فوتبال غیرحرفه ای, هواداران حرفه ای

شاید هنوز تماشانمایی که با پرتاب ترقه چشم یک سرباز را برای همیشه بی نور کرد عذاب وجدان را تجربه می کند و یا آن لیدری که باساخت شعاری عجیب جدیدترین شاهکار تماشاگران فوتبال را ثبت کرد به این کار می نازد اینها کوچک شده ای از صدها اتفاق خشن است که در استادیوم ها بین هزاران تماشاچی رخ می دهد وگاهی حتی به عنوان حاشیه فوتبال هم به آن پرداخته نمی شود

این روزها،روزهای پرکاری زمین های چمن است، زمین هایی که زیر استوک کفش های کتانی شخم زده می شوند تا آخر فصل قهرمان برداشت کند. روزهای پایانی هفتمین دوره لیگ برتر و تب وتاب میلیون ها هوادار که خود را موظف به دیدن بازی ها می کنند. هوادارانی که در دو گروه خانه نشین وسکو نشین به امید قهرمانی هورا می کشند و به عشق گل از زمین کنده می شوند. تماشاچیانی که گاهی پس از هر خبر ورزشی خودشان خبر ساز می شوند.

شاید هنوز تماشانمایی که با پرتاب ترقه چشم یک سرباز را برای همیشه بی نور کرد عذاب وجدان را تجربه می کند و یا آن لیدری که باساخت شعاری عجیب جدیدترین شاهکار تماشاگران فوتبال را ثبت کرد به این کار می نازد اینها کوچک شده ای از صدها اتفاق خشن است که در استادیوم ها بین هزاران تماشاچی رخ می دهد وگاهی حتی به عنوان حاشیه فوتبال هم به آن پرداخته نمی شود. صدها اتفاق که هر فصل در کارنامه غیر حرفه ای هواداران فوتبال ثبت می شود و همگی بیانگر آن است که ورود ورزش فوتبال به عنوان یک کالای فرهنگی در کشور با تأخر فرهنگی مواجه است.

کمتر از نیم قرن است که ورزش فوتبال در ایران به عنوان بخشی از یک نهاد مدرن به شکل رسمی فعالیت می کند. نهادی که در کوتاه ترین زمان جایگاه ویژه ای درمیان اوقات فراغت ایرانیان پیدا کرد.

و رفته رفته تبدیل به یک امپراتوری بزرگ شد، گونه ای که به تدریج به عنوان ورزش اول کشور بعد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به خود گرفت و مسابقات آن تبدیل به یک دغدغه ملی شد.

دغدغه ای که دستخوش تک بعدی نگری مسئولان شده وهنوز لزوم چاره اندیشی برای رفتار تماشاگران و طرفداران فوتبال در ورزشگاه ها را پر رنگ نکرده است. حرکتی از جنس فرهنگ سازی برای تماشاچیان غیر حرفه ای که گاهی ترجیح می دهند به جای کشیدن هورا، فحاشی کنند.

● خشونت فوتبالی

بنا به یک پژوهش اکثر قریب به اتفاق موارد برخوردهای خشونت آمیز و پرخاشجویانه تماشاگران فوتبال متأثر از جریان های اجتماعی است، واکنش های بعضاً سختگیرانه و نسنجیده نیروهای حافظ نظم و کنترل اجتماعی، دگرگونی در الگوهای اوقات فراغت، گسترش شهرنشینی، اهمیت یافتن فوتبال و نقش هویت بخش آن برای طرفداران، به همراه توجه زیاد و افراطی رسانه ها به این ورزش از جمله عواملی هستند که در شکل گیری رفتارهای پرخاشجویانه، خشونت آمیز و گاه اوباشگرانه تماشاگران فوتبال در کشورهای مختلف نقش مؤثری دارند. در این میان، برخی عوامل مانند اهمیت و حساسیت نتیجه بازی، حرکات و اعمال خشونت آمیز و پرخاشجویانه بازیکنان در هنگام برگزاری بازی ها و کیفیت داوری تنها به صورت موردی و با توجه به وضعیت و شرایط حاکم بر بازی ها بر میزان خشونت و پرخاشگری ورزشی طرفداران تأثیر می گذارند.

بنا به پژوهش محمدمهدی رحمتی، طرفداران افراطی و خشونت گرای فوتبال در همه کشورها دارای نوعی خرده فرهنگ خاص خود هستند که حول محور طرفداری از تیم های مورد علاقه شان شکل گرفته؛ اما، در اکثر موارد فاقد سازماندهی رسمی است و اغلب از ساختی غیررسمی برخوردار است.

ساختاری غیر رسمی که گاهی منجر به معضلی به بزرگی معضل تماشا نماها می شود.

افشین قطبی سرمربی تیم پرسپولیس یکی از آن مربی هایی است که به دلیل محبوبیت تیمش از تیر رس تماشاچیان تماشا نما دور نبوده است.

مربی خوش بیان و با اخلاق با حرف های منحصر به فرد که به قول خودش خدمت سربازی اش را در راه جنگیدن برای قهرمانی پیروزی و رضایت هواداران گذرانده است.

قطبی با بیان این که مردم فوتبال را می سازند می گوید: فوتبال از سه رکن اصلی هواداران، رسانه ها و باشگاه تشکیل می شود و بدون هوادار حرفه ای در استادیوم فوتبال حر فه ای هم نداریم.

وی این بار نیز همچون گذشته از مردم و هواداران قدردانی می کند: باید امکانات بیشتری برای تماشاچیان وجود داشته باشد چرا که این مردم هستند که بازیکنان را بزرگ و مطرح می کنند. زمانی که من بی احترامی از تماشاچیان می شنوم احساس می کنم آنها جایگاه من را می شناسند نه خود من را پس سعی می کنم محبوبیت خود را در زمین نگه دارم و این حرفه ای بودن است.

بنابراین با خود فکر می کنم شمارش معکوس از یک تا ۱۰کافیست تا فحاشی های تماشاگران را فراموش کنم چرا که تنها چیزی که مرا در روزهای سخت وتلخ پیروزی نگه داشت همین هواداران بودند وقتی می دیدم چقدر برد تیم محبوبشان در زندگی آنها و روحیاتشان تأثیر می گذارد. پس من تلاش می کنم و نمی گذارم چند روز تلخ چند باخت و چند فحش قهرمانی را از ما بگیرد.

قطبی با اشاره به کانون های هواداران تیم های خارجی و مقایسه تماشاچیان ایرانی با کشور های دیگر ادامه می دهد: خیلی از باشگاه ها در دنیا برای خود کانون هواداران تشکیل داده اند و برنامه های مرتبی دارند اما هواداران فوتبال در ایران از آنها عاشق ترند، ایرانی ها ساعت ها پشت در استادیوم ها می نشینند و بسیار احساساتی هستند ولی بهترین تماشاچیان دنیا در ایران هستند.

قطبی در واکنش به این که گروهی از بازیکنان و مربیان به هواداران باج می دهند تا آنها را تشویق کنند می گوید: بزرگترین بازیکنان دنیا هم برای تشویق این کار را نمی کنند و اگر قرار است که کسی با پول تشویق شود بهتر است اصلاً بازی نکند، تشویق باید بانتیجه خوب، بازی خوب واخلاق خوب و تجربه به دست بیاید نه با رشوه.

وی با اشاره به واژه کمبود بازی حرفه ای وفوتبال بین المللی که بخش عمده ای از مصاحبه هایش را در بر می گیرد می گوید: تیزی فکر، سرعت وتکنیک همراه با سازماندهی مناسب و هماهنگ نشانه های یک فوتبال بین المللی است، ارکانی که در بازی فوتبال ایران به ندرت به چشم می خورد وزمانی که یک گل با این شرایط ساخته می شود ویا یک موقعیت برای زدن گل با این اصول چیده می شود این موقعیت واین گل بین المللی است.

وی مردم وهواداران رامهمترین عامل حرفه ای شدن می داند ومی گوید: فوتبال حرفه ای یعنی داشتن تماشاچی حرفه ای.

● بوقچی ها ترانسفر می شوند

این روزها همه باشگاه های بزرگ دنیا یک هدف مشترک دارند «جذب مشتری» ، مشتریانی که ما آنها را تماشاچیان فوتبال می خوانیم.

آنها بهترین امکانات را برای جذب هوادار مهیا می کنند و با نظر سنجی به خواست تماشاچیانشان احترام می گذارند تا جایی که چندی پیش برای اولین بار در دنیا یک باشگاه عربی از لیدرهای خارجی و دو لیدر ایرانی دعوت رسمی کرد تا فینال جام حذفی لیگ امارات بین دو تیم الاهلی و الوصل را تشویق کنند.

یک حرکت حساب شده و حرفه ای برای سازماندهی هواداران خارجی مقیم امارات و بالا بردن فروش گیشه برای تماشای این بازی.چرا که آنها معتقدند این هواداران هستند که هوای فوتبال را دارند.

عباس اسماعیل بیگی و افشار لفظی دو لیدر منتخب ایرانی بودند.آنها که به قول خودشان بعد از یک عمر روی سکو نشستن حالا روی دلار ودرهم عربی نشسته اند.

اسماعیل بیگی ۳۱ ساله چهار سال بار مسئولیت سامان دهی لیدر های تیم ملی را از سوی معاونت فرهنگی دادکان بر عهده داشته و در استادیوم های ۲۵ کشور دنیا به هواداری تیم های ملی و پرسپولیس هورا کشیده است.

او در حال حاضر هم ریاست کانون هواداران پرسپولیس را به عهده دارد و هم یک پست در باشگاه و برای ثبت کانون هواداران لحظه شماری می کند. وی به تازگی یک پیشنهاد کاری در باشگاه های امارات را داشته است و در خصوص بحث هواداری تیم ها در ایران می گوید: در کشور ما هیچ متولی برای بحث لیدرها وجود نداردو هیچ سرمایه گذاری برای هواداران در نظر گرفته نشده است و هر کس را که با گردن کلفتی و عربده کشی در تمرینات تیم ها دست به کارهای عجیب می زند، لیدر می نامند. این مسائل تقصیر آنهایی نیست که واقعاً عاشق فوتبال هستند و خاک سکوها را خورده اند، چرا که اینها به بی برنامگی باشگاه های ما مربوط است.

این لیدر هواداران با اشاره به تغییر نسل لیدر ها با بیان آماری می افزاید: بنا به آمار کانون مشوقین باشگاه پرسپولیس این باشگاه ۱۰۰ لیدر فعال در تهران و ۲۰ لیدر در شهرستان های هدف دارد که از این جمع ۱۲۰ نفره، ۵۵ نفر رسمی و شناخته شده هستند و دیگران زیرمجموعه این افراد کار می کنند. این آمار و ارقام در باشگاه استقلال متفاوت است. استقلالی ها ۹۵ لیدر در تهران و شهرستان ها دارند که حدود ۴۰ نفر از آنها به شکل شاخص تر فعالیت می کنند، اما هر دو باشگاه صاحب ۱۰ لیدر اصلی هستند که وظیفه کنترل جو سکوها را به عهده دارند. این ۱۰ لیدر پرسپولیس و یا ۱۰ لیدر استقلال در روزهای مسابقه میان سکوها و در جایگاه های مشخص خود پخش می شوند.

اسماعیل بیگی در خصوص نحوه مدیریتش روی سکو می گوید:مدیریت من هرمی است و تلاش کرده ام تمامی زیر مجمو عه های خود را از تماشاچیان تحصیل کرده انتخاب کنم.بیش از نیمی از لیدر های پرسپولیس دارای مدرک تحصیلی دیپلم و بالاتر بوده و در بین آنها دکتر، معلم، وکیل، حقوقدان، فوق لیسانس، مهندس صنایع، افرادی مسلط به زبان های خارجی و... دیده می شوند و با مساعدت های حبیب کاشانی از لیدرهای باشگاه که قصد ادامه تحصیل دارندحمایت می شود و این حاصل تشکیل کانون هواداران است.

شکل گیری کانون هواداران در تیم های مختلف و بالا رفتن سطح اجتماعی تحصیلی تماشاچیان اگر چه جزو نقاط مثبت هواداری فوتبال در ایران است ولی هنوز فحاشی به داور،مربی و بازیکنان، پرتاپ شیء و نارنجک به زمین بازی و حمله به بازیکنان وکادر مربیگری وفنی بر قوت خود باقیست.

یافته ها و مشاهدات مربوط به رفتارها و حرکات خشن و پرخاشجویانه طرفداران فوتبال در شهر تهران حاکی از این است که بخش عمده ای از این رفتارها و حرکات در مقوله پرخاشگری کلامی جای می گیرد و شکل مرسوم خشونت های فیزیکی که در سایر کشورها تحت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مانند مذهب، قومیت، طبقه اجتماعی و غیره بین طرفداران فوتبال رایج است، در بین آنان بسیار به ندرت رخ می دهد و در صورت وقوع نیز تابع عوامل دیگری است.

معضلی که اسماعیل بیگی با صحت گذاشتن بر آن می گوید: ما لیدرها هم کار مثبت انجام می دهیم هم کار منفی، ما مسئول طراحی شعار های استادیوم هستیم و گاهی هم دستور تحریم تشویق بازیکنان را صادر می کنیم، ولی یکی از کار های خوب ما تغییر شعارها است که در حال حاضر شعار «داور عزیز دقت کن» را رواج داده ایم.

وی در خصوص انتخاب لیدر ها می گوید: همیشه قسمت بالای سکوها تماشاچیان ثابت می نشینند و ما آنهایی که توانایی های ویژه مدیریتی و صداهای خوبی دارند را شناسایی می کنیم و مدتی طولانی آنها را آموزش می دهیم. آنها موظفند که هر کجا تیم مسابقه داشت و حتی سر همه تمرین ها حضور داشته باشند.

اسماعیل بیگی در خصوص توانایی یک لیدر و هوادار قوی می گوید: ما توانایی جابه جا کردن یک مسئول را داریم وقادریم یک تشکیلات، مربی یا بازیگر را تخریب کنیم. ما طرح های زیادی از جمله طرح پلیس ورزشی و پلیس هوادار را ارائه دادیم ولی متأسفانه افرادی از طرح های ما سوء استفاده کردند و در این میان پول به جیب زدند.در دوره های قبل ما باج می گرفتیم تا یک باشگاه و یا یک بازیکن را تشویق کنیم ولی در حال حاضر مسئولان باشگاه با کار آفرینی برای لیدر ها آنها را دلگرم می کنند.

با پیشرفت تکنولوژی و ورود به عصر ارتباطات هواداران تیم ها هم به فکر ارتباط اینترنتی افتادند. وبلاگ می زنند و در صدد داشتن سایت هواداران هستند. وبلاگ هواداران پرسپولیس واستقلال از جمله دگرگونی ها در سطح اجتماعی تماشاچیان وعلاقه مندان به فوتبال است که این روز ها بازار پر عطشی دارد.

به هر حال این روزها همه تماشاچیان برای به آغوش کشیدن کاپ قهرمانی لحظه شماری می کنند. روزهای پر التهاب و تبدار، روزهای انتظار ولی آنچه بر این فشار روحی افزون می شود،آتش تند هوادارانی است که بی هوا، هوای مربیان و تیم ها را ندارند.

رؤیا ملکی