودند كه افراد دیگر با اتفاق نظر این پنج نفر اضافه شوند و در جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد كه حتی الامكان تركیب شورا از اعضای روحانی و غیر روحانی به نسبت مساوی و نزدیك به هم باشد.

ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تكمیل شورا تا آن‌جا كه حافظه یاری می‌كند و با استمداد از حافظه‌ دیگران چنین بود: پیش از پیروزی انقلاب، آقایان سید محمود طالقانی، سید علی خامنه‌ای (مقام معظم رهبری)، محمدرضا مهدوی كنی، احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس مهدی بازرگان، دكتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی كتیرایی، سرلشكر ولی‌الله قرنی، سرتیپ علی‌اصغر مسعودی، به اتفاق آرا به عضویت انتخاب شدند.

● جابجایی در شورا

پس از پیروزی انقلاب و تشكیل دولت موقت، آقایان بازرگان و سحابی و كتیرایی و حاج سیدجوادی و قرنی به دولت و ارتش منتقل شدند و به جای آنها آقایان دكتر حسن حبیبی، مهندس عزت‌الله سحابی، دكتر عباس شیبانی، ابوالحسن بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده انتخاب گردیدند و در مرحله‌ بعد پس از شهادت استاد مطهری، آقایان مهندس میرحسین موسوی، احمد جلالی و دكتر حبیب‌الله پیمان انتخاب شدند و آقای مسعودی به كار اجرایی رفت...»

● نقش استاد

هاشمی رفسنجانی در رابطه با نقش استادمطهری درشورای انقلاب در گفت وگویی با مجله سروش (اردیبهشت ۱۳۶۲) چنین گفت: طبعاً‌، چون امام حرف‌ها را برای ایشان زده بودند، مرجع برای ما ایشان بودند. بیشتر نص امام را از ایشان بایست می‌شنیدیم ...ایشان بیشتر از ما مسائل فكری برایشان مطرح بود تا عملی و در گذشته هم این طوری بود.

در شورای انقلاب هم این طوری بود. خیلی مواظب بود كه خطوط انحرافی فكری كه آن روز در جامعه‌ ما وجود داشت و سروصدا هم زیاد داشت، اینها در شورای انقلاب راه پیدا نكنند.

به گفته‌ مرحوم مهندس مهدی بازرگان: ...روی لیستی كه انتخاب كرده بودند، آن افراد را قبلاً بخواهند و با تك‌تك آنها صبحت كنند و بدون این‌كه نام دیگران را ببرند، آمادگی آنها را برای شركت و فعالیت در این شورای انقلاب پرسش بكنند.

مرحوم مطهری این كار را كه كرد، بعد به ایشان(امام) گزارشی داد و بعد ایشان هم ـ گمان می‌كنم كه باز به وسیله‌ خود آقای مطهری ـ به همه ما ابلاغ كردند كه این افراد انتخاب شدند و می‌توانید كار بكنید.

● اقدامات انقلابی شورا

از اولین روز ورود امام(ره) بحث‌های مهمی از قبیل تشكیل دولت، تشكیل مجلس، ایجاد مجلس مؤسسان (خبرگان) در این شورا مطرح شد.

در اولین گام، شورا، مهندس بازرگان را به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت پیشنهاد و امام (ره) نیز ایشان را منصوب كردند. بعد از پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، شورای انقلاب و دولت موقت تحتِ لوای رهبری امام (ره) و مشروعیت حاصله از حمایت‌های مردمی، زمام امور را به دست گرفتند. دومین تصمیم مهم شورای انقلاب، تصویب اساسنامه‌ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوم اردیبهشت ۱۳۵۸ بود.

شورای انقلاب،‌ملی شدن بانك‌ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه‌پرسی در رابطه با نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شوراهای محلی، تصویب ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین‌نامه‌ مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات مجلس شورای اسلامی و... را انجام داد. آیت‌الله طالقانی، چهره‌ محبوب مردمی و دومین رئیس شورای انقلاب در ۱۹ شهریور همان سال درگذشت.

استاد شهید مطهری هم‌ اولین رئیس شورای انقلاب بود كه در شب یازدهم اردیبهشت همان سال توسط گروهك فرقان به شهادت رسیده بود.

● تقسیم كار

به دنبال تسخیر لانه‌ جاسوسی آمریكا در ۱۳آبان ۱۳۵۸، دولت بازرگان فردای آن روز استعفای خود را تسلیم امام (ره) كرد. شورای انقلاب بیانیه‌ مهمی خطاب به ملت صادر كرد و یادآور شد كه مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه‌پرسی درباره قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و... را به انجام برساند.

متعاقب این بیانیه اعلام شد كه شورا تركیب تازه‌ای خواهد داشت و با ادغام دولت در شورا اعضای جدید شورا انتخاب شدند و در اداره‌ مملكت بدین ترتیب تقسیم كار شد:

آیت‌الله خامنه‌ای‌ـ دفاع وسپاه پاسداران، هاشمی رفسنجانی ـ وزارت كشور، باهنر ـ آموزش و پرورش، مهدوی كنی ـ كمیته و دادگستری، بهشتی ـ جهاد سازندگی، بنی‌صدر ـ وزارت امور خارجه، معین‌فر ـ نفت، حسن حبیبی ـ آموزش عالی، عزت‌الله سحابی ـ برنامه و بودجه، میناچی ـ ارشاد ملی، قدوسی ـ دادگاه انقلاب. این افراد فعالیت‌های خود را آغاز نموده و در مدت كوتاهی ‌ موفق شدند بر خلأ سیاسی موجود فایق آیند.

● پایان شورای انقلاب

همه‌پرسی قانون اساسی در ۱۲ آذر ۱۳۵۸ و متعاقب آن انتخابات ریاست جمهوری در بهمن ۱۳۵۸، برگزار شد و مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد ۱۳۵۹، افتتاح گردید.

با شروع كار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسئولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید، لذا در ۱۲ تیر ۱۳۵۹، آیت‌الله بهشتی اعلام كرد: مسئولیت شورای انقلاب دو هفته دیگر پایان می‌یابد.

سپس آخرین جلسه‌ شورا در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ برگزار شد. دكتر حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب، در آخرین مصاحبه خود گفت: امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و كامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، كار شورای انقلاب كه تاكنون وظیفه‌ قانون‌گذاری را برعهده داشت، نیز به پایان رسید.

آخرین اعضای شورا عبارت بودند از: آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله موسوی اردبیلی، دكتر محمدجواد باهنر، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، حسن حبیبی، عباس شیبانی، مهندس مهدی بازرگان، عزت‌الله سحابی، صادق قطب‌زاده، مهندس علی‌اكبر معین‌فر و ابوالحسن بنی‌صدر.

مهدی قمصریان