نقش محور عربی مصر عربستان در آشتی فلسطینی

مصر از روابط گسترده ایران و حماس و نفوذ و محبوبیت تهران در بین مردم فلسطین نیز ناخرسند است

محور اصلی سیاست مصری ها در معادلات فلسطین تلاش برای تقویت فتح و جناح ابومازن بدون مخالفت علنی و رویارویی با حماس است و تلاش مصر برای آشتی دادن حماس و فتح نیز تضادی با این راهبرد کلی ندارد. لذا در شرایطی که مصری ها از اقدامات ابومازن علیه دولت هنیه و پارلمان تحت کنترل حماس خشنود بوده اند از موضع گیری مستقیم به نفع ابومازن و علیه حماس خودداری کرده اند.

مصر از روابط گسترده ایران و حماس و نفوذ و محبوبیت تهران در بین مردم فلسطین نیز ناخرسند است. با توجه به اینکه اصولاً مبارک از کاهش نفوذ ایران و حتی سوریه در معادلات فلسطین و لبنان و تضعیف حماس و حزب الله حمایت کرده و می کند اما از طرف دیگرضمن حفظ ملاحظات خاص خود در روابط با آمریکا و اسرائیل طرفدار فعال شدن اتحادیه عرب در معادلات فلسطین است زیرا اتحادیه عرب از طریق رئیس مصری آن یعنی عمروموسی در چارچوب سیاست های قاهره عمل می کند و مصر از طریق عمروموسی دبیر کل مصری اتحادیه عرب مسیر سیاست های این اتحادیه را درباره لبنان و فلسطین کنترل و مدیریت می کند ضمن اینکه به دلیل توجه قاهره به «عرب محوری» در معادله فلسطین، مصر از فعال شدن تحرکات سازمان کنفرانس اسلامی و «اسلام محوری» در مسائل فلسطین و لبنان چندان استقبال نکرده و نمی کند. در این چارچوب سیاست رسمی دولت مصر درباره تجاوزات اسرائیل به غزه، عدم حمایت از حماس و اعلام نوعی حمایت عمومی از فلسطینی ها بدون اقدامات عملی در برابر اسرائیل بوده است. از طرف دیگر مصری ها حداقل از دوره جمال عبدالناصر به بعد ادعای رهبری جهان عرب را داشته اند و افزایش محبوبیت رهبران حماس نظیر هنیه باعث نشده که مصری ها این ایده تاریخی خود را پیگیری نکنند و درصدد دخالت در مسائل داخلی فلسطینی ها برنیایند.

ضلع دیگر این محور دوگانه در فلسطین، عربستان است که خود را دارای نفوذ در هدایت جهان عرب و اسلام می داند. عربستان همواره در مساله فلسطین درصدد برآمده سوار بر موج افکار عمومی جهان عرب و اسلام شده و خود را همراه با مصر به عنوان نماینده نظرات و دیدگاه های جهان عرب معرفی کند ضمن آنکه درصدد پررنگ کردن نقش و جایگاه ابومازن در برابر حماس و جهاد اسلامی بوده و هست.

اکنون محور مصر و عربستان درصدد است در مسائل لبنان و فلسطین به گونه ای عمل کند که هم حماس و حزب الله در برابر ابومازن و جناح حریری تضعیف شوند و هم نقش محوری تحرکات عربی در برابر تحرکات فرا منطقه ای در این مسائل حفظ شود.از طرف دیگر با توجه به اینکه دوران همکاری های مشترک مصر، سوریه و عربستان برای رهبری مشترک و مثلثی جهان عرب پایان یافته است ناخشنودی عربستان و مصر از سوریه به دلیل حمایت های سوریه از حماس در برابر ابومازن بیشتر شده است. به عبارت دیگر در حالی که مصر و عربستان طرفدار جریانات ابومازن در فلسطین و جناح حریری - سنیوره در لبنان بوده و هستند از افزایش نفوذ و قدرت منطقه ای ایران در مسائل فلسطین و لبنان بعد از سقوط صدام نیز ناراحت و خشمگین هستند و نسبت به جهت گیری های مثبت سوریه و حماس به ایران و سفر اخیر هنیه به تهران به شدت ناراضی هستند.

البته در مجموع موضع گیری هر یک از اعضای اتحادیه عرب و از جمله مصر و عربستان نسبت به معادلات فلسطین و سطح نگرانی ها، شدت وحدت رایزنی ها و فعالیت ها و تحرک آنها در این مساله ، تابع یک متغیر دیگر نیز هست و آن نقش و وزنی است که هریک از این کشورها در منطقه و جهان برای خود قائل هستند یا میزانی از این نقش و جایگاه که دیگر کشورهای عرب برای آنها قائل هستند.

از طرف دیگر نمی توان اهمیت عنصر رابطه با آمریکا در موضع گیری های مصر و عربستان نسبت به مساله فلسطین را نادیده گرفت. آن دسته از کشورهای عربی نظیر مصر و عربستان که روابط سیاسی ،

دفاعی امنیتی و اقتصادی گسترده با آمریکا دارند، قادر به نادیده گرفتن این متغیر در نگرش های خود به مساله فلسطین نیستند. به عنوان مثال عربستان در حالی که «تعیین قدس به عنوان پایتخت دولت مستقل فلسطین » را محوری ترین اصل در سیاست خارجی خود می داند و دارای روابط مالی جدی با گروه های فلسطینی نظیر فتح است و حتی به خانواده های فلسطینی کمک می کند اما در بسیاری از مواقع ملاحظات مورد نظر آمریکا را رعایت می کند.

این در حالی است که آمریکا نیز به قدرت تاثیرگذاری جدی عربستان بر مواضع سایر کشورها در مسائل عراق و فلسطین توجه دارد و آن را در روابطش با عربستان لحاظ می کند. لذا عربستان به رغم موضع انتقادی اش به آمریکا در مساله فلسطین که بر مخالفت عربستان با حمله آمریکا به عراق بی تاثیر نبوده ، حاضر به افزایش سطح چالش با آمریکا نیست و به طور کامل درصدد تفکیک تعامل واشنگتن ریاض در مسائل عراق و فلسطین از یک سو و مساله نفت ازسوی دیگر است . به عبارت دیگر عربستان خواهان توجه به مساله فلسطین در کنار توجه به مساله عراق است اما خواهان گسترش این معادلات به حوزه نفت و اقتصاد نیست .

محمدرضا سرمست