القاعده در یك نگاه

تاریخ شكل گیری القاعده با مبارزات مجاهدین در افغانستان پیوند خورده است

زمانی كه شوروی در ۱۹۷۹ وارد افغانستان شد جنبش مقاومت علیه آن در افغانستان شكل گرفت. بسیاری از مبارزان عرب رهسپار پاكستان شدند تا از آنجا به مجاهدین افغان بپیوندند. نبرد میان نیروهای شوروی و مجاهدین طی چند مرحله انجام شد. از ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۶ نیروهای شوروی دائماً در حالت تهاجمی بودند. به قدرت رسیدن گورباچف در ۱۹۸۵ با تصمیمات رونالد ریگان در ۱۹۸۵ مبنی بر حمایت زیاد از مجاهدین همزمان شد. این حمایت شامل تجهیز مجاهدین به موشك های استینگر بود كه آنان را قادر می ساخت تا هلی كوپترهایی كه در سطح پایین پرواز می كردند هدف قراردهند. بنا به ادعای یكی از مقامات سیا، عملیات كمك رسانی مخفی آمریكا به مجاهدین افغانی در سال مالی ۱۹۸۹ بالغ بر ۳۵۰ میلیون دلار بوده است. بن لادن از ۱۹۸۰ در پاكستان مستقر شد. او با ایجاد «مكتب الخدمت » در آنجا میلیون ها دلار به مجاهدین كمك كرد. او در ایجاد راه ها، پناهگاه های زیرزمینی و تاسیسات حیاتی برای جنگ سرمایه گذاری كرد. «مكتب الخدمت» هزینه مسافرت هزاران مجاهد را از سراسر جهان به عهده گرفت و هزینه مسافرت آنها به افغانستان را نیز می پرداخت. به این ترتیب مجاهدین تحت تعلیمات چریكی و اقدامات تروریستی «مكتب الخدمت» قرار می گرفتند. طبق یك برآورد بین ۱۷۵۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰۰ مجاهد سالانه در افغانستان مبارزه می كردند و تنها درصد كمی از آنها بومی افغانستان بودند. تقریباً نصف مجاهدان از عربستان سعودی، حدود ۳۰۰۰ نفر از الجزایر، ۲۰۰۰ نفر از مصر و هزاران نفر از سودان، یمن و پاكستان بودند. این مبارزات هسته اصلی مبارزان القاعده را تشكیل دادند.بن لادن در طول اقامت خود در پاكستان به شهر لاهور رفته و با عبدالله یوسف الاعظم آشنا شد. اعظم اسلامگرایی فلسطینی بود كه در دانشگاه اسلامی اسلام آباد درس می داد. آن دو در طول مبارزه علیه شوروی همكاری نزدیكی باهم داشتند. اعظم در سال های نخست دهه ۸۰ دفتر افغانی پذیرش داوطلبان عرب را تاسیس كرد و بن لادن مسئولیت مالی دفتر را به عهده گرفت. اعظم همچنین انتشاراتی در لندن به راه انداخته و چندین كتاب در ستایش مبارزه مسلحانه به چاپ رساند. مكتب الخدمت (MAK) و بن لادن در طول مبارزه علیه اشغال از حمایت كشورهای پاكستان، عربستان سعودی و آمریكا بهره مند شدند. پس از خروج شوروی و شروع اختلاف نظر میان بن لادن و اعظم بر سر شیوه مبارزه در ۱۹۸۸ اعظم به قتل رسید و از آن پس سازمان القاعده به رهبری اسامه بن لادن از آن منشعب شد.ث بن لادن اولین بار سازمان القاعده را در شهر خوست افغانستان بنیان نهاد.آنچه درباره این تشكیلات حایز اهمیت است این مسئله است كه اطلاعات صحیح در باره سازمان القاعده، جریان كار، برنامه ها، ساختار مدیریتی و امكانات آن بسیار اندك است چرا كه این سازمان همواره پنهانی عمل كرده و اغلب بعد از عملیات تروریستی مسئولیت آن را می پذیرد. به این ترتیب غالب اطلاعات موجود نتیجه اعترافات اعضای آن در دادگاه ها و محاكمات است. سلسله مراتب سازمانی القاعده:امیر، رئیس مجلس شورا، كمیته ها، گروه های كوچك (cells) و مراكز فرماندهی. بعد از بن لادن كه از او به عنوان امیر یاد می شود، یك هسته كوچك كه شامل مجلس شورا است تصمیمات نهایی را گرفته، اقدامات تروریستی را تایید كرده و احكام و فتاوای مورد نظر را صادر می كند. معاونین این شورا شامل: محمد عاطف معروف به ابوحافظ المصری، ایمن الظواهری، عبدالله احمد عبدالله، الناس اللیبی، سیف العادل، ابوعبیده البنشیری و ممدوح محمود سلیم معروف به ابوهاجر بوده است. لازم به ذكر است بعضی از این افراد تا به امروز دستگیر یا كشته شده اند.

كمیته ها:۱- كمیته نظامی سازمان به سربازگیری و عضوگیری پرداخته و به آموزش نظامی اعضا می پردازد. همچنین طراحی عملیات و حملات به عهده این كمیته است.۲- كمیته آموزش اسلامی یا كمیته حقوقی: این كمیته قوانین اسلامی، آیات قرآنی و احكام مورد نظر را البته با تفسیری و هابی به اعضا آموزش می دهد.۳- كمیته مالی - پولی: این كمیته در واقع عملیات تجاری انجام می دهد و شامل شركت های هوایی كه بلیت ها و پاسپورت های مورد نظر را برای اعضا صادر می كند، شركت های بین المللی صادرات كالای خانواده بن لادن در خاورمیانه و نیز تجارت پرمنفعت موادمخدر در افغانستان می شود. یكی دیگر از منابع درآمد آنها مبالغی است كه با تحت فشار گذاشتن دولت های خاورمیانه از آنها دریافت می كنند تا در قبال آن اعضای القاعده در درون مرزهایشان استقرار پیدانكنند. گروه های كوچك: اعضای گروه به صورت «شبكه ای» در سرتاسر جهان در حال فعالیت هستند. این شیوه خاص سبب شده است تا اهداف كلی این سازمان از سیستم های اطلاعاتی دولت ها مصون بماند.

• نظام اعتقادی القاعده

نظام فكری حاكم بر القاعده ریشه در وهابیت دارد. و هابیت یكی از بارزترین نمودهای بنیادگرایی است. برای بررسی پیشینه آن باید رگه های این مذهب را در افكار خوارج، احمدبن حنبل، ابن تیمیه و محمد بن عبد الوهاب جست وجو كرد. وهابیت به رغم شعارها و داعیه های اصلاحی و اسلامی به سبب عدم تفكر و ذهنیت اجتهادی، انتقادی و پیشرفته و همچنین به علت ماهیت واپسگرا و گذشته نگرش، به سمت سنت گرایی و محافظه كاری سنتی پیش رفته است. القاعده خواهان برقراری نظمی اسلامی در جهان است كه توسط بنیادگرایان صورت گیرد، جهانی كه تحت رهبری یك «خلیفه» باشد. القاعده همواره سه هدف كلی را مطرح می كند: ۱- به دنبال سرنگونی رژیم های كفرآمیز و دنباله رو آمریكا در خاورمیانه است. ۲- آمریكا از نظر القاعده بزرگترین مانع بر سر حكومت اسلامی است به این ترتیب به دنبال نابودی آن است ۳- القاعده ادعای نابودی دولت یهود در اسرائیل و جایگزینی آن با یك دولت مسلمان فلسطینی را دارد اما هرگز و یا به ندرت حمله مستقیمی به یهودیان و اهداف اسرائیلی داشته است.

• آموزش عملیات ویژه در سازمان القاعده

برای اینكه از سازوكار آموزشی سازمان القاعده مطلع گردیم در اینجا به اطلاعاتی كه یكی از اعضای سابق آن در اختیار سازمان های اطلاعاتی گذاشته، اشاره می كنیم. محمد راشد الاواهی ۲۶ ساله و متولد لیورپول بعد از دستگیری خود، به آموزش به كارگیری انواع سلاح ها از جمله سیم، چاقو، میله، سموم، هفت تیر، تفنگ و موادمنفجره در اردوگاه های القاعده اعتراف كرده است. او علاوه بر اینها بعضی از روش های شكنجه های روحی و جسمی را مطرح می كند از جمله:۱- در تنهایی نگهداشتن افراد و دور كردن آنها از زندگی عمومی و دادن اطلاعاتی به فرد كه بیشتر احساس تنهایی كند.۲- فرد را مورد توهین های خفت بار قراردادن. ۳- تهدید به احضار خواهر، مادر، همسر یا دختر فرد و تجاوز به آنها. ۴- پیشنهاد تطمیع افراد با خانه، ماشین، پاسپورت و... . به گفته الاواهی بن لادن در یكی از صحبت های خود از پاداش كسانی كه علیه آمریكا به عملیات انتحاری دست می زنند یاد كرده و مژده رفتن به بهشت و دستیابی به ۷۲ حوری را برای مردان خود داده است. بن لادن همواره اظهار می داشته كه «صبور باشید، رسالت شما انجام خواهد شد ». علاوه بر این الاواهی از یكسری آموزش های امنیتی در سازمان یاد می كند از جمله:۱- همه اسناد محرمانه فرد مانند كارت های شناسایی و پاسپورت باید جعلی باشد. ۲- وقتی اعضا با یك كارت شناسایی مشخص سفر می كنند باید اطلاعات متناسب با نام، شغل و مكان اقامت خود را داشته باشند. ۳ - فرد باید وسیله حمل و نقلی را انتخاب كند كه در آن به شكل یك فرد عادی نمود یابد مثل اتوبوس های شلوغ. ۴- مدارك فرد باید در طول سفر مخفی نگه داشته شود. ۵- افراد اگر برای عملیات ویژه به ماموریت می روند طی مسیر نباید در باره مسائل مذهبی و حتی مسائل روزمره ای مثل وضع آب و هوا صحبت كنند.به این ترتیب سازمان القاعده جزء آن دسته تشكیلات تروریستی است كه نه به صورت هرمی (سلسله مراتبی) بلكه به صورت شبكه ای شكل گرفته است یعنی اعضای آن به طور گسترده در سرتاسر جهان وجود دارند و این اعضا اطلاعاتی نسبت به دیگر اعضای شبكه و فعالیت های آنها ندارند، با از بین رفتن راس سازمان، شبكه از هم نمی پاشد و همچنان فعال است چنانچه امروز شاهد آن هستیم. یعنی در حالی كه زمزمه های دستگیری و حتی مرگ بن لادن شنیده می شود و اعضای كلیدی چون ایمن الظواهری ممكن است دستگیر شده باشند اما این شبكه همچنان به عملیات گسترده خود در افغانستان، عراق، آمریكا، اروپا و خاورمیانه ادامه می دهد.

سكینه ببری گنبد