دیوید هیوم؛ نقاد یا فیلسوف؟‏

هیوم از مردم اسکاتلند در سال ۱۷۱۱ در ادینبورو به دنیا آمد و از آغاز جوانی بلکه از کودکی آثار دانشمندی در او هویدا بود. خانواده‌اش او را برای داخل شدن در حوزه قضائی تربیت می کردند. …

هیوم از مردم اسکاتلند در سال ۱۷۱۱ در ادینبورو به دنیا آمد و از آغاز جوانی بلکه از کودکی آثار دانشمندی در او هویدا بود. خانواده‌اش او را برای داخل شدن در حوزه قضائی تربیت می کردند. اما وی به کار قضاوت علاقه و رغبتی نداشت، از این رو مدتی به کار کسب و تجارت پرداخت ولی این کار نیز با طبع و علاقه اش سازگار نبود. از این رو به فرانسه سفر کرد و در گوشه ای به کارهای علمی مشغول شد و تصنیفی را که از مهمترین آثار فلسفی او است و رساله‌ای که درباره طبیعت انسان نام دارد در بیست و هشت سالگی منتشر ساخت و آن امروز از کتاب های نامی به شمار می رود. بعدها هیوم عقاید فلسفی خود را به صورت های دیگر و به نام های دیگر منتشر نمود و بیشتر طرف توجه شد.‏

چندی پس از انتشار رساله درباره طبیعت انسان از فرانسه به میهن بازگشت و زندگانی ساده ای برای خود ترتیب داد و چند سالی مشغول تالیفی در تاریخ انگلستان بود. آن کتاب او را در ردیف مورخان بزرگ درآورد. او نخستین کسی است که در تاریخ نویسی از نقل جنگ ها و اعمال پادشاهان تجاوز کرده و به تحقیق امور زندگانی مردم نیز پرداخت. پس کم کم به سبب آثاری که از او پی در پی به ظهور رسید شهرت و اعتباری بسزا پیدا کرد؛ تا آنجا که به مقام معاونت وزارت رسید، اما زندگانی سیاسی را نپسندید و بزودی به گوشه نشینی برگشت.‏

مردی مهربان و دوستی وفادار و خوش معاشرت بود. نسبت به اهل فضل و کمال محبت و مساعدت خاص داشت. با دانشمندان فرانسه که معاصر او بودند نیز دوستی می ورزید. ژان ژاک روسو نویسنده معروف فرانسه را به انگلستان برد که رفاهی در حال او بدهد، اما کارشان سخت به رنجش کشید. ظاهراً روسو سوء ظنی بیجا پیدا کرده و تقصیر با او بوده است. هیوم تصنیف هایی در فلسفه و تاریخ و سیاست و اقتصاد و مباحث دینی و اخلاقی متعدد دارد. وفات او در سال ۱۷۷۶ در شصت و پنج سالگی روی داده است.‏

هیوم اغلب آرای فلسفی خود را حدود ۲۵ سالگی نوشته و منتشر کرد. کتاب اول او رساله ای درباره طبیعت آدمی، بسیار کم تر از آنچه هیوم چشم داشت جلب نظر کرد. خودش در توصیف این حال می گوید که "کتابش مرده از چاپ در آمد." این کتاب را در سال های ۴۰ - ۱۷۳۹ نوشته و منتشر ساخت. در سال ۱۷۴۸ تحقیق درباره فهم آدمی را به طبع می رساند. در سال ۱۷۷۹ مکالماتی درباره دین طبیعی بعد از مرگ او منتشر می شود.

هیوم را می توان گفت فیلسوف نیست بلکه نقاد فلسفه است هر چند نقادی هم قسمی از فیلسوف بودن است و نتیجه نقادی او تشکیک در وجود و ذوات است. در اکثر عقاید راسخ فیلسوفان و اندیشه ورزان تزلزل می اندازد و شکاک می شود. هیوم تزلزل و تشکیک را تنها در تحقیق فلسفی جایز می شمارد، بلکه واجب می داند که این تشکیک‌ها بشود تا علم و حکمت بنیاد استوار بیابد، البته مقصود او عنادورزی و انکار نیست، بلکه تحقیق و پژوهش می باشد. در عمل و اصول اخلاق و سیاست و اقتصاد عقاید محکم دارد. از جمله اینکه رابطه علت و معلول را در فلسفه مورد تردید ساخته و در اخلاق و سیاست سخت جاری می داند.‏

هیوم در این نظر سنتی که آدمیان در اصل موجوداتی عقلانی هستند تردید روا داشت. او حجت آورد که نقش عقل در زندگی آدمی بسیار محدود است، به مراتب محدودتر از آنچه غالب فلاسفه پیشین تصور می کردند. هیوم را در زمره فیلسوفان تجربه گرا جای می دهند و نیز اعتقاد داشت کل محتویات ذهن در بنیاد از تجربه بر می خیزد. هیوم نه تنها از حیث نتیجه گیری هایش در باب منشا اندیشه های آدمی فیلسوفی تجربه گراست، بلکه افزون بر این، روش شناسی اش نیز او را در زمره اصحاب تجربه گرایی قرار می دهد .‏

آیدین تبریزی