عیدفطر از نگاه معصومان ع

عیدفطر مرکب از دو واژه است یکی عید و دومی فطر, واژه عید در اصل از فعل عاد عود یعود اشتقاق گردیده و معانی مختلفی برای آن در نظر گرفته شده است از جمله «خو گرفته» هر چه باز آید از اندوه و بیماری و غم و اندیشه و مانند آن «روز فراهم آمدن قوم» ۱

● مفهوم عید

عیدفطر مرکب از دو واژه است یکی عید و دومی فطر، واژه عید در اصل از فعل عاد(عود) یعود اشتقاق گردیده و معانی مختلفی برای آن در نظر گرفته شده است از جمله «خو گرفته» هر چه باز آید از اندوه و بیماری و غم و اندیشه و مانند آن «روز فراهم آمدن قوم»(۱).

● مفهوم فطر

اما کلمه فطر به مفهوم فطرت است، یعنی انسان در روز عید فطر به فطرت اولیه خود بازگشت می کند چرا که اگر از موهبات ماه رمضان به درستی استفاده کرده باشد فطرت و ضمیر او از هرگونه آلایندگی پاک می گردد.

در تفسیر نمونه در ذیل آیه کریمه: «قال عیسی بن مریم اللهم ربنا انزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا لاولنا و آخرنا و آیه منک و ارزقنا و انت خیرالرازقین: عیسی بن مریم گفت: بار خدایا ای پروردگار ما! برای ما مائده ای از آسمان بفرست تا برای ما و آنان که بعد از ما می آیند عیدی و نشانی از تو باشد و ما را روزی ده که تو بهترین روزی دهندگانی (مائده۱۱۴.) آمده است که «عید» در لغت از ماده عود به معنای بازگشت است و لذا به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی برطرف می شود و بازگشت به پیروزیها و راحتی های نخستین می کنند عید گفته می شود، و در اعیاد اسلامی به مناسبت اینکه در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان بازمی گردد و آلودگی ها که برخلاف فطرت است از میان می رود، عید گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده روز بازگشت به پیروزی و ایمان به خدا بوده است، حضرت مسیح(ع) آن را عید نامید و همانطور که در روایات وارد شده، نزول مائده در روز یکشنبه بود و شاید یکی از علل احترام روز یکشنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است و روایتی که از علی(ع) نقل شده: «کل یوم لایعصی الله فیه فهو یوم عید»: هر روز که در آن معصیت خدا نشود روز عید است نیز اشاره به همین موضوع است، زیرا روز ترک گناه، روز پیروزی و پاکی و بازگشت به فطرت نخستین است.»(۲)

● عید فطر در نظر ائمه معصومین(ع)

عید فطر یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است که در نظر معصومین(ع) دارای اعتبار و اهمیت ویژه ای است.

نبی مکرم اسلام حضرت محمد بن عبدالله(ص) در حدیثی علت انتخاب روزی بنام عید فطر و قربان را چنین بیان می دارد: «زمانی که وارد مدینه شدم، دریافتم که از زمان جاهلیت دو روز بوده است که مردم آن طی آن دو روز به بازی و تفریح می پرداخته اند، لذا خداوند به جای آن دو روز دو روز بهتر به شما داد، روز فطر و روز قربان»(۳)

همچنین یکی از یاران امام علی(ع) بنام سویدبن غفله در روز عید فطر بر امیرمؤمنان(ع) وارد شد و آن حضرت را دید که در مقابل خود سفره ای پهن کرده و مقداری نان گندم و یک ظرف فرنی در مقابل خود نهاده است. سوید عرض کرد یا امیرالمؤمنین! روز عید و فرنی؟ حضرت فرمود: این عید کسی است که آمرزیده شده باشد(۴) و یا نقل است که در یکی از اعیاد فرمود: «همانا این عید برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازش را پذیرفته باشد و هر روزی که در آن نافرمانی خدا نکنیم، آن روز عید است»(۵)

امام صادق(ع) فرمود: «امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب در روز عید فطر خطبه ای ایراد فرمود و در آنجا اشاره کرد که ای مردم! همانا این روز شما، روزی است که در آن نیکوکاران پاداش می یابند و بدکاران زیان می بینند و شباهت بسیاری به روز رستاخیز شما دارد، پس، با بیرون آمدن از خانه هایتان به سوی مصلایتان، به یاد آن روزی افتید که از گورهایتان به سوی پروردگارتان بیرون می آیید و از ایستادن در مصلایتان، به یاد آن روزی افتید که در پیشگاه پروردگارتان می ایستید و از بازگشتن به سوی خانه هایتان آن روز را یاد آورید که به خانه های خود در بهشت بازمی گردید، ای بندگان خدا کمترین چیزی که برای مردان و زنان روزه دار می باشد این است که در روز آخرماه رمضان فرشته ای آنان را ندا می دهد: بشارت باد! بر شما ای بندگان خدا! که خداوند گناهان گذشته شما را بخشود. پس مواظب باشید که از این پس چه می کنید.(۶)

نقل است که در روز عید فطر، امام حسن(ع) بر گروهی گذر می کند و آنان را سرگرم بازی و خنده می بیند، امام بالای سر آنها می ایستد و می فرماید: «خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه خلق خود قرار داد تا به سبب اطاعت او به سوی خشنودیش از یکدیگر سبقت گیرند، پس، گروهی پیشی گرفتند و کامیاب شدند و گروهی عقب ماندند و ناکام شدند. بسیار بسیار تعجب است از کسی که از این روزی که نیکوکاران پاداش داده می شوند و هرزه کاران زیان می برند، در حال خنده و بازی است. به خدا سوگند، اگر پرده کنار رود، خواهند دانست که نیکوکار به نیکوکاری خود مشغول است و بدکار به بدکرداری خود»، سپس آن حضرت راه خود را در پیش گرفت و از میان آن جمع رفت(۷) از جمله سیره پیامبر(ص) در روز عید فطر این بود که از خانه بیرون می آمد و با صدای بلند لااله الاالله والله اکبر می گفت(۸) و همگان را دعوت می کرد که در روز عید فطر و قربان از خانه های خود بیرون آیند و با صدای بلند

لااله الاالله والله اکبر و سبحان الله بگویند و خود آن بزرگوار از زمانی که از منزل بیرون می آمد تا رسیدن به مصلا همچنان تکبیر می گفت. آن حضرت در انتهای هر خطبه ای تکبیر می گفت ولی در خطبه های عید فطر و قربان بیشتر تکبیر می گفت.(۹)

از عارف جلیل القدر مرحوم ملکی تبریزی درباره عید فطر در کتاب ارزنده شان المراقبات آمده است «عید فطر روزی است که خداوند آن را از میان دیگر روزها برگزیده است و ویژه هدیه بخشیدن و جایزه دادن به بندگان خویش ساخته است و به آنان اجازه داده است تا در این روز نزد حضرت او گرد آیند و برخوان کرمش بنشینند و ادب بندگی به جای آرند، چشم امید به درگاه او دوزند و از خطاهای خویش پوزش خواهند، نیازهای خویش را به نزد او آورند و آرزوهای خویش را از او طلب کنند و نیز آنان را وعده و مژده داده است که هر نیازی به او آرند، برآورد و بیش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشد و از مهربانی، بنده نوازی، بخشایش و کارسازی در حق آنان آن اندازه روا دارد که گمان نیز نمی برند(۱۰)

مرتضی اسماعیل زاده

پانوشتها:

۱-ره توشه راهیان نور، سال ۱۳۷۶، مفهوم عید در فرهنگ اسلامی ص ۲۴۵

۲-تفسیر نمونه، ج۵ ص ۱۳

۳-کنزالعمال باب ۲۴۱۰۲

۴-بحارالانوار، ج ۴، ص ۷۳۴

۵- تحف العقول ص ۲۳۶

۶-میزان الحکمه، ص ۴۲۰۳، باب ۱۴۶۰۸

۷-همان، باب ۱۴۶۰۶

۸-همان، باب ۱۴۶۱۴

۹-همان، باب ۱۴۶۱۶

۱۰-ره توشه راهیان نور، ۱۳۷۶، ص ۲۴۹، به نقل از کتاب المراقبات ص ۱۶۷