ارفع اطرایی

موسیقی فاخر و ناب به نوعی از موسیقی گفته می شود كه هدف آموزش , تعالی فكری و انتقال منطقی فرهنگ و سنت این هنر را داشته باشد و در آن موسیقی و موسیقی دان تحقیر نشود

استاد ارفع اطرایی نخستین بانوی نوازنده ی حرفه ای سنتور است كه تحصیلات خود را در سومین دوره ی هنرستان عالی موسیقی ملی به پایان رساند و از شاگردان به نام استاد حسین صبا و استاد فرامرز پایور است. وی کتب ارزنده ای نوشته است كه فرهنگ موسیقی ایران، سنتور و ناظمی، دوازده مقام موسیقی ملی ایران و زندگی و آثار حبیب سماعی از آن جمله اند.

داوری جشنواره های موسیقی ، تدریس در دانشگاه هنر تهران و اجرای برنامه های متعدد داخل و خارج از كشور از فعالیت های مهمی است كه در كارنامه موسیقی این نوازنده توانا ثبت شده است. ارفع اطرایی اخیرا بعنوان استاد مشاور پایان نامه سعید ثابت در اجرای گروه استاد پایور در تالار فارابی حضور داشت كه با وی گفتگویی كرده ایم.

▪ شما را با عنوان نخستین موسیقی دان حرفه ای جامعه بانوان می شناسند،آیا این عنوان را قبول دارید؟

تصحیح می كنم كه من فقط اولین زنی هستم كه نوازندگی و تدریس سنتور را حرفه ی خود قرار داده ام و در این مسیر مدرك تحصیلی گرفتم.قبل از من نیز بانوان بسیاری بوده اند كه در زمینه موسیقی غربی یا نوازندگی دیگر سازهای ایرانی موفق به دریافت مدرك رسمی بوده اند.

▪ به نظر شما بانوان ایرانی تاكنون به چه میزان در جامعه ی موسیقی كشور سهیم بوده اند؟

میزان سهم بانوان در موسیقی به نسبت امكاناتی است كه خانواده ها و اجتماع برای آن ها فراهم كرده اند. همانطور كه می دانیم در هیچ یك از مشاغل اجتماعی از سیاست تا اقتصاد و تخصص های فراوان و مختلف دیگر ، جنسیت مانعی برای پیشرفت نبوده است ، مگر در مشاغلی كه به نیروی بدنی زیاد و نه نیروی فكری احتیاج بوده است. در هنر موسیقی آقایان حضور بیشتری داشته اند و شاید یك مقدار اعمال تفكرات سنتی نیز در این امر دخالت داشته است. مردها عموما نسبت به بانوان بار مسئولیت كمتری را بر دوش دارند و در مشاغل مشابه، درگیر مسائل منزل و تربیت كودكان و همسر خود نیستند اما با این وجود بانوان به نسبت امكاناتی كه در اختیارشان قرار گرفته است موجودیت و تاثیر خود را در تمام مقاطع، به تصدیق تاریخ ، ثابت كرده اند.

▪ تاریخچه موسیقی جامعه ی بانوان چگونه بوده است؟

بحثی است طولانی و مفصل كه بارها به آن پرداخته ایم. آثار به جا مانده از گذشته های دور مانند نقوش حك شده و متون قدیمی، همواره نشانگر حضور فعال زنان در موسیقی این سرزمین بوده اند. نمونه هایی از آن را می توان از شاهنامه حكیم ابوالقاسم فردوسی و خمسه ی نظامی گنجوی و بسیاری دیگر به دست آورد، حتا پشت دیوار حرمسراها شاهد حضور زنان نوازنده و خواننده و تصنیف ساز هستیم. امروز نیز نمی توانیم تاثیر حضور بانوان و موسیقیدانان را در زمینه ی تدریس علمی و عملی ( و البته كمتر اجرای صحنه ای ) نادیده بگیریم، به طوری كه در زمینه های تدریس، تالیف، تحقیق و اجرای كنسرت در خارج از كشور فخر آفرینی داشته اند، همچنین در گرایش هایی چون رهبری كر، رهبری اركستر و نوازندگی، بانوان ایرانی موسیقیدان در خارج از كشور فعال هستند.

▪ تعریف شما از موسیقی فاخر و ناب چیست و برای چه موسیقی ای ارزش قائل اید؟

موسیقی فاخر و ناب به نوعی از موسیقی گفته می شود كه هدف آموزش ، تعالی فكری و انتقال منطقی فرهنگ و سنت این هنر را داشته باشد و در آن موسیقی و موسیقی دان تحقیر نشود. می دانیم اجتماعی كه در آن افراد با سنین و تفكرات و سلیقه های مختلف زندگی می كنند به انواع موسیقی نیاز است، مانند موسیقی حماسی،موسیقی دینی ، موسیقی كودك و نوجوان و ... . البته گروهی نیز بر این باورند كه موسیقی "نخبگان" موسیقی "ردیف" است.

▪ آیا به نظر شما موسیقی سنتی در ركودی نسبی قرار ندارد؟ دلیل آن را چه می بینید؟

نمی دانم منظورتان از موسیقی سنتی كدام نوع آن است. تمام عوامل و قوانین یك اجتماع برگرفته از سنت است و عادات و رسومی كه از گذشته های به ما رسیده. در تمام زمینه ها سنت ها هستند كه بنا بر نیاز تغییراتی در جهت پیشرفت یا بر عكس به آن ها، داده می شود. اگر منظورتان اجرای موسیقی ردیف است، ركود نسبی آن ناشی از استفاده ی نادرست و نا به جا و بیش از كشش و نیاز می باشد و شاید حضور گروهی سودجو كه از استقبال مردم سوءاستفاده می كنند و این موضوع را به ابتذال كشانیده اند. در این راستا نظارت اهل فن بر برنامه ریزی می توانست موثر باشد. ضمنا در فاجه ی ركود موسیقی اصیل ایرانی، می توان به رشد و سلیقه ی جمعیت جوان و تداخل فرهنگی از طریق بعضی رسانه ها و مهجور بودن تصویر سازها و نوازندگان اشاره كرد.

▪ مقایسه ای بین موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی كلاسیك غربی بفرمایید. آیا به نظر شما از نظر علم موسیقی از غربی ها عقب ایم؟

موسیقی هر ملت برگرفته از تاریخ و فرهنگ و آداب و رسوم ملت هاست، تاثیر پذیری ها را می توان پذیرفت ولی مقایسه و در طراز قرار دادن هنرها درست به نظر نمی رسد. موسیقی غرب به تصدیق تاریخ همیشه مورد حمایت همه اقشار بوده و اگر پیشرفت نمی كرد جای تعجب داشت. از نظر علمی هم چیزی عوض نشده، فقط نحوه ی اجرا به خواست زمان و نیاز مخاطبین به مسیر مورد نیاز هدایت شده كه در موسیقی ما نیز كم و بیش مسیر مورد نیاز پیموده می شود.

▪ جایگاه سنتور در موسیقی سنتی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

سنتور سازی است ملی و خوش صدا كه به حجم استقبالی كه برای آموختن آن می شود می توان به این مورد پی برد. جایگاه سنتور در موسیقی ملی ما مستحكم است و این ساز قابلیت خود را در تك نوازی و گروه نوازی به طور شایسته ای نشان داده كه در این راه اساتیدی كه فرهنگ سازی مناسب برای این ساز كرده اند را باید سپاسگزار باشیم.

▪ وضعیت آموزش موسیقی سنتی را در كشور چگونه می بینید؟

آموزش موسیقی در كشور ما به دلیل عدم امكان نظارت اهل فن بر آموزش ، دوران ثابتی را نمی گذراند و تا حدی سلیقه ای عمل می شود و نمی توان انتظار داشت در دوره های منظم از مراكز رسمی موسیقی، موسیقیدانان چشم گیری پدید آیند، خلاء های موجود بین نسل های موسیقیدان چشم گیر و مشكل آفرین شده است.

▪ نظر شما در مورد نوآوری و ابداع در موسیقی ایرانی و سازهای ایرانی چیست؟ آیا اصلا چنین نو آوری هایی در تاریخ موسیقی ما وجود داشته اند؟

نوآوری و ابداع نیاز زمان است، در موسیقی نیز اگر درست انجام گیرد هنر را منطبق پیشرفت روز می كند، درویش خان فرم "پیش در آمد" را ابداع كرد. استاد ابوالحسن صبا روحی تازه به ساختار "چهارمضراب" بخشید و اصولا تغییر نظام "مقامی" به تقسیمات "دستگاهی" نوعی ابداع بوده است.

▪ شما به عنوان استاد مشاور آقای سعید ثابت در برنامه تالار فارابی حضور داشته اید و در آن جا گروه استاد پایور برای اجرای گروهی پایان نامه ی آقای ثابت برنامه اجرا كردند، این برنامه را چگونه ارزیابی می كنید و نظرتان درباره گروه جدید استاد پایور چیست؟

آثار استاد فرامرز پایور چون پایه ی علمی و آكادمیك دارد به طوریكه شاهد بوده ایم ظرفیت اجرا بر روی دیگر سازها و گروه نوازی ها كوچك و بزرگ را دارا می باشد و این نوع استفاده از ساخته های استاد كار جدیدی نیست. در گوشه و كنار مملكت و حتا ایرانیان مقیم خارج از كشور از این آثار استفاده می كنند. بعضی از نوازندگان آن گروه، از همكاران قدیمی و همیشگی استاد پایور بودند كه اغلب به مناسبت هایی دور هم جمع می شوند و برنامه ای ارائه می دهند. به جرات می توان گفت كه استاد پایور تمام گذشته ی موسیقی ملی ما را به ادبیات سنتور افزود.