تجارت موبایلی

تجارت موبایلی mBusiness ارائه خدمات و محصولات با استفاده از بسترهای ارتباطات موبایلی شبکه های موبایل است

تجارت موبایلی (mBusiness) ارائه خدمات و محصولات با استفاده از بسترهای ارتباطات موبایلی (شبکه‌های موبایل) است. اجزای مختلف این تعریف عبارتند از خدمات و محصولات، شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات و محصولات، مشتریان که از خدمات و محصولات استفاده می‌کنند، بانک‌ها یا مؤسسات مالی و اعتباری که عملیات نقل و انتقال مالی خرید را انجام می‌دهند و شبکه‌های ارتباطی موبایلی و فناوری‌های موجود در این شبکه‌ها که تمام این فرایند با کمک آنها انجام می‌شود.

● مقدمه:

به طور خلاصه و ساده تجارت موبایلی (mBusiness) ارائه خدمات و محصولات با استفاده از بسترهای ارتباطات موبایلی (شبکه‌های موبایل) است. در این تعریف ساده نکات مهمی وجود دارد که در این مطلب سعی می‌کنیم کلیه وجوه این تعریف را بررسی کنیم. اجزای مختلف این تعریف عبارتند از خدمات و محصولات، شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات و محصولات، مشتریان که از خدمات و محصولات استفاده می‌کنند، بانک‌ها یا مؤسسات مالی و اعتباری که عملیات نقل و انتقال مالی خرید را انجام می‌دهند و شبکه‌های ارتباطی موبایلی و فناوری‌های موجود در این شبکه‌ها که تمام این فرایند با کمک آنها انجام می‌شود.

با یک مثال بهتر می‌توان موضوع را درک کرد. فرض کنید سازمان تربیت‌بدنی تصمیم دارد با سازوکاری بلیت بازی‌های فوتبال را عرضه کند که کلیه افراد بتوانند به صورت عادلانه بلیت بازی را تهیه کنند، دست دلالان کوتاه شده، سرعت عمل بالا بوده و هزینه نیروی انسانی نیز کاهش یابد. (علت استفاده از این مثال مشاهده مشکلات این سازمان در فروش بلیت شهرآورد بزرگ استقلال و پیروزی است!) در این مثال کالا، بلیت بازی و مشتری تماشاچیانی هستند که متقاضی دریافت این بلیت هستند. ارایه‌دهنده خدمات نیز سازمان تربیت‌بدنی است. در انتهای این مطلب با استفاده از مطالب مطرح شده در این نوشته راه‌حلی برای این مسأله با استفاده از مفاهیم تجارت موبایلی ارایه خواهیم کرد.

● خدمات و محصولات

طیف وسیعی از خدمات و محصولات وجود دارند که می‌توان آنها را با استفاده از بسترهای ارتباطی به مخاطب ارائه و عرضه کرد. این خدمات و محصولات را در چند دسته زیر تقسیم می‌کنیم:

- خدماتی که به طور مستقیم قابل ارائه هستند (Direct-Provided Services): تعداد زیادی از خدمات که ما آنها را به عنوان خدمات ارزش افزوده می‌شناسیم به صورت مستقیم قابل ارائه به مشتریان هستند. غالب این خدمات خدمات متنی هستند. برای مثال سیستم اطلاع‌رسانی قیمت ارز، سکه، طلا، سیم‌کارت و ... برای تجار و بازرگانان با استفاده از پیام کوتاه یا sms و ...

- خدمات و کالاهایی که نیاز به واسطه دارند (Indirect-Provided Services): در این موارد غالبا درخواستی از طرف مشتری برای کالا صورت می‌گیرد که فروشگاه مورد نظر باید کالا را از طرق دیگر مانند پست و یا پیک موتوری برای مشتری ارسال کنند.

- خدمات مبتنی بر موقعیت (Location Based Services): با توجه به ساختار شبکه‌های موبایل، می‌توان موقعیت جغرافیایی هر گوشی موبایل روشن را با تقریب مناسبی به دست آورد. این موقعیت در مکان‌های شلوغ شهری حدود ۵۰۰ متر و در جاهای خلوت حداکثر چندین کیلومتر است. این قابلیت یک موقعیت عالی تجاری را برای ارائه‌دهندگان خدمات موبایلی فراهم می‌کند. برای نمونه ممکن است صاحب موبایل از اپراتور خود یا ارائه‌کننده خدمات اطلاعاتی درباره نزدیک‌ترین رستوران به خود را درخواست کند. یا از اپراتور نقشه محلی را که در آن قرار دارد بخواهد یا ... . البته در آینده نزدیک گوشی¬های تلفن مجهز به دستگاه¬های GPS می‌گردند که در این حالت موقعیت جغرافیایی صاحب گوشی را حتی با دقت بالاتری می‌توان به دست آورد.

در مسأله ما - فروش بلیت بازی‌های فوتبال- کالا می‌تواند به هر دو شکل بالا (مستقیم یا با واسطه) ارائه گردد. فرض کنید شماره‌ای برای پیام کوتاه از طرف سازمان تربیت بدنی اعلام شده و متقاضیان بلیت با ارسال پیام کوتاه به این شماره درخواست خود را مطرح می‌کنند. در این حالت سازمان تربیت‌بدنی می‌تواند بلیت را از طریق پست یا پیک موتوری برای شخص ارسال کند یا رسید آن را با استفاده از پیام کوتاه برای متقاضیان بفرستد. هر دو این راه‌حل‌ها را بررسی خواهیم کرد.

● ارائه‌دهندگان کالا و خدمات

با توجه به این که تقریبا هر نوع کالا و خدمات را می‌توان در این نوع تجارت ارائه نمود، به سادگی می‌توان ارائه‌دهندگان کالا و خدمات را در دسته‌های زیر تقسیم‌بندی نمود:

- ارا‌ئه‌دهندگان خدمات: هر سازمان، مؤسسه یا شرکتی که خدماتی را ارائه می‌کند، می‌تواند - با اندکی ابتکار و خلاقیت- خدمات خود را با استفاده از فناوری‌های موبایلی عرضه کنند. یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌هایی که می‌تواند خدمات فراوانی را به گروه‌های بسیار زیادی از افراد ارائه دهد، دولت است. دولت موبایلی از مباحثی است که در سلسله مطالب بعدی به آن خواهیم پرداخت.

- تولیدکنندگان کالا: تولیدکننده کالا نیز می‌توانند با ایجاد راهکارهای مختلف به ارائه کالاهای خود بپردازند. در واقع تجارت موبایلی مکمل سایر روش‌های تجارت - تجارت سنتی، تجارت الکترونیک و ... است.

- شرکت‌های تبلیغاتی: یکی از راه‌های مؤثر تبلیغات، استفاده از تبلیغات موبایلی است. این نوع تبلیغات مزایایی دارد که باعث می‌شود تأثیر‌گذاری این نوع تبلیغات - البته در صورت استفاده صحیح- بسیار بالا باشد. در مثال فروش بلیت بازی فوتبال، ارائه‌دهنده کالا (بلیت) یک سازمان دولتی است و این خدمت جزو خدمات دولت موبایلی تلقی می‌شود.

● مشتریان

به طور کلی همه اقشار جامعه می‌توانند مشتریان این قبیل خدمات و کالاها باشند. برای فهم بهتر و ارائه مثال، در یک دسته‌بندی ساده می‌توان مشتریان این خدمات را شناسایی نمود:

- تجار و بازرگانان می‌توانند اطلاعات کالاهای موردنیاز خود را در هر لحظه از طریق شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ارزش افزوده دریافت کنند. آنها همچنین می‌توانند از این طریق به خرید و فروش بپردازند یا می‌توانند با مشتریان خود تعامل برقرار نموده و نظرات آنها را در مورد کالاها و خدمات جویا شوند و ... .

- جوانان و علاقه‌مندان مسابقات ورزشی می‌توانند آخرین اخبار مسابقات ورزشی را از طریق پیام کوتاه دریافت کنند.

- مدیران می‌توانند برنامه‌ها و قرارهای خود را با استفاده از این قبیل خدمات هماهنگ کنند.

- دنبال‌کنندگان اخبار سیاسی ... در مثال خرید بلیت بازی فوتبال، مشتریان عموم افرادی هستند که تمایل دارند با خرید بلیت، بازی را از نزدیک تماشا کنند.

● مؤسسات مالی و اعتباری

یکی از مهم‌ترین اجزای هر نوع تجارتی، سازوکاری است که برای پرداخت‌های مالی آن در نظر گرفته می‌شود. بحث پرداخت الکترونیک یکی از مباحث داغ در تجارت الکترونیک در ایران است و هنوز راهکار جامع و مانعی برای آن در ایران یافت نشده است. بحث پرداخت موبایلی در ایران بنا به دلایلی از جمله آماده نبودن زیرساخت‌ها و عدم فرهنگ‌سازی مناسب هنوز مطرح نشده است. ولیکن در دنیا چندین راهکار برای پرداخت موبایلی وجود دارد که در این قسمت از مطالب به آنها مختصراً اشاره می‌کنیم:

- پرداخت بر روی قبض: برخی از اپراتورهای شبکه‌های مخابراتی هزینه خدمات و مبادلات مالی را بر روی قبض مشترکین وارد نموده و در انتهای هر دوره استفاده از مشترک دریافت می‌کنند. همه شما ممکن است ماجرای smsهای بهزیستی را به خاطر داشته باشید!

- استفاده از خدمات بانکداری موبایلی: در این حالت یک بانک یا مؤسسه مالی و اعتباری می‌تواند نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را بر عهده بگیرد. با شروع تراکنش مالی، خریدار به درگاه پرداخت بانک وارد شده و خرید، مبلغ آن و فروشنده را تأیید می‌کند. سپس بانک مبلغ را از حساب خریدار کسر و به حساب فروشنده واریز می‌کند. در این روش نیازی نیست که خریدار و فروشنده در یک بانک حساب داشته باشند. البته این فرایند بسیار پیچیده است و بحث پرداخت موبایلی خود یک مقاله مستقل را طلب می‌کند. مشکل دیگر، محاسبه میزان برداشتی از هر نقل و انتقال توسط بانک و یا مؤسسه خواهد بود.

- قرارداد بین یک فروشنده و خریدارانش: یکی از راه‌های متداول برای پرداخت موبایلی روشی است که در آن یک فروشنده (معمولاً فروشندگان بزرگ و فروشگاه‌های زنجیره‌ای) قرارادی با مشتریان خود امضا می‌کنند. در این حالت فرد دارای یک حساب مالی در فروشگاه می‌شود. این حساب می‌تواند حساب بدهکار (Debit) یا حساب اعتباری (Credit) باشد. در صورتی که نوع حساب، بدهکار باشد، مشتری باید ابتدا مبلغی را در این حساب وارد نموده و تا زمانی که این مبلغ تمام نشده است می‌تواند با آن خرید کند. در صورتی که حساب، اعتباری باشد مشتری تا میزان مشخصی اعتبار خرید دارد. پس از اتمام این میزان اعتبار، مشتری با پرداخت هزینه¬ها با فروشگاه تسویه حساب نموده و مجدداً اعتبار به دست می‌آورد.

- یکی دیگر از روش‌های پرداخت موبایلی روشی است که در آن پرداخت موبایلی صورت نمی‌گیرد! به این معنی که پس از انجام خرید، مشتری رسید خرید را بر روی موبایل خود دریافت نموده و به روش‌های دیگری کالای خود را تحویل گرفته و وجه آن را می پردازد. برای مثال پس از انجام خرید، کالا از طریق پست به خریدار تحویل داده شده و مشتری هزینه آن را به مأمور پست می‌پردازد.

حال بر می‌گردیم به مثال خرید بلیت خودمان. با توجه به این که هیچ کدام از روش‌های بالا در ایران پیاده‌سازی نشده است برای این مشکل باید راه حلی ابتکاری یافت! شاید بهترین راه حل همان گزینه آخر باشد.

● شبکه‌های موبایل و توانایی آنها

تجارت موبایلی بر مبنای چندین فناوری ساخته می‌شود که برخی از آنها به خوبی شناخته شده‌اند و تعدادی از آنها برای عموم شهروندان ایرانی نا آشنا است. برای آشنا شدن با این فناوری‌ها به جا است که با نسل‌های شبکه‌های موبایل آشنا شویم:

- نسل اول یا سیستم‌های آنالوگ که فقط برای انتقال صدا از آنها استفاده می‌شد.

- نسل دوم یا سیستم‌های دیجیتال، فناوری مورد استفاده در شبکه موبایل دولتی ایران.

- نسل ۲.۵ که یکسری خدمات بنام خدمات حامل (Bearer Services) از قبیل امکان ارسال پیام کوتاه، تعریف صندوق صوتی و ... را در اختیار کاربر قرار می‌دهد.

- نسل ۲.۷۵ که علاوه بر انتقال صدا و خدمات توانایی انتقال داده با استفاده از فناوری GPRS را دارد. شبکه ایرانسل از این نسل است.

- نسل ۳ که فناوری‌هایی را پشتیبانی می‌کند که در نسل‌های قبلی نیست. از جمله آنها می‌توان به تماس‌های ویدیویی، بارگذاری فایل‌های ویدیویی، انتقال اطلاعات با سرعت بالا، خدمات مبتنی بر موقعیت و ... اشاره کرد.

برای استفاده از خدمات تجارت موبایلی باید از گوشی‌هایی استفاده نمود که از WAP پشتیبانی نموده و همچنین دارای مرورگر WAP برای گشتن در اینترنت نیز باشند. در کنار این موارد پیام کوتاه (sms) و پیام چندرسانه‌ای (mms) نیز بسیار کمک می‌کنند.

برای استفاده از همه توانای‌های تجارت موبایلی باید از شبکه‌های نسل ۳ استفاده نمود. ولی نسل ۲.۷۵ نیز پاسخگوی تعداد زیادی از نیازها است. متأسفانه نسل ۲ که در شبکه موبایل دولتی ایران از آن استفاده می‌شود تقریباً هیچ یک از نیازهای تجارت موبایلی را بر آورده نمی‌کند و تنها قابلیتی که دارد همان پیام کوتاه یا sms است. بنابراین هر راه‌حلی که برای تجارت موبایلی در ایران پیشنهاد می‌شود کاملاً مبتنی بر پیام کوتاه یا sms است.

● راه‌حل مشکل فروش بلیت!

با توجه به نکاتی که در آخرین بند این نوشته به آن اشاره شد برای حل مشکل بلیت در حال حاضر فقط می‌توانیم از پیام کوتاه استفاده کنیم. راه‌حل پیشنهادی ما به شرح زیر است:

سازمان تربیت‌بدنی مدتی قبل از آغاز بازی - دو یا سه هفته کافی است- شماره پیام کوتاه خود را به اطلاع عموم رسانده و از آنها می‌خواهد که نام و نام خانوادگی و تعداد بلیت درخواستی خود را با استفاده از پیام کوتاه به این شماره ارسال کنند. سپس با پردازش خودکار پیام‌های ارسالی، پیام کوتاهی را که شامل یک کد رمز اختصاصی، تاریخ و نحوه دریافت بلیت است، به افراد ارسال می‌کند. افراد در تاریخ مشخص شده در این پیام کوتاه، به آدرس مورد نظر رفته و بلیت خود را با ارائه کد اختصاصی و کارت شناسایی و پرداخت هزینه بلیت دریافت می‌کنند، به همین سادگی!