پرسه در سرزمین خاطرات

در حاشیه و متن «کتاب سرزمین خیالی من» نوشته ایزابل آلنده

«من در سال‌های آتش و کشتار جنگ جهانی دوم به دنیا آمدم و بخش اعظم جوانیم در انتظار آن گذشت که فردی بی‌احتیاط با فشردن دکمه فعال‌سازی بمب‌های اتمی، کره زمین را منفجر و نابود کند.»

«سرزمین خیالی من» خاطرات ایزابل آلنده از کودکی تا پیری و تصویری مثالی از یک خانواده اصیل شیلیایی با پدربزرگ‌ها و پدران پدربزرگ‌ها، عموها، عمه‌ها و دوستان فراوان است؛ روایتی از تاریخ شیلی از قرن ۱۸ تا پس از سقوط دولت دموکراتیک سالوادور آلنده و ظهور و سقوط رژیم دیکتاتوری ژنرال پینوشه.

نویسنده سرزمین خیالی من، خواننده را با خود به سرزمینی آن‌سوی بیابان آتاکاما در آمریکای جنوبی، می‌برد و قصه مردم و سرزمینش را با جزئیات تاریخی و اجتماعی برای او روایت می‌کند. قصه مردم شیلی با بسیاری از خصوصیات جذاب اخلاقی اسپانیایی و تاریخ پر از خشونت آنها در تمام بسترهای سیاسی، دینی و افسانه‌ای به تصویر درآمده است.

نویسنده مجموعه خاطرات سرزمین خیالی من با تکیه بر ذوق سرشار ادبی و کلامی خود تلاش کرده این کتاب را به شیوه‌ای جذاب روایت کند و مجموعه‌ای بر پایه ۲ روایت اصلی از ۲ واقعه مهم و تاریخی شکل دهد.

داستان نخستین در این مجموعه، قتل سالوادور آلنده در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ توسط رژیم کودتای پینوشه و تبعید خودخواسته ایزابل آلنده به خارج از شیلی است. مهاجرت آلنده از شیلی به ونزوئلا و اشتغال به حرفه خبرنگاری نقشی اساسی در انتخاب حرفه نویسندگی توسط خانم آلنده داشت.

داستان دیگر به حادثه مهم ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در آمریکا و فروریزی برج‌های دوقلوی سازمان تجارت جهانی مربوط است.

حس نوستالژی نسبت به شیلی و جمله‌ای از نوه ایزابل آلنده به مادربزرگش: «مادربزرگ، نگران نباش، شما حداقل ۳ سال دیگر عمر خواهی کرد» علل اصلی نگارش مجموعه خاطرات سرزمین خیالی من هستند.

ایزابل آلنده نویسنده شیلیایی آمریکایی سال ۱۹۴۲ در لیما، پایتخت پرو به دنیا آمد. او دختر توماس آلنده، سفیر شیلی در پرو بود. در سال ۱۹۴۵ پس از ناپدید شدن توماس آلنده، مادر ایزابل آلنده به سانتیاگو، پایتخت شیلی باز می‌گردد و ایزابل در آنجا بزرگ می‌شود. توماس پسرعموی بزرگ‌تر سالوادور آلنده، رئیس‌جمهور شیلی بود.

طی سال‌های ۵۸ ۱۹۵۳ مادر ایزابل با آقای رامون هیدوبرو ازدواج می‌کند. هیدوبرو، دیپلمات ارشد شیلی و فرستاده شیلی به کشور بولیوی و سپس لبنان بود. در بولیوی ایزابل در یک مدرسه خصوصی آمریکایی تحصیل می‌کند و در بیروت وارد یک مدرسه انگلیسی می‌شود؛ اما در سال ۱۹۵۸ خانواده به شیلی بازمی‌گردد. از دوران کودکی و نوجوانی، ایزابل علاقه فراوانی به خواندن آثار شکسپیر داشت. در فاصله کوتاهی نیز در شیلی آثار ادبی را از زبان انگلیسی به زبان اسپانیایی ترجمه می‌کرد و اما چون دوست داشت آنها را جذاب‌تر کند، در اصل داستان‌ها دست می‌برد و همین مساله باعث شد کار خودش را از دست بدهد.

طی سال‌های ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۵ آلنده در سازمان فائو وابسته به سازمان ملل متحد، ابتدا در سانتیاگو سپس در بروکسل و بعد در نقاطی دیگر از اروپا کار می‌کرد. سال ۱۹۷۳ در پی کودتایی که ژنرال پینوشه به حمایت از سازمان سیا آمریکا انجام داد، حکومت سالوادور آلنده، رئیس‌جمهور چپ شیلیایی ساقط شده و عده زیادی از نزدیکان او از جمله ایزابل آلنده در لیست سیاه ترور قرار گرفتند؛ اتفاقی که منجر به مهاجرت ۱۳ ساله خانم آلنده به ونزوئلا و اشتغال به حرفه روزنامه‌نگاری در روزنامه اصلی ونزوئلا به‌نام El Nacional شد.

آثار آلنده مایه‌هایی از رئالیسم جادویی ادبیات آمریکای لاتین دارد. او یکی از موفق‌ترین زنان نویسنده آمریکای لاتین به شمار می‌رود. بخش اعظم شهرت او برای خدماتی است که به ادبیات آمریکای لاتین کرده و در آثار موفقی چون «خانه ارواح» (۱۹۸۲) و «شهر حیوانات» (۲۰۰۲) انعکاس یافته است. رمان‌های آلنده عموما بر اساس تجربیات شخصی او شکل گرفته‌اند و در فضایی که افسانه و واقعیت به یکدیگر گره می‌خورند، روایت می‌شوند. او در بسیاری از دانشگاه‌های آمریکا سخنرانی و در ۱۰ کالج ادبی در آمریکا ادبیات تدریس کرده است. آلنده در سال ۲۰۰۳ ملیت آمریکایی کسب کرد و همراه با همسر خود در کالیفرنیا زندگی می‌کند.

رمان‌های «خانه ارواح»، «داستان‌های اوا لونا» و «دختر بخت» در اوج تنوع حماسی، تاریخی و رمانتیک به نگارش درآمده‌اند و شامل المان‌های فراوانی از فرهنگ آمریکای شمالی و جنوبی در درون خود هستند؛ اما در سرزمین خیالی من، نویسنده با تکیه بر تجربیات و خاطرات خود از سرزمینی که در آن رشد کرده بود، تاریخ شیلی و عادات و آداب اجتماعی مردم آن را مورد کندوکاو قرار می‌دهد. در این رهگذر خصوصیات زنان شیلی، آمیزه‌ای از قدرت و فریبندگی، طبقات محکم و نفوذناپذیر اجتماعی در شیلی (مانند شیرینی هزار لایه که هر شخص در طبقه خود ثابت می‌ماند)‌ و تاریخ مواج و ناهموار سیاسی شیلی (که تمام سیستم‌های سیاسی ممکن را طی سالیان اخیر تجربه کرده است)‌ ترسیم شده‌اند.

او قصه را با خاطرات کودکی خود آغاز می‌کند و از دوران ناملایم، ولی جالب آن سخن می‌گوید؛ از شمال خشن، جنوب پر از گردباد و باران و مرکز کشور که پر از دره‌های سیب و انگور است. او نه تنها تاریخ سیاسی خانواده خود را بازگو می‌کند، بلکه راوی سیستم طبقاتی شیلی و سدهای نفوذناپذیر آن هم هست. با وجود این، ایزابل آلنده دخالت ذهنیت خود در روایت رخدادهای تاریخی را در این کتاب می‌پذیرد و نمی‌تواند تعلق خود را به طبقه خاصی از مردم شیلی که عموما دیپلمات بودند، انکار کند.

بدون شک با وجود تلاش فراوان و موفق نویسنده در روایت جذاب رویدادهای تاریخی، این کتاب خلاقیت‌های داستانی را که دیگر آثار او داشتند، ندارند. او در این کتاب خاطره می‌گوید و مثل رمان‌‌هایش توهم و واقعیت را نمی‌تواند در هم بیامیزد. در یک جمله می‌توان گفت آلنده با روایت خاطراتش می‌کوشد گذشته‌ای را زنده کند که باعث شده این نویسنده سالیان زیادی از کشوری به کشوری دیگر کوچ کند.

آلنده که داستان خانه ارواح را در دهه ۸۰ نوشته و سقوط دولت سالوادور آلنده را توصیف کرده بود، پس از سقوط برج‌های دوقلوی نیویورک (در سال ۲۰۰۱)‌به فکر وطن سابق و وطن کنونی‌اش (ایالات متحده آمریکا) افتاد و آن را به صورت سرزمین خیالی من به رشته تحریر درآورد. سرزمین خیالی من، تجسم خاطراتی است که در بین زندگی گذشته و حال در رفت‌ و آمد هستند و روی سخن آن با آنهایی است که در دنیای سرشار از تضادها و تناقضات برای حفظ هارمونی زندگی درونی تلاش می‌کنند.

● من یک تبعیدی هستم

«سرزمین خیالی من» نوشته خانم ایزابل آلنده، مجموعه خاطرات نویسنده از دوران پیش از تولد تا پس از سقوط رژیم دیکتاتوری پینوشه در شیلی و زمان حاضر است.

این کتاب در واقع تجربیات شخصی نویسنده در برخورد با توفان‌های سیاسی و اجتماعی کشور شیلی طی نیمه دوم قرن بیستم و حادثه مهمی چون سقوط برج‌های دوقلوی تجارت جهانی با شروع قرن بیست و یکم است.

این کتاب را مهوش عزیزی به فارسی ترجمه و امسال به وسیله نشر علم منتشر شده است. در مقدمه کتاب، مترجم خاطرنشان می‌کند: ایزابل آلنده همیشه عاشق لغات بوده. به عنوان یک کودک خردسال او کاملا مجذوب خواندن و داستان بود. هر چیزی را می‌خواند و در مورد داستان‌ها، لغات، استعاره‌ها، صفات جدید و نوع تازه‌ای از توصیف چیزها حرص و ولع داشت.

او خود را فردی با خصوصیات خشن و بدون ظرافت توصیف می‌کند و می‌گوید: من سیاست زده‌ام. به خاطر یک شوخی ممکن است باعث ناراحتی کسی بشوم یا خیلی صریح باشم. علاوه بر آن وقتی داستانی تعریف می‌کند، ارزش کمی برای واقعیت قائل است و خود را کسی می‌داند که در داستان‌سرایی دروغ گفته و مبالغه می‌کند.

نخستین سطور کتاب با شعری از پابلو نرودا شاعر شیلیایی و برنده نوبل ادبی آغاز می‌شود ...« به دلایلی من یک تبعیدی هستم. به هر طریق ممکن، کشورم با من سفر می‌کند و جوهره‌های جغرافیایی کشورم نیز، هر چند خیلی خیلی دور، همراه من زندگی می‌کنند.»

در ایران رمان‌های بسیاری از خانم آلنده توسط ناشران و مترجمان مختلف به چاپ رسیده است. رمان‌های خانه ارواح، از عشق سایه‌ها،‌ نقش رنگ باخته، تصویر کهنه، شهر جانوران و اشباح مه از خانم آلنده در ایران ترجمه شده‌ و «اینس در جان من» آخرین رمان آلنده بود که پیش از مجموعه خاطرات او سال گذشته از سوی انتشارات مروارید به بازار کتاب ایران عرضه شد.

«سرزمین خیالی من» در شمارگان ۱۶۵۰ نسخه و با قیمت ۴۲۵۰ تومان روانه بازار شده است.

منبع: «سرزمین خیالی من»، ایزابل آلنده، مترجم مهوش عزیزی، نشر علم، تهران ۱۳۸۸

مترجم: خالد کارون

منابع: روزنامه نیویورک تایمز/ روزنامه واشنگتن پست /

سایت Barnes Nobles / ویکی پدیا