موانع درآمدزایی در فوتبال ایران

تا مالکیت دولتی است کسی به درآمدزایی فکر نمی کند

فوتبال ایران سال های آماتوری خودرا پشت سر گذاشته و در حال حاضر به صورت نیمه حرفه ای اداره می شود. این اتفاق چند سالی است که در فوتبال افتاده است. از زمانی که پول وارد آن شد و باشگاه های مختلف پول های هنگفتی را خرج این ورزش پرطرفدار کردند اما در شرایط فعلی و در همین حالت نیمه حرفه ای به دلیل دولتی بودن باشگاه ها، فوتبال برای مدیران فقط هزینه کردن است و تقریبا هیچ نوع درآمدی از این ورزش وجود ندارد.

در حالی که در بسیاری از کشورها فوتبال یک صنعت بسیار خوب است وحتی برخی ها به نوعی فوتبال را سومین صنعت برتر دنیا می دانند، موانع زیادی برای پول سازی از این رشته ورزشی در ایران وجود دارد که باعث شده فوتبال ایران درآمد ناچیزی داشته باشد و هر روز زیان مالی بیش تری بدهند، یکی از مهم ترین عوامل این مساله ساختار دولتی فوتبال و حتی اقتصاد ایران است که باعث شده فوتبال که یکی از زیرمجموعه های اقتصادی ایران است، تحت تاثیر این عامل نتواند بازدهی مالی خوبی داشته باشد.

به دلیل دولتی بودن اقتصاد، باشگاه ها با یکدیگر رقابت نمی کنند و هیچ سعی ای برای درآمدزایی انجام نمی دهند، زیرا بودجه مورد نظر را از سازمانی که زیرمجموعه آن هستند، دریافت می کنند و نیازی به رقابت برای درآمدزایی ندارند، امیر عابدینی مدیر عامل اسبق پرسپولیس و کنونی باشگاه خصوصی داماش ایرانیان می گوید: «مسوولان تیم های دولتی وقتی می بینند پول را بدون زحمت از جای دیگر دریافت می کنند مشخص است که با فراغ بال بدون هیچ حس مسوولیتی آن را خرج می کنند و در پایان هم به خاطر قراردادهایی که بدون کارشناس می بندند، بدهکار می شوند و جای خود را به مسوول بعدی می دهند، این اتفاق نه تنها در فوتبال بلکه در کل ورزش ها در سازمان های دولتی می افتد. کاظم اولیایی مدیر عامل پاس همدان در این مورد می گوید: «وقتی در باشگاه استقلال بودیم به خاطر این که بودجه لازم از طرف سازمان تربیت بدنی به ما داده می شد با این که سعی می کردیم پول را با صرفه جویی خرج کنیم، اما با این حال آن حس مسوولیت لازم وجود نداشت ولی در باشگاه خصوصی به خاطر زحمات زیادی که برای به دست آوردن هر ریال کشیده می شود، مدیران باشگاه ها آن را با دلسوزی خرج می کنند متاسفانه تا موقعی که باشگاه های دولتی وجود دارد پول های هنگفتی خرج می شود، اما درآمدزایی وجود نخواهد داشت.

یکی دیگر از عوامل ناکامی فوتبال ایران در جذب حامیان مالی و اسپانسرها سیاسی بودن مدیریت ورزشی کشور است که باعث می شود این مسوولان و مدیران با ریزه کاری های ورزشی به خصوص فوتبال آشنا نباشند. مدیریت ورزشی نیاز به تخصص در زمینه بازاریابی و تشخیص راهکارهای مناسب برای درآمدزایی دارد اما در ایران مدیران برای محبوب شدن بیش تر به سمت ورزش می آیند که البته یکی از علل آمدن مدیران سیاسی به ورزش هم نبود مدیر در بین ورزش ها است. ابراهیم آشتیانی پیشکسوت پرسپولیس و استاد دانشگاه در این مورد می گوید: «در فوتبال ایران آدم تحصیلکرده زیاد نیست و کسانی هم که هستند سعی می کنند خود را از ورزش دور نگه دارند یا دور نگه داشته می شوند، برای همین مدیران سیاسی وارد فضای ورزشی کشور می شوند، بدون هیچ آگاهی علمی. شاید یکی از عوامل ناکامی در درآمدزایی را که می توان با هماهنگی بین دستگاه های مختلف از بین برد مساله حق پخش تلویزیونی مسابقات فوتبال است در حالی که در اکثر کشورهای صاحب فوتبال باشگاه ها پول خوبی از رسانه ها بابت پخش مسابقات خود می گیرند، اما در ایران نه تنها پولی به باشگاه ها داده نمی شود بلکه صدا و سیما به نوعی با منت زیاد بازی های آن ها را پخش می کند و برای همین باشگاه ها مهم ترین عامل درآمدزایی که در سایر کشورهای صاحب سبک فوتبال وجود دارد در ایران ندارند، اگر این مشکل بزرگ حل شود، سرمایه گذاران بخش خصوصی نیز با رغبت بیش تری وارد عرصه ورزش می شوند. امیر عابدینی در این مورد می گوید: «شرکت ها و کارخانجات دوست دارند روی پیراهن ها یا در استادیوم ها موقعی تبلیغ کنند که تیم های محبوبشان بازی دارد تا از این طریق پولی نصیب آن ها شود، اما وقتی می بینند همه پول ما نصیب صدا و سیما می شود از تبلیغ کردن پشیمان می شوند و تا موقعی که باشگاه ها پولی از این بابت دریافت نکنند وضع باشگاه های دولتی و خصوصی ما همین است، فکر کنید اگر باشگاه های پرسپولیس و استقلال کانال خصوصی تلویزیونی داشتند چه پولی را از این طریق به دست می آوردند، همین الان به روزنامه های طرفدار آن ها نگاه کنید متوجه می شوید که پول خوبی از طریق فروش به هواداران دارند.» به جز این مسایل مهم می توان موانع پرشمار دیگری برای ناکامی باشگاه ها برای درآمدزایی نام برد که عبارتند از: عدم رعایت حق کپی رایت، نداشتن مدرسه فوتبال، وجود دلال بازی های گسترده و...

رعایت کپی رایت یکی از عامل های مهم سود اقتصادی باشگاه هاست، درآمد سالانه باشگاه رئال مادرید و منچستریونایتد از فروختن لوازم ورزشی که نام و آرم باشگاه ها روی آن قرار دارد براساس تخمین ها به اندازه خرید سه بازیکن جدید نامدار است، اما در ایران به دلیل نبودن حق کپی رایت باشگاه ها پولی از این بابت ندارند، در حالی که نام و آرم باشگاه ها را تولیدکننده های زیادی روی پیراهن های دوخت خود می زنند و به دلیل طرفداران زیادی که بعضی از باشگاه ها دارند، پیراهن ها هم با قیمت های خوبی به فروش می رسند، کاظم اولیایی در این باره می گوید: «ما اگر آن وقتی که در استقلال بودیم می توانستیم با اسم و آرم باشگاه پیراهن ها را به فروش برسانیم می توانستیم پول تعدادی از بازیکنان را از این طریق بدهیم، زیرا حداقل سالی ۲۰۰ هزار تا پیراهن می شود فروخت، فکر کنید، هر پیراهن هفت هزار تومان هم به فروش می رسید پول بسیار خوبی نصیب باشگاه می شد.»

راه اندازی مدارس فوتبال از دیگر منابع مالی باشگاه هاست که در فوتبال ایران باشگاه ها از آن درآمدی ندارند، هر چند مدارس فوتبال بسیار زیادی در ایران تاسیس شده اند و اکثرا درآمدهای بسیار خوبی نیز دارند، اما در میان باشگاه ها تنها تعداد معدودی آن هم تنها در تعداد کمی شهر مدارس فوتبال دایر کرده اند.

مدارس فوتبال برای باشگاه ها علاوه بر اخذ شهریه می توانند جایی برای کشف استعدادهای بزرگ نیز باشند تا بتوانند از طریق ترانسفر آن به سایر باشگاه ها یا کشورها پول خوبی نصیب خود کنند، همایون بهزادی یکی از بهترین بازیکنان تاریخ فوتبال ایران که دارای مدارس فوتبال است می گوید: «درآمد مدارس فوتبال بسیار خوب است و نمی دانم چرا باشگاه ها روی آن سرمایه گذاری نمی کنند، «باشگاه ها» اگر هم سرمایه گذاری کنند فقط به خاطر این است که بگویند به ورزش پایه هم اهمیت می دهند، البته آن ها به فکر گرفتن شهریه هم هستند و هیچ فکری برای آینده مدارس فوتبال ندارند و دلیل اصلی آن نیز این است که مدیران به خاطر این که دولتی هستند به زمان حال خود فکر می کنند و آینده را در نظر نمی گیرند.»

ترانسفر (نقل و انتقالات) بازیکنان دیگر راه درآمدزایی در فوتبال است که تیم های فوتبال در چند سال گذشته در این امر تا حدی موفق بودند، اما هنوز فاصله زیادی تا حد ایده آل در دنیا دارند. به دلیل دلال بازی های زیادی که در فوتبال ایران وجود دارد، مساله این می شود که واسطه ها پول های هنگفتی می گیرند و سود کمی نصیب باشگاه ها و بازیکنان می شود، باشگاه ها پول زیادی را بابت خرید یک بازیکن پرداخت می کنند که درصد زیادی از سود نصیب این دلال ها می شود. در حالی که در کشورهای توسعه یافته آژانس های مخصوص برای این کار وجود دارد، اما فوتبال ما از آن بی بهره است و در بعضی مواقع باشگاه ها و بازیکنان ما به خاطر همین دلال بازی ها به شدت ضرر کردند، مثال واضح و به روز آن کسر شش امتیاز از باشگاه پرسپولیس به خاطر مسایل پیش آمده در پرونده بازیکن خارجی آن است که ضرر مالی را هم برای باشگاه تهرانی به همراه داشته است.

به طور کلی موانع زیادی بر سر راه درآمدزایی در فوتبال ایران وجود دارد که حتی در کشورهای آسیایی نسبتا پیشرفته هم دیده نمی شود، فوتبال ایران برای این که به درآمدهای خوبی برسد و حامیان مالی خوبی داشته باشد، باید از مالکیت بخش دولتی به سمت مالکیت بخش خصوصی برود، زیرا اقتصاد دولتی، اقتصاد درون گرا و انحصارگر است و فوتبال نیز از این قاعده مستثنی نیست، وقتی فوتبال دولتی باشد، هیچ استراتژی بلندمدتی برای آن در نظر گرفته نمی شود و همه برنامه ها کوتاه مدت خواهد بود و جالب این که با چنین عملکردی هیچ باشگاهی در ایران تراز مالی خود را ارایه نمی دهد و برای همین نمی توان به طور دقیق در مورد اهداف، برنامه ها و بودجه آن ها نظر داد و کار کارشناسی کرد.

پویان امیری